قۇربان ايت – مۇسىلمانداردىڭ ەڭ ۇلىق ءدىني مەيرامدارىنىڭ ءبىرى. ول يسلام كۇنتىزبەسى بويىنشا ءزۇلحيججا ايىنىڭ 10-ى كۇنى، قاسيەتتى قاجىلىق عيباداتىنىڭ اياقتالۋىنا وراي اتاپ وتىلەدى. بۇل كۇن — اللا رازىلىعى ءۇشىن قۇربان شالۋ كۇنى.
بيىل قۇربان ايت 6 ماۋسىمعا سايكەس كەلىپ وتىر. قازاقستاننىڭ كەيبىر وڭىرلەرىندە ايتتان ءبىر كۇن بۇرىن «شەك» نەمەسە «شەكتىك» بەرۋ ءداستۇرى ساقتالعان. بۇل كۇن بيىل 5 ماۋسىمعا تۋرا كەلەدى. وسى داستۇرگە قاتىستى كوپتىڭ كوكەيىندە «شەك بەرۋ – شاريعاتقا ساي ما؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى. ماقالادا وسى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، ءداستۇردىڭ تۇپكى مانىنە ۇڭىلەمىز.
شەك بەرۋ دەگەن نە؟
شەك بەرۋ نەمەسە شەكتىك – قۇربان ايتتىڭ قارساڭىندا، دالىرەك ايتساق، ارافا كۇنى (ايتىڭ الدىنداعى كۇن - ەسك.) قايتىس بولعان ادامنىڭ اتىنان قۇرباندىق شالىپ، ەتىن ساداقاعا بەرۋ. بۇل ءداستۇر ەلدىڭ ءار وڭىرىندە ءارتۇرلى اتالادى. مىسالى:
• ماڭعىستاۋ مەن اقتاۋ وڭىرىندە – شەكتىك؛
• سولتۇستىك قازاقستاندا – شەك بەرۋ؛
• الماتى وبلىسىندا بۇل ءداستۇر ونشا كەڭ تارالماعان.
شەك بەرۋ – قايتىس بولعان ادامنىڭ ۇيىندە بەرىلەتىن ساداقا. ادامدار اراسىندا بۇل امالدى «قايتىس بولعان ادامنىڭ ۇيىندە قازانىڭ شەگى بولسىن، قايعى بولماسىن» دەگەن نيەتپەن جاسايتىندار بار. ءداستۇر بويىنشا بۇل امال مارقۇمنىڭ قازاسىنان كەيىن ءۇش جىلعا دەيىن جالعاسادى.
شەك بەرۋ شاريعاتقا قايشى ما؟
بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمىنىڭ باس مامانى ەلبەك تاسبولاتۇلىنان الدىق.
جاۋاپ: جوق، شەك بەرۋ شاريعاتقا قايشى ەمەس. بۇل امال قۇراندا نەمەسە حاديستە ناقتى تۇردە كورسەتىلمەسە دە، مۇسىلمان قاۋىمنىڭ ساۋاپ نيەتىمەن جاساعان ىس-ارەكەتىنىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلادى. مارقۇمنىڭ اتىنان قۇرباندىق شالۋ، قۇران وقىپ، دۇعا جاساۋ – يسلامدا قۇپتارلىق امال.
دەگەنمەن شاريعاتتا ايت كۇنىنەن ءبىر كۇن بۇرىن شالىنعان قۇرباندىق – ناقتى قۇربان ايت قۇرباندىعىنا جاتپايدى، ياعني ول – ءناپىل ساداقا رەتىندە قابىلدانادى. ەگەر قۇربان ايت كۇنى شالىنسا، ول – شاريعاتتاعى ناقتى قۇرباندىق سانالادى، ءارى مارقۇمنىڭ وزىنە ساۋاپ بولىپ جازىلادى.
«شەك» ءسوزى نەنى بىلدىرەدى؟
ءداستۇر اتاۋىنا قاتىستى ەكى ءتۇرلى بولجام ايتىلادى:
1. «شەك» ءسوزى اراب تىلىندەگى «شاك» – كۇمان، كۇماندى كۇن دەگەن ۇعىمنان شىعۋى مۇمكىن. قازاقشا ايتقاندا شاك كەلتىرۋگە كەلەدى.
بۇرىندا جاڭا ايدىڭ تۋعانىن انىقتاۋ ءۇشىن ادامدار اسپاندى كوزبەن باقىلايتىن. ەگەر زۋلقاادا ايىنىڭ 29-كۇنى بۇلت باسىپ، اي كورىنبەي قالسا، كەلەسى كۇن – كۇماندى كۇن سانالاتىن. ياعني، جاڭا اي تۋدى ما، ايت باستالدى ما ول جاعى بەلگىسىز بولاتىن. بۇل كۇنى ايت بولىپ كەتۋى مۇمكىن دەگەن ساقتىقپەن اتا-بابالارىمىز قۇرباندىقتى مارقۇمدار اتىنان ءبىر كۇن بۇرىن قۇربان شالىپ وتىرعان. بۇل – ولاردىڭ كورەگەندىگى مەن جومارتتىعىنىڭ كورىنىسى.
2. ارافا كۇنىنىڭ ساۋاپتى بولۋىنا بايلانىستى.
حاديستە ارافا كۇنى ۇستاعان ورازا ءبىر وتكەن جانە ءبىر كەلەر جىلداعى كۇنالاردى كەشىرەدى دەلىنەدى. وسى كۇنگى جاساعان ءاربىر ساۋاپتى ءىس ەسەلەنىپ قايتادى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، مارقۇمداردىڭ اتىنان قۇرباندىق شالۋ ارقىلى ولاردىڭ دا ساۋابىن ارتتىرۋ ماقسات ەتىلەدى.
ءقازىر بۇل ءداستۇر قاجەت پە؟
بۇگىندە استرونوميالىق ەسەپتەر ارقىلى جاڭا ايدىڭ ناقتى تۋعانىن الدىن الا بىلۋگە بولادى. ايدىڭ تۋۋى كۇمان تۋعىزبايدى، سول سەبەپتى شاك كۇنىنىڭ ماڭىزى جويىلدى دەۋگە بولادى. ءبىراق شەك بەرۋ ءداستۇرى – حالقىمىزدىڭ ءدىني سانا مەن ءداستۇر ساباقتاستىعىن ۇشتاستىرا بىلگەنىنىڭ كورىنىسى. سوندىقتان شەك بەرۋدى جالعاستىرۋ – ەرسى ەمەس، كەرىسىنشە، اتا-بابا اماناتىنا قۇرمەت دەپ قاراۋعا بولادى.
شەك بەرۋ – ساۋاپتى امال
شەك بەرۋ – دىنىمىزگە قايشى ەمەس، داستۇرىمىزگە ساي ساۋاپتى امال. دەگەنمەن قۇربان ايت قۇرباندىعىنىڭ شارتتارىنا تولىق ساي بولۋ ءۇشىن، مارقۇمنىڭ اتىنان قۇرباندىقتى قۇربان ايت كۇنىنىڭ ىشىندە شالعان ابزال. ال ايتتىڭ الدىنداعى شەك بەرۋ – ءناپىل ساداقا بولىپ، ساۋابى ءوز ورنىمەن بەرىلەدى.