1991 جىلدىڭ 16 جەلتوقسان كۇنى بەكىتىلگەن ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ العاشقى قۇجاتى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭدا «تاريحي تاعدىر ورتاقتاستىعى قازاق ۇلتىمەن بىرىكتىرگەن رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ۇلتتاردىڭ ازاماتتارى قازاقستاننىڭ ءبىرتۇتاس حالقىن قۇرايدى، بۇل حالىق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەگەمەندىكتىڭ بىردەن-بىر يەسى جانە مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ قاينار كوزى بولىپ تابىلادى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى مەن زاڭدارى نەگىزىندە تىكەلەي دە، سونداي-اق ءوزى سايلايتىن مەملەكەتتىك ورگاندار ارقىلى دا مەملەكەتتىك وكىمەت بيلىگىن جۇزەگە اسىرادى.
رەسپۋبليكا ازاماتتارى وزدەرiنiڭ ۇلتىنا، ۇستايتىن دىنىنە، قانداي قوعامدىق بiرلەستiككە جاتاتىنىنا، تەگiنە، الەۋمەتتىك جانە ءمۇلiكتiك جاعدايىنا، شۇعىلداناتىن قىزمەتiنە، تۇرعىلىقتى ورنىنا قاراماستان، بiردەي قۇقىقتار يەلەنiپ، بiردەي مىندەتكەرلىكتە بولادى» دەپ جازىلعان. وسىنىڭ ءوزى ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ ءبىر شاڭىراق استىنداعى كوپەتنوستى حالىق ىشىندە ءوزارا كەلىسىم مەن دوستىق قاتىناستار نەگىزىندە بىرلىككە قول جەتكىزۋگە ەرەكشە ءمان بەرىلگەنىن ايعاقتايدى. بۇل باعىتتا، اسىرەسە، ءوز تاعدىرىن ءوزى شەشۋ قۇقىنا يە بولىپ، جاڭا مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىن قالىپتاستىرۋ سياقتى كۇردەلى كەزەڭدە ەل تىزگىنىن قولىندا ۇستاعان ەلىءمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەڭبەگى وتە وراسان. بۇعان تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلى ىشىندە قابىلدانعان كوپتەگەن قاۋلى-قارار مەن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار جولداۋلارعا، باعدارلامالىق قۇجاتتارعا نازار اۋدارۋ ارقىلى كوز جەتكىزۋگە بولادى. بۇگىنگى تاڭدا الەم تانىعان دانا باسشىنىڭ دۇرىس ساياساتىن ءساتتى جالعاستىرىپ جاتقان قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا بۇل ماسەلەنى تۇراقتى نازاردا ۇستاپ كەلەدى.
ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن دوستىقتىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسىنىڭ قالىپتاسۋىندا جەتەكشى ءرول اتقارعان، ءقازىر دە بارلىق وتانداستارىمىزدى ءبىر ماقسات توڭىرەگىنە توپتاستىرىپ كەلە جاتقان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ءححىح سەسسياسىنىڭ «بىرلىكتىڭ، تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ 30 جىلى» كۇن تارتىبىمەن شاقىرىلۋى دا سونىڭ ءبىر ايقىن كورىنىسى.
بىرلىك پەن دوستىق ماسەلەسىنىڭ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ءومىر سۇرۋىندە نەگىزگى ورىنعا يە بولعان سىرتقى ساياسات، ەكونوميكا، مادەنيەت، عىلىم سەكىلدى سالالارمەن قاتار قويىلۋى جانە ۇنەمى قاپەردە ۇستالۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. سەبەبى جوعارىدا اتاپ وتىلگەن جانە باسقا دا سالالاردىڭ بارلىعى ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستىلىعى، ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز الدىنا دەربەس وركەندەۋىنىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنى تاريحتا بۇرىننان دالەلدەنگەن شىندىق. اسىرەسە، 130-دان استام ەتنوس وكىلدەرىنىڭ ورتاق ۇيىنە اينالعان ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن بۇل – وتە ماڭىزدى ماسەلە.
كوپشىلىكتىڭ ەسىندە بولسا، بۇرىنعى كەڭەس وداعى ىدىراپ، ونىڭ قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالار تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋعا بەت بۇرعان كەزەڭدە كوپتەگەن ساراپشى قازاقستان حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇرامىنىڭ ءارالۋاندىعىن قاپەردە ۇستاپ، ونىڭ بولاشاعىنا كۇدىكپەن قاراعان ەدى. الايدا ومىردە ولار بولجاعانداي بولمادى. ءبىز، كەرىسىنشە، ەلباسىنىڭ دانا ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ءارالۋاندىعىمىزدى مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن ءتيىمدى پايدالانا بىلدىك. تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن كەيبىر رەسپۋبليكالار دۇرىس جول تابا الماي، ساياسي جانە ەكونوميكالىق داعدارىستار سالدارىنان قاۋىپ-قاتەر استىندا ءومىر سۇرگەن زاماندا، ءبىز الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارىن وزىمىزگە قاراتىپ، جاھاندىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە، ميللياردتاعان ينۆەستيسيالاردى تارتۋعا، سول ارقىلى زاماناۋي كەشەندەردىڭ سالىنۋىنا، كوپتەگەن جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا قول جەتكىزدىك. ەگەر ەلىمىزدە بىرلىك، ساياسي تۇراقتىلىق بولماعاندا، بۇل شارالاردىڭ بىردە-بىرەۋىن ىسكە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سەبەبى ەشقانداي مەملەكەت، ەشقانداي كومپانيا بەلگىلى ءبىر ەلدەگى بىرلىك پەن تىنىشتىقتىڭ تۇراقتىلىعىنا كوز جەتكىزبەس بۇرىن وعان وكىلىن جىبەرمەيدى، ينۆەستيسيا جۇمسامايدى، وركەندەۋىنە ۇلەس قوسقىسى كەلمەيدى. دەمەك، قوعام تىنىشتىعىن قامتاماسىز ەتەتىن بىرلىك پەن دوستىق – كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ساياسي تۇراقتىلىعىنىڭ، ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ، مادەني گۇلدەنۋىنىڭ جانە باسقا دا جەتىستىكتەرىنىڭ كەپىلى.
بارشاعا ايان، بەلگىلى شارتتارسىز، سەبەپ-ماقساتتارسىز قانداي دا ءبىر قوعامدىق ءتۇزىلىستىڭ نەمەسە قۇبىلىستىڭ تۋىنداۋى مۇمكىن ەمەس. ولاي بولسا، باسقاسىن ايتپاعاننىڭ وزىندە، گەوگرافيالىق تۇرعىدان ءتىلى دە، ءدىلى دە، ءدىنى دە بىر-بىرىنە مۇلدە ۇقسامايتىن الەمدەگى ەڭ الپاۋىت ەكى مەملەكەتپەن شەكارالاس بولعان، وزىنە دە الۋان ءتۇرلى مادەنيەتتەر شوعىرلانعان قازاقستان سەكىلدى ەلدە قالايشا دوستىق پەن بىرلىككە قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولدى؟ مۇنىڭ ءبارى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان العاشقى كۇندەردەن باستاپ-اق، ۇلتتار دوستىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولعان تەڭ قۇقىقتىلىققا ەرەكشە ءمان بەرىلگەنىنىڭ ناتيجەسى. تەڭدىكسىز شىنايى دوستىقتىڭ بولمايتىنىن، ال شىنايى دوستىق جوق جەردە بىرلىكتىڭ دە بولمايتىنىن ادامزات باياعىدان ءتۇسىنىپ بولعان. ەجەلگى گرەك فيلوسوفى پلاتوننىڭ «دوستىق تەڭدىكتەن باستالادى» دەپ ايتقان ءسوزى وسىعان دالەل. قازاقستاندا قازاق جانە ورىس تىلدەرىنەن بولەك، ءبىرقاتار ەتنوستىڭ تىلدەرىندە گازەت-جۋرنالداردىڭ جارىق كورۋى، راديو حابارلارىنىڭ تاراتىلۋى، تەاتر جانە مەكتەپتەردىڭ جۇمىس ىستەۋى سول تەڭ قۇقىقتىلىعىمىزدىڭ ومىردەگى كورىنىسى بولىپ تابىلادى. بولاشاقتا مۇنداي شارالار اياسىنىڭ كەڭەيۋى، عاسىرلار بويى جالعاسىپ جاتقان دوستىعىمىزدىڭ، بىرلىگىمىزدىڭ ودان ءارى نىعايۋىنا سەپتىگىن تيگىزە بەرەدى.
الايدا ارا-تۇرا، وسى ءبىزدىڭ ايرانداي ۇيىعان ۇيىمشىلدىعىمىزعا، بىرلىگىمىزگە قىزعانىشپەن قاراپ، ءارتۇرلى ايلا-امالدار ارقىلى ارامىزعا ىرىتكى سالۋعا ۇمتىلاتىن كۇشتەردىڭ دە الاڭعا شىعىپ قالاتىنى – اششى شىندىق. وسىنداي كەزدەردە مەن ۇنەمى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىزدىڭ بارىمىزگە ارتار مىندەتى مول. ەندى ەڭسەلى ەل بولۋدىڭ جولىنا شىڭداپ ءتۇسۋىمىز كەرەك. اۋلەتىمىزدىڭ اسۋى دا، داۋلەتىمىزدىڭ تاسۋى دا ءوز قولىمىزدا. كەڭ-بايتاق جەرىمىزدىڭ بايلىعى وسى دالانىڭ تۇپكىلىكتى حالقىنا دا، تاعدىر قوسىپ بىرگە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان باسقا ۇلتتار وكىلدەرىنە دە مولىنان جەتەدى. نە ىستەسەك تە اقىلمەن ىستەيىك، ارزان ۇرانعا ەرمەيىك، ۇشپا سەزىمگە ەرىك بەرمەيىك دەگىم كەلەدى. اسىرەسە، جاستار، سالقىنقاندىلىقتان، ۇلكەندى سىيلاۋدان، سوزگە توقتاۋدان اينىماسا، قاشاندا دوستىققا ادال بولسا، باۋىرمال، كەڭپەيىل بولسا، حالىقتىڭ اتىنا ءسوز كەلتىرەتىن ۇستامسىزدىق اتاۋلىدان اۋلاق جۇرسە دەپ تىلەيىك»، دەگەن سوزدەرىن ەسىمە الامىن.
سەبەبى ەتنوسارالىق قاتىناس – ءبىرتۇتاس شىنى ىدىسقا ۇقسايتىن اسا نازىك ماسەلە. سوندىقتان تاس ونىڭ قاي بولىگىنە لاقتىرىلسا دا، بارلىعى ءۇشىن بىردەي ءقاۋىپتى. ال ونىڭ ءبىر بۇرىشىن عانا سىندىرىپ، قالعان بولىگىن امان الىپ قالامىن دەۋ – اقىماقتىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس.
مەن قىزمەت بابىمەن جانە باسقا دا سەبەپتەرمەن شەت مەملەكەتتەردە كوپ بولدىم. سول ساپارلار بارىسىندا ول ەلدەردە تۇراتىن ءارتۇرلى ەتنوستاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءوز ۇلتىمنىڭ وكىلدەرىمەن دە جاقىن ارالاسقان كەزدەر بولدى. بايقاعانىم، مەن ولارمەن قانشا تىعىز قاتىناس جاساسام دا، ءبارىبىر، تۋىپ-وسكەن وتانىم – قازاقستانداعى دوستارىمداي، ال ولاردىڭ اراسىندا ءارتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى بار، شىنايى جاقىندىقتى، وي-پىكىر بىرلىگىن سەزىندىم دەپ ايتا المايمىن. سانا-سەزىمىمىزدىڭ، دۇنيەتانىمىمىزدىڭ، ءومىر سالتىمىزدىڭ كەيبىر تۇستارى بىر-بىرىنە ساي كەلمەيتىنىنە كوز جەتكىزدىم. ويتكەنى ۇزاق جىلدار بويى قازاق حالقىنىڭ ادەت-عۇرىپتارى جانە داستۇرلەرى، سونداي-اق سول ەلدى وتانىم دەپ بىلگەن ءتۇرلى مادەنيەتتەر اسەرى نەگىزىندە قالىپتاسقان حالىقتار بىرلىگىنىڭ قازاقستاندىق مودەلى – بۇل الەمنىڭ ەشبىر ەلىنە ۇقسامايتىن، ءارقايسىمىزدىڭ سانامىزدان تەرەڭ ورىن العان ءتول ۇلگى. مەن مۇنى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ بەكەم بىرلىك دەپ سانايمىن.