توقسانىنشى جىلداردىڭ باس كەزىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن ناۋرىزدى تويلاعاندا عانا كيەتىنبىز. قوسەتەك كويلەكتى، قاپسىرمالى بەشپەت پەن ويۋلى تاقيانى تەك ءداستۇرلى ونەر وكىلدەرى مەن انشى-بيشىلەر كيەدى دەپ قابىلدادىق. كەيىننەن ۇزاتىلاتىن قىزدار قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن كيە باستادى. بىرتىندەپ توي-تومالاقتاردا قازاقى ويۋ-ورنەكتى كيىمدەر سانگە اينالدى. بۇگىندە ۇلتتىق ستيلدەگى كيىمدەر مەن اكسەسسۋارلار جاڭا زامانعا لايىقتالىپ، قايتا جاڭعىرۋدا.
كەيىنگى كەزدە قازاق قىزدارىنىڭ اراسىندا تاقيا كيۋ ترەندكە اينالدى. تەك توي-تومالاققا عانا ەمەس، تەاترعا، كونسەرتتەرگە، ءتىپتى كوشەدە دە قىزداردىڭ تاقيا كيىپ جۇرگەنىن ءجيى كەزدەستىرەتىن بولدىق. تاقيانى تەك قىزدار عانا ەمەس، ءتىپتى جاس كەلىنشەكتەر دە كيىپ ءجۇر.
ۇلتتىق كيىمدەر مەن بۇيىمدار شىعارۋدى كاسىپكە اينالدىرعان كاسىپكەرلەردىڭ ايتۋىنشا، تاقيانى نەگىزىنەن 16–25 جاس ارالىعىنداعى قىز-كەلىنشەكتەر الادى ەكەن.
مينيماليزم ستيلىندەگى تاقيا ساندە
قازىرگى زامانعا لايىقتالىپ، مينيماليزم ستيلىندە تىگىلگەن تاقيالار قازاق ارۋلارىنىڭ كوركىن اشا ءتۇستى. الەۋمەتتىك جەلىدە «تاقيانى تەك تۇرمىسقا شىقپاعان ءجاسوسپىرىم قىزدار عانا كيگەن، بۇگىندە ونى كەلىنشەكتەر دە كيىپ ءجۇر» دەگەن دە پىكىرلەردى كوزىمىز شالىپ قالدى. دەگەنمەن، سوڭعى كەزدەردە قىز-كەلىنشەكتەردىڭ، جالپى قازاق جاستارىنىڭ ۇلتتىق ناقىشتاعى دۇنيەلەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتا تۇسكەنى قۋانتادى.
بەلگىلى وتاندىق ديزاينەر ەركەناز اقتىلەۋوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە ۇلتتىق باس كيىمدەرگە سۇرانىس جوعارى. ديزاينەر جۇبايى الىشەر باقىتپەن بىرگە العاش قىزدارعا ارنالعان تاقيالاردى شىعارا باستاعاندا باس كيىمنىڭ بارىنشا قازاقى ناقىشتا بولۋىنا نازار اۋدارعانىن ايتادى. ولار ترەندكە اينالعان باس كيىمدى ۇلى اباي كيگەن تاقيانىڭ فورماسىنا ۇقساتىپ جاساعان.
«العاش تاقيانى تىگە باستاعاندا وزبەكشە سياقتى بولىپ كەتپەۋىنە، ءتۇسى تىم قانىق بولماۋىنا نازار اۋداردىق. تاقيالاردى اسا قاتتى اشەكەيلەۋ، فۋرنيتۋرۋانى كوپ قولدانۋ ءسانىن كەتىرەدى جانە كۇندەلىكتى ومىردە كيۋگە ىڭعايسىز. قازىرگى جاستاردىڭ تالعامىنا ساي ەتىپ، مينيماليزم ستيلىندە شىعارۋىمىزدىڭ ءوزى جاستاردىڭ ۇلتتىق كيىمدەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بولدى»، – دەيدى الىشەر باقىت.
ديزاينەر ۇلتتىق كيىمدەر مەن اكسەسسۋارلاردى عانا ەمەس، ۇلتتىق دۇنيەنىڭ ءبارىن قايتا جاڭعىرتىپ، قازىرگى زامانعا بەيىمدەۋ كەرەكتىگىن العا تارتادى. «ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى برەندكە اينالدىرۋ ءۇشىن جاڭا زامانعا لايىقتاپ، كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىلۋعا ىڭعايلى ەتىپ جاساۋ كەرەك»، – دەيدى ول.
تاقيانىڭ تاريحى
قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءساندىسى دە، ءماندىسى دە – ايەل ادامنىڭ باس كيىمدەرى. سونىڭ ىشىندە تاقيانىڭ ورنى ەرەكشە، ويتكەنى بۇل باس كيىمدى قىزدار ەجەلدەن-اق كۇندەلىكتى تۇرمىستا كيگەن. تاقيا – بارقىتتان، قامقادان تىگىلەتىن جازعى جۇقا باس كيىم. قازاق قىزدارى كيگەن تاقيا ەرتەرەكتە التىن-كۇمىس اشەكەيلەرمەن، اق تيىن، سۋسار، بۇلعىننىڭ ۇلبىرلەرىمەن ساندەلگەن.
ونەرتانۋشى سابىركۇل اسانوۆانىڭ «قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى جانە قولونەرى تاريحى» ەڭبەگىندە قازاقتار ۇلتتىق باس كيىمدەرىن XV عاسىردا قازاق حاندىعى ورناعاننان باستاپ كيە باستاعانى ايتىلادى. ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنان باستاپ حالىق كيىمدەرىنە وزگەرىستەر ەنە باستاعان.
تاريحي مالىمەتتەرگە سايكەس، قازاق حالقىنىڭ باس كيىمى ەرلەرگە جانە ايەلدەرگە ارنالعان باس كيىمدەر بولىپ ەكىگە بولىنەدى. ايەلدەرگە ارنالعان باس كيىمدەر كوزتارتارلىقتاي ەرەكشە بەزەندىرىلەتىن بولعان. ونەرتانۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، تاقيانى تۇرمىسقا شىقپاعان قىزدار كيگەن، ءبىراق ونى كيۋ مىندەتتى سانالماعان. تاقيا قازاقستانعا ورتا ازيا قولونەرشىلەرى ارقىلى كەلگەن دەسەدى. XIX عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىنداعى قازاق تۇرمىسىن زەرتتەۋشىلەردىڭ جازۋىنا قاراعاندا قىزدار كيەتىن تاقيانىڭ توبەسى ۇشكىرلەۋ كەلگەن. XIX عاسىردىڭ سوڭىندا توبەسى دوڭگەلەك تۇرىندە تۇتاس ويىلعان، ونشا بيىك ەمەس سيليندر ءپىشىندىسى پايدا بولعان. قىزدار تاقياسى التىن جانە كۇمىس كەستەلەرمەن ورنەكتەلگەن. باس كيىمدەر مايدا مونشاق، قىمبات تاستار، مارجان، شاشاقتارمەن اشەكەيلەنگەن. قىز بالالاردى تىل-كوزدەن ساقتاسىن دەگەن سەنىممەن تاقيانىڭ بوبەسىنە مايدا مونشاق جىپتەرمەن ۇكى تاققان. ۇكى - قازاقتىڭ تۇسىنىگىندە اسەمدىكتىڭ بەلگىسى. ەرتەرەكتە كيىمدەردىڭ ەتەك-جەڭىنە ويۋ-ورنەك سالۋ، ۇكى تاعۋ جىن-پەرىلەردەن، پالە-جالادان، اۋرۋ-سىرقاۋدان قورعايدى دەگەن سەنىمنەن تۋعان. سونداي-اق، ۇكىنى تاقيا، ساۋكەلەنىڭ توبەسىنە، دومبىراعا، بەسىككە قاداعان.
قازاق قىزدارى ۇكىلى تاقيانى ءۇش جاسىنان باستاپ 18 جاسقا دەيىن، ياعني بويجەتكەنشە كيگەن. بەس جاسقا تولعاندا شاشىن ءورىپ، شولپى تاققان. ال بويجەتكەن سوڭ كامشات بورىك كيگەن. قىزداردىڭ تاقياسى قىزىل، القىزىل، كۇلگىن، جاسىل تۇستەرمەن بارقىت سەكىلدى ماتادان سىرىپ تىگىلگەن. ول ءتۇرلى-تۇستى مونشاق-مارجانمەن بەزەندىرىلگەن.
حالقىمىزدا تاقيا – تەك قىزداردىڭ عانا ەمەس، ەر ادامداردىڭ دا باس كيىمى. ەر ادامداردىڭ اراسىندا تاقيانى تاستاماي كيەتىندەر بار. ەرلەردىڭ تاقياسى اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلمەيدى، ولار بيىك توبەلى، تەگىس توبەلى، ۇشكىر توبەلىسىن كيەدى. ولارعا ءمۇيىز، شىرماۋىق سەكىلدى ورنەكتەر سالىنادى، تاقيا پۇلىشتەن، ال استارىن جىبەك ماتادان تىگىلەدى.
كەيدە اۋلادا ويناپ جۇرگەن كىشكەنە قىزداردىڭ اراسىندا باسىنا حيدجاپ كيگەن بالاقايلاردى بايقاپ قالامىن. قۇرداستارىمەن ەسى شىعىپ جۇگىرىپ، سەكىرىپ ويناپ جۇرگەن قىز بالالار باسىنا نە ءۇشىن ورامال تاعىپ جۇرگەنىن وزدەرى دە تۇسىنبەيدى. بالا عوي. اتا-اناسى باسىنا ورامال تاعىپ بەرگەن سوڭ سولاي جۇرە بەرەدى. وسىندايدا ءوز تامىرىمىزدان اجىراپ، نە قازاق ەمەس، نە باسقا ەمەس، اركىمگە ەلىكتەۋىش حالىق بولىپ كەتكەنىمىزگە قىنجىلاسىڭ. سوندىقتان ۇلتتىق كيىمدەرىمىزدى كيۋدىڭ دە وزىندىك سىرى، ەرەكشەلىگى، ءمان-ماعىناسى بولاتىنىن بىلە جۇرسەك ەكەن.