مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ جولداۋلارىندا ەلدەگى ەكونوميكانى كوتەرۋ ءۇشىن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە مۇمكىندىك بەرۋىن، ونىڭ دامۋىنا مەملەكەت تە كۇش سالۋى قاجەت ەكەنىن اتاپ وتەدى. «مەملەكەت قارجىلاي قولداۋ جاساعان كەزدە، باسەكەگە قابىلەتتى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنە باسا ءمان بەرەدى. ەڭبەكاقى تولەۋ قورىن كوبەيتكەن جانە سالىق تولەمدەرىن ارتتىرعان كاسىپورىندارعا قولداۋ كورسەتىلەدى. بۇل – نەگىزگى تالاپ»، - دەپ اتاپ وتكەن قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ بيىلعى جولداۋىندا دا بۇل ماسەلە قاراستىرىلعان.
ءقازىر ەلىمىزدە قابىلەتى مەن ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ، ءارتۇرلى سالادا تاسى ورگە دومالاپ جاتقان ازاماتتار كوپ. شاعىن ءوندىرىس ورىندارىن اشىپ، كاسىبىن دامىتۋ ارقىلى وزىنە دە، وزگەگە دە كومەگى ءتيىپ جاتقاندار از ەمەس. مەملەكەت تە ءوز كاسىبىن اشامىن دەگەن ىنتالى جاندارعا جاردەم بەرىپ كەلەدى. ايتالىق، جىل باسىنان بەرى باس قالادا 133 جوباعا قايتارىمسىز 5 ميلليون تەڭگە گرانت بەرىلگەن. ولاردىڭ قاتارىندا وتاندىق ءونىمدى وركەندەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوسىپ، تاۋارىن برەندكە اينالدىرىپ جۇرگەن دامىس بولاتحان دا بار.
– ءسىز ەڭبەك جولىن ۇستازدىقتان باستاعان ەكەنسىز. كاسىپپەن اينالىسۋعا نە تۇرتكى بولدى؟
– كاسىپكەر بولۋ – بالا كەزدەگى ارمانىم. قولونەرگە قاتتى قىزىعامىن. بالا ارمانىمدى ىسكە اسىرۋ جولىندا كاسىپكە كەتتىم. العاشقى كەزدە 3-4 اي YouTube-تان تىگىنگە بايلانىستى ءتۇرلى ۆيدەولار قاراپ، وسى سالادا جۇرگەن مامانداردى زەرتتەدىم. ۋاقىت وتە كەلە تىگىن ونەرىن اقىرىنداپ مەڭگەرە باستادىم.
ەكىنشىدەن، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى – ويۋ-ورنەكتەرىمىز دارىپتەلمەي، ناسيحاتتالماي جاتقانىن بايقايمىن. كۇندەلىكتى قولداناتىن دۇنيەلەردە قازاقيلىقتىڭ ءيىسى شىعىپ، ويۋ-ورنەكتەرمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرعانىن قالادىم. ءتىپتى، ويىمداعى دۇنيەنى جاساپ بەرەتىن مەكەمەلەردى ىزدەدىم. تاپپاعاننان كەيىن، ءوزىم اينالىساتىن بولىپ شەشتىم. كەيىن كولىگىمدەگى ورىندىقتارعا ارمانىمداعىداي ۇلتتىق ناقىشتارمەن قاپتاما تىكتىم. ونى ۇيرەنۋگە 1 جىل ۋاقىت كەتتى. ءبىر قاپتامانى 4-5 اي دەگەندە تىگىپ شىعاردىم.
– نەلىكتەن سومكە تىگۋگە اۋىسىپ كەتتىڭىز؟
– ورىندىق قاپتاماسىنا سۇرانىس از بولدى. شىعىن كوپ كەتتى. ءبىراق ويلاعان دۇنيەمدى جاساپ الدىم. ارى قاراي ءوز ىسىمە يكەمدەلە كەتتىم. تىگىنگە بايلانىسى بار كەز كەلگەن جۇمىستى ىستەي بەردىم. تاجىريبە جيناي كەلە، ەسكى ورىندىقتاردىڭ تىسى، كولىكتىڭ ىشىنەن قالعان ۇساق-تۇيەك بىلعارىلاردان وزىمە سومكە تىگۋدى قولعا الدىم. سول سومكەلەرگە تاپسىرىس كوپ بولدى. نارىقتى زەرتتەي كەلە، قاپتاما تىگۋدەن سومكە تىگۋگە كوشتىم.
– ترانسفورمەر سومكەسىنىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟ يدەيا قالاي كەلدى؟
– ترانسفورمەر سومكەسىن ويلاپ تابۋ ءۇشىن جارتى جىل ۋاقىت كەتتى. كولىك قاپتامالارىنان قالعان ۇساق-تۇيەك بىلعارىلارمەن وزىمە سومكە تىگۋدى قولعا الدىم. بۇعان توڭىرەگىمدەگى دوستارىمنىڭ ءبارى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، بىر-بىرلەپ تاپسىرىس بەرە باستادى. كەيىن ءونىمنىڭ ەرەكشە بولۋىن قالاپ، كوستيۋم مەن قول جۇكتەردى قاتار سالۋعا بولاتىن ترانسفورمەر سومكە تىگىپ شىقتىم. «Damys» ترانسفورمەر سومكەسىنىڭ العاشقى ءونىمى وسىلاي جاسالدى.
سومكەلەرىمىزدىڭ باعاسى تىگىلەتىن ماتەريالعا بايلانىستى. ءقازىر تۇتىنۋشىلارىمىزعا قولجەتىمدى بولۋ ءۇشىن سومكەنىڭ ءۇش ءتۇرىن تىگەمىن. تازا، جاساندى، ەكوبىلعارىدان جانە ۇلتتىق ناقىشتا جاساپ شىعارامىز.
جاساندى بىلعارىدان جاسالاتىن ترانسفورمەر سومكەلەر 25 مىڭ تەڭگە بولعان. ءقازىر نارىقتىڭ قىمباتتاۋىنا قاراي ەڭ تومەنگى باعا 35 مىڭ تەڭگە. كىشىگىرىم بارسەتكالار 20-25 مىڭ تەڭگە. ودان بولەك، ريۋكزاك، پورتفەل، قول جانە جول سومكەلەرگە تاپسىرىس الامىز. الداعى ۋاقىتتا بەلدىك، ءاميان تىگۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ءبىز ەر ادامعا دا، ايەل ادامعا دا تىگەمىز. دەگەنمەن، نەگىزگى باسىمدىق ەر ادامدارعا ارنالعان سومكەگە قويىلعان.
– كاسىپ باستاردا قيىندىقتار بولدى ما؟
– سومكە ساۋداسىن قىزدىرىپ، دۇكەن اشۋدى ارمانداپ جۇرگەندە پاندەميا باستالدى. 2019 جىلى ناۋرىز ايىندا اشامىن دەپ جوسپارلاپ، 7-8 اي دايىندىق جاسادىم. 15 ناۋرىزدى دۇكەنىم اشىلاتىن كۇن رەتىندە بەلگىلەپ، جۇمىسشىلار الىپ قويعان بولاتىنمىن. سول جىلى ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىنا قاراي كوروناۆيرۋس تاراپ، دۇكەن مەن بازارلار جابىلادى دەگەن حابار كەلە باستادى. دەگەنمەن، اشىلۋ سالتاناتىن وتكىزدىم، ءىس-شاراعا 60-قا جۋىق ادام جينالدى. ال ەكى كۇن وتكەن سوڭ دۇكەنىم جابىلىپ، جۇمىسشىلار ۇيلەرىنە قايتتى.
– پرەزيدەنت ءوزىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا: «مەملەكەت ەكونوميكالىق ەركىندىكتى قولدايدى. ءبىراق، حالىقتى نارىق تۇراقسىزدىعىنىڭ ىقپالىنان بارىنشا قورعايدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى مەيلىنشە دامىتادى»، دەگەن ەدى.مەملەكەت وسى ىسكە قانشالىقتى كوڭىل ءبولىپ وتىر؟
– مەملەكەت تاراپىنان كاسىپكەرلەردى قولداۋ ماقساتىندا ءارتۇرلى جوبالار ۇيىمداستىرىلىپ جاتىر. مىسالى، كاسىبىن دامىتقىسى كەلەتىن جانە تاۋارى ەرەكشە سۇرانىسقا يە ادامدار ءۇشىن 2 ميلليوننان 5 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى قايتارىمسىز گرانت بەرىلەدى. 2021 جىلى وسى «ترانسفورمەر سومكە» جوباسى ارقىلى 5 ملن تەڭگە گرانتىنىڭ يەگەرى بولدىم. مەملەكەت قولداۋى ارقاسىندا كاسىبىمدى كەڭەيتىپ، تىگىن ماشينكالارىن الدىم جانە بىرنەشە ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرمىن. سونداي-اق ءونىمىمدى جارنامالاۋعا ارنالعان قاجەتتى قۇرىلعى زاتتارعا قول جەتكىزدىم.
بۇرىن ءبىر ادام كۇنىنە ءبىر سومكە تىكسە، ءقازىر ۇش-تورتەۋ تىگەدى. كوماندادا بارلىعى 8 ادام. كۇنىنە 10-15 سومكە جاسايمىز. سونداي-اق 4-5 اۋىر تىگىستى ماشينكامىز بار. ودان بولەك، سومكەنىڭ سىرتىنا سالىناتىن ويۋ-ورنەكتەر، سۋرەت، لوگوتيپ، جازۋلاردى جازاتىن تاعى ۇلكەن قۇرىلعىلارىمىز بار.
جالپى، ەلىمىزدە كاسىپ ءۇشىن جاعداي جاسالعان دەپ ايتا الامىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن ارنايى تاپسىرىسپەن عانا سومكەلەر تىكسەك، جاڭا جىلدان باستاپ تۇراقتى تۇردە تىگىپ، تاۋار سانىن كوبەيتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز.
– مەملەكەتتەن قولداۋ الاردا نەگە كوڭىل ءبولۋ كەرەك؟
– كاسىپتىڭ كارتاسى – بيزنەس جوسپار. مەملەكەت قولداۋىنا يە بولۋ ءۇشىن كاسىپكەردىڭ قولىندا جاقسى جوسپارى بولۋى قاجەت.
– وتاندىق ءونىم قانشا جىلدا ەل نارىعىندا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولادى دەپ ويلايسىز؟
– ءاربىر قازاقستاندىق وتاندىق ونىمگە مۇقتاج. سەبەبى ىشەر اسىمىز، كيگەن كيىمىمىز، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە قولداناتىن زاتتارىمىزدىڭ 99%-ى سىرتتان كەلەدى. ءبىز ەلدەگى نارىقتا 100% بولماسا دا 50%-عا كوتەرۋىمىز قاجەت. ءونىم وندىرسەك، تاپقان تابىسىمىز ەلىمىزگە ءتۇسىپ وتىرادى. شەتەلدىك ونىمدەردى ساتىپ الۋ ارقىلى، كورشى مەملەكەتتەردى بايىتىپ وتىرمىز. ەل ىشىندە ەشقانداي اينالىم ءجۇرىپ جاتقان جوق. بۇل ءار قازاقتىڭ ۋايىمى بولۋى كەرەك.
ءبىر قازاق وتاندىق ونىممەن اينالىسسا، وعان قۋانۋ كەرەك. تاۋارىن ساتىپ الىپ، قولداۋ كورسەتكەنىمىز ءجون. كەيدە «وتاندىق ءونىم بولا تۇرا، نەگە باعاسى سونشا قىمبات؟!» دەپ كەيىستىك بىلدىرەتىندەر بار. شەتەلدىك برەندتەردى قىمبات دەمەيمىز، ءبىراق وزىمىزگە كەلگەندە، وزەگىمىز ورتەنىپ كەتەدى. ماتەريالدار ءوز ەلىمىزدە وندىرىلسە، ءبىزدىڭ ونىمدەردىڭ باعاسى دا ءتيىمدى بولار ەدى.
حالىقتىڭ «نەگە قىمبات؟» دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ بەرگىم كەلەدى. بىزدە ەشتەڭە وندىرىلمەيتىندىكتەن، ءبىر سومكەنى تىگۋ ءۇشىن ءار ەلدىڭ 7-8 جەرىنەن شيكىزاتقا تاپسىرىس بەرەمىز. مىسالى، سىرعىتپا (زاموك) قىتايدا 20 تەڭگە، تۇركيادا 30 تەڭگە بولسا، بىزدە 120 تەڭگە تۇرادى. ويتكەنى، وعان جول شىعىنى، جالعا الۋ ورنى، جۇمىسىمىز كىرەدى. وسىلايشا وتاندىق ءونىم قىمباتقا تۇسەدى.
– كاسىپ باستاۋ ءۇشىن از دەگەندە قانشا قاراجات كەرەك؟
– ءبىز كاسىپ باستاۋ ءۇشىن قوماقتى قارجى كەرەك دەپ ويلايمىز. شىن مانىندە ولاي ەمەس. ءاربىر امال – نيەتكە بايلانىستى. كاسىپ باستاۋ ءۇشىن ادام ءوزى پسيحولوگيالىق تۇردە دايىن بولۋ كەرەك. ءۇيىڭىزدىڭ ءبىر بولىگىنەن وتىرىپ-اق جوق دەگەندە 500 مىڭ تەڭگەدەن ءىس باستاپ كەتۋگە بولادى. الدىمەن ادام وزىنە «قانشالىقتى دايىنمىن، ىستەپ كەتە الامىن با؟» دەگەن سەكىلدى سۇراقتار قويىپ، انىقتاعانى ءجون. سونىمەن قاتار كاسىپكەرگە رۋحاني قولداۋ، بەلگىلى ءبىر ورتا جانە تاجىريبەلى مامانداردىڭ كەڭەسى قاجەت.
ءار قازاق باي-قۋاتتى بولىپ، وتاندىق ءونىمدى قولدايتىندار قاتارى كوبەيە بەرسىن! ءار قازاق ۇلتىنىڭ جاناشىرى بولعانىن قالايمىن. ەلدىڭ ىشكى، سىرتقى ەكونوميكاسىن كوتەرەتىن – كاسىپكەرلەر.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
دەرەككوزى Turkystan.kz