سۇراپىل سوعىس، كۇرمەلەنگەن تاعدىر، برەستەن بەرلينگە دەيىن كەرزى ەتىگىمەن قونىشىنان قان كەشكەن جاۋىنگەر، دۇنيەگە بەيبىتشىلىك سىيلاعان جاۋىنگەر... وسى تاقىرىپ جايىندا از ايتىلىپ، از جازىلىپ جاتقان جوق. بولاشاقتا دا، جازىلا بەرمەك. سەبەبى، ۇلى وتان سوعىسىندا ءومىر مەن ءولىمنىڭ اراسىندا ءجۇرىپ ەرلىك كورسەتكەندەردىڭ ەسىمدەرى ماڭگىلىككە ەل جادىندا قالادى.
مايدان جولىن ايگىلى ستالينگراد شايقاسىنان باستاپ، بەرليندە جەڭىس تۋىن تىگۋگە اتسالىسقان، سودان كەيىن ماسكەۋدەگى جەڭىس پارادىنا قاتىسقان ايبىندى سارباز، ەرجۇرەك جاۋىنگەر ءومىرباي اقساقالدىڭ تالايلى تاعدىرى قيىنشىلىق پەن قايشىلىققا تولى بولدى. بۇل ايتقاندارىمىزدىڭ ايقىن بەلگىلەرى رەتىندە ول كىسىنىڭ اپايتوسىندە 1ء-شى جانە 2ء-شى دارەجەلى «ۇلى وتان سوعىسى»، «قىزىل تۋ» وردەندەرى، «بەرليندى ازات ەتكەنى ءۇشىن»، «پراگانى ازات ەتكەنى ءۇشىن» جانە باسقا دا مەدالدارى سامساپ تۇر.
1941 جىلدىڭ 12-جەلتوقسانى كۇنى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، تولەبي اۋدانىنىڭ توڭكەرىس اۋىلىنان 18 بەن 20-نىڭ اراسىنداعى 77 جىگىت مايدانعا اتتانعان. اياگوز قالاسىنداعى ءۇش ايلىق دايىندىقتان سوڭ، ماسكەۋدىڭ ىرگەسىندەگى نوگينسكيي قالاسىنا كەلىپ جەتتىك. سول جەردە بىرنەشە پولككە بولەدى. مۇندا قارت جاۋىنگەر تانكىگە قارسى يسترەبيتەلدى-ارتيللەريالىق 179-شى پولكتە زەڭبىرەك اتۋشىنىڭ كومەكشىسى رەتىندە تاعى دا دايىندىقتان وتەدى. 1942 جىلعى قازان ايىنىڭ 27-سىندە ستالينگراد تۇبىنە جەتىپ، ءبىر جەتىدەن سوڭ العى شەپكە ورنالاسادى. بۇل كەز ستالينگراد تۇبىندەگى فەلدمارشال فون ءپاۋليۋستىڭ قاندىبالاقتارىنىڭ قورشاۋعا ءتۇسىپ، مايدانداعى ۇستەمدىك كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنىڭ قولىنا اۋىسا باستاعان تۇس بولاتىن. الدا ءالى دە تالاي قاندى ايقاستار كۇتىپ تۇردى. اۋىل-سەلولار، قالالار سىندى ەلدى مەكەندەر بىرتىندەپ ازات ەتىلە باستادى. ولىسپەي بەرىسپەۋگە نۇسقاۋ العان فاشيستەر جانتالاسا قارسىلاسىپ جاتتى. سونداي ۇرىستاردىڭ بىرىندە كومانديردىڭ جارالانىپ، ساپتان شىعىپ قالعانىن بايقاعان ءومىرباي ساحوۆ دەرەۋ ابىرجىماستان، باسقارۋدى قولىنا الىپ، ساربازداردى ۇرىسقا باستاپ، تاباندىلىق پەن شاپشاڭ شەشىم قابىلدايدى.
سونداي ەرەكشە اتاپ ايتاتىن وقيعانىڭ ءبىرى - ايگىلى كومىرلى ءوڭىر دونباسستىڭ ماڭىنداعى سلاۆيانكا دەگەن قىستاق ءۇشىن بولعان ۇرىس. كەزىندە اۋدان ورتالىعى بولعان بۇل قالاشىققا فاشيستەر مىقتاپ بەكىنگەندىكتەن، ول ءۇشىن ايقاس ەرەسەن بولدى. نەمىس قانىپەزەرلەرى ءبىر كۇندە 12 مارتە شابۋىل جاسايدى. سول كەزدەرى تۇرىمەن دە، اتىمەن دە جاۋىنگەرلەردى ۇرەيگە بولەگەن «جولبارىس» اتتى تانكى جاياۋ اسكەرىنە قوسىلىپ شابۋىلداعاندا، مۇنداي شايقاستىڭ قانشالىقتى سۇراپىل بولعاندىعىن ەلەستەتۋدىڭ ءوزى توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتارى ءسوزسىز.
ءار ۇرىستىڭ ءوزىنىڭ تاكتيكاسى بولادى. بىردە وكوپتىڭ قاسىندا زەڭبىرەكتەرىن دايىنداپ، جاۋدىڭ شابۋىلىن كۇتىپ وتىرعان. ورماننىڭ اراسىنان جاۋ «جولبارىستارىنىڭ» تۇمسىعى شىعا باستايدى. نەمىس حالقى دا ۇرىس ايلاسىنا ابدەن توسەلگەن عوي. بىردەن باسا كوكتەپ العا ۇمتىلمايدى. كەيدە العا جىلجىپ، سودان كەيىن قايتا ارتقا شەگىنەدى. بالكىم اتۋعا ىڭعايلى اراقاشىقتىقتى تاڭداپ وتىر. اراقاشىقتىق دەمەكشى، سوعىس تاكتيكاسىندا اراقاشىقتىق مىندەتتى تۇردە ەسەپكە الىندى. قىزۋقاندىلىققا سالىنىپ، زەڭبىرەگىڭنەن اتقان وعىڭ دارىماي قالۋى دا مۇمكىن. ال وق تيگەن كۇننىڭ وزىندە تانكىگە ەش زيانى بولمايدى. ول قارسى وق اتسا، زەڭبىرەگىڭمەن بىرگە كۇل-تالقان ەتەدى. ونىڭ ۇستىنە تانكىدە پۋلەمەت بار. ونى دا ەسەپكە الىنۋى ءتيىس. سوعىس بارىسىندا مۇنىڭ بارلىعىن زەرتتەپ، ابدەن اككى بولىپ قالعان كومانديرلەر تانكى جاقىنداعان كەزدە «ات!» دەپ بۇيرىق بەرەدى. اتىلعان وق الداعى مۇمكىندىكتى انىقتاپ بەرەدى. تيمەي قالسا، وندا تانكىنىڭ استىندا تاپتالىپ قالدىڭ دەي بەر.
سونداي سۇراپىل شايقاستاردا كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنىڭ وتان الدىنداعى پارىزدارىن تەرەڭ تۇسىنگەن ءپاتريوتيزمى جۇرەكتەرىنە رۋح بەرىپ، جاۋدىڭ بەتىن قايتارىپ قانا قويماي، وردالى جىلاننىڭ ورداسىن كۇيرەتىپ، جەڭىس تۋىن ءوز ورداسىنىڭ توبەسىنە قاداۋعا كۇش بەرگەنى اقيقات.
سوعىستان كەيىن بەيبىت ومىردەگى ەڭبەك مايدانىندا دا وسىناۋ جەڭىس ناتيجەسىن جالعاستىرا بەرۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتتى. «ەتكەن ەڭبەك ەلەۋسىز قالمايدى» دەگەن، 1964 جىلى الماتىدا وتكەن، ىبىراي جاقايەۆ، دىنمۇحاممەد قونايەۆ، جازىلبەك قۋانىشبايەۆ، سابىر نيازبەكوۆ سىندى ەل سۇيگەن، ەلىن سۇيگەن نار تۇلعالى ازاماتتار قاتىسقان كولحوزشىلاردىڭ سەزىنە «كەڭەس» كولحوزىنىڭ اتىنان دەلەگات بولىپ بارادى. ال، 1976 جىلى كسرو جوعارى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعىمەن «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنى توسىندە جارقىرادى. بۇدان وزگە ءتۇرلى مەرەيتويلىق مەدالداردى ايتپاعاندا، كسرو جوعارى پرەزيديۋمىنىڭ 1982 جىلعى شەشىمىمەن «ەڭبەك ارداگەرى» مەدالىن يەلەنۋى – ەل يگىلىگى ءۇشىن از تەر توكپەگەندىگىنىڭ جارقىن دالەلى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بەيبىت ومىردەگى ەڭبەك مايدانى دا تىپ-تىنىش، جۇمىسقا بارىپ-كەلۋ عانا ەمەس. كەڭەس ءداۋىرى تۇسىندا دا ءتۇرلى اپەرباقان باسشىلاردىڭ بولعانى جاسىرمايمىز. وندايلار قول استىنداعى كولحوز-سوۆحوزداردىڭ حالقىن، جەرىن ءوز مەنشىگىندەي كورىپ، استامسىپ، ويلارىنا كەلگەنىن ىستەۋگە تىرىسىپ باعاتىن. ءبىر اۋىلدىڭ جەرىن ەكىنشىسىنە تەلىپ، ءبىر شارۋاشىلىقتىڭ جايلاۋىن، ياكي قىستاۋىن ەكىنشىسىنە تيەسىلى ەتىپ، جۇرتتى تاسقىاياقتاي قاعىستىرىپ، ەشبىر جوسپارسىز، ءوندىرىس پەن شارۋاشىلىققا ەش پايداسى جوق ارەكەتتەرىمەن ەل ءىشىن الاتايداي بۇلدىرە جازداعان ارەكەتتەرى دە بولعان. مىنە، ءومىرباي اقساقال سونداي ورەسىز باسشىلاردىڭ حالىققا جاساعان كوپە-كورىنەۋ باسسىزدىقتارىنا تايسالماي قارسى شىعىپ، ورىنسىز ارەكەتتەرىن جوعارعى، قۇزىرلى باسشىلار الدىندا تايماي دالەلدەپ شىعىپ، بۇلىنگەن جۇرتتىڭ تۇسىنىستىكپەن، تاتۋ ءومىر ءسۇرىپ، ەڭبەك ەتۋىنە دە ءوز حال-قادەرىنشە ەڭبەك سىڭىرگەن جان. ءتىپتى، بەرتىندەگى، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە اياق باسقان شاعىندا دا اۋىل حالقىنىڭ تىرشىلىگىنە بەي-جاي قاراپ جاتا الماي، سول كەزدەگى وبلىس اكىمى بولات جىلقىشييەۆكە كىرىپ، اۋىل اراسىنداعى جول قاتىناسىنىڭ قيىنداپ تۇرعانىن، اسفالت توسەتىپ بەرۋگە جاردەمدەسۋىن سۇرايدى. «ءاپ» دەگەندەگى العاشقى بىر-ەكى جىلدا 5-6 شاقىرىم جول جوندەلەدى. ساتىنە قاراي اتقارىلىپ، بۇگىندە اۋىلدار اراسىن جالعايتىن 12 شاقىرىم جول تولىعىمەن جوندەلدى. جالعىز جول عانا ەمەس، حالىقتىڭ اۋىز سۋ ماسەلەسى جانە تاعى دا باسقا مۇڭ-مۇقتاجدارىن باسشى ورىندارعا جەتكىزىپ، «اسارىمدى – اسادىم، جاسارىمدى - جاسادىم» دەپ جاتىپ الماي، بۇقارانىڭ ومىرىنە ساۋلە تۇسىرەر تىرلىكتەر جاسادى.
ومەكەڭ زايىبى نەسىپكۇل اعىباي قىزى ەكەۋى 13 بالا تاربيەلەپ ءوسىرىپ، سول بالالارىنان، قۇداي تاعالا كوپ كورمەسىن، 40-تان اسا نەمەرە، 12 شوبەرە ءسۇيدى. ۇرپاقتارىنىڭ الدى جوعارى ءبىلىمدى، ءار ماماندارى بولسا، شوبەرەلەرى كۇنى كەشە جارىق دۇنيە ەسىگىن جاڭادان اشىپ جاتىر. وسكەن، ونگەن بايتەرەك، شىڭ باسىندا جايقالعان شىنار، ياكي تەڭىزگە قۇيعان داريا دەسەك تە، قاي-قاي تەڭەۋدىڭ دە ۇعىمىنا تولىق سىيىپ تۇر.