ءبىز بۇگىن قازاق انيماسياسىنىڭ ءباسىن ءبىر ساتىعا جوعارىلاتقان «ءباس»، «بارىنەن دە سەن سۇلۋ»، «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن»، «بالالى ءۇي – بازار»، «ساۋعا»، «جۇماق دەگەنىمىز...»، «قوشاقان»، «جالقاۋبەك» سىندى مۋلتفيلمدەر تۇسىرگەن ءۇمىت جانە مارجان جۇبانىشتار تۋرالى ايتاتىن بولامىز. ياعني ونەر كوگىندە قازاقى تۋىندىلارىمەن، ەرەكشە قولتاڭباسىمەن قانات جايعان اناسى مەن قىزىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ۇڭىلەمىز. ولاردىڭ جوعارىدا اتالعان تۋىندىلارىنىڭ ىشىندە، اسىرەسە، «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن» انيماسياسى كوپتىڭ ىقىلاسىنا بولەنىپ، جاپونيا، جۇڭگو جانە تۇركيا مەملەكەتتەرىنەن ايتۋلى جۇلدە الىپ كەلدى.
ءۇمىت جۇبانىش، سۋرەتشى-بەزەندىرۋشى، قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعى مەن كينەماتوگرافيستەر وداعىنىڭ مۇشەسى:
اسپان – بالا بىتكەننىڭ قيالىن ۇشتايتىن كەڭىستىك
– ونە بويى ۇلتتىق كولوريتكە تۇنىپ تۇرعان «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن» ءمۋلتفيلمىنىڭ اتاۋى دا، باس كەيىپكەرىنىڭ ەسىمى دە ەرەكشە ەكەن، تىنجى دەگەن كىم جالپى؟
– تىنجى – ءوزىم عوي. ياعني اۆتوبيوگرافيالىق وقيعالار جەلىسىمەن تۋعان پەرسوناج. وتباسىندا التى قىز بولدىق. بالا كۇنىمدە اكەمنىڭ «قىزدار ەرتەڭ جونىنە كەتەدى، ال مىنا جيعان-تەرگەنىم كىمگە قالادى، شاڭىراقتىڭ يەسى بولۋى كەرەك» دەپ ىلعي جابىرقاپ وتىراتىنى ەسىمدە. اكەمنىڭ سۇتكەنجەسى، ەركەسى بولدىم. مەنى تىنجى دەپ اتايتىن. «تىنجى» دەگەنىمىز – ادامنىڭ ىشىندەگى وعان مازا بەرمەيتىن ەرەكشە كۇش. كىشكەنتاي كۇنىمدە ءبىر ورنىندا بايىز تاۋىپ وتىرا المايتىن، وز-وزىنە سىيماي، تىنشىماي، ءار نارسەگە ۇرىنىپ جۇرەتىن قيالي، بۇزىقتاۋ بالا بولىپپىن. اپكەلەرىم ءوز دەگەنىنە كوندىرگىسى، ءۇي شارۋاسىنا جەككىسى كەلگەندە، اكەم مارقۇم «تيىسپەڭدەر وعان، ىشىندەگى تىنجى بۇنى تىنىش وتىرعىزباي تۇر. جۇمساماڭدار، جۇرە بەرسىن» دەۋشى ەدى.
مۋلتفيلمدەگى كىشكەنتاي تىنجى قىز دا بولسا اۋىل ۇلدارىمەن بىرگە بايگەگە دە شابادى. كورشىسىنىڭ «بايگەگە قىز شابا ما ەكەن؟!» دەپ اكەسىن مۇقاتۋى، كۇش-قۋاتى قايتقان اكەنىڭ اتقا كوتەرىلىپ مىنۋگە قاۋقارى جەتپەي ەسەكتى ەرتتەۋى، كورشىنىڭ «جۇبەكە، ەندى اتقا مىنە المايسىز، مەنىڭ بۇزىعىم ءمىنسىن» دەپ اتىن زورلىقپەن الىپ كەتۋى، وسىنىڭ ءبارى مۋلتفيلمدە كورىنىس تابادى. ءتىپتى بولماعاسىن ۇنەمى مۇڭعا باتىپ، كۇرسىنىپ وتىراتىن اكەسىن قۋانتقىسى كەلگەن تىنجى «شاڭىراقتىڭ يەسى» دەگەن زاتتى تاۋىپ اكەلۋ ءۇشىن جولعا شىعادى. تاپقان، تاپپاعانىن وقىرماندار تۋىندىمىزدان بىلە الادى.
– شىنايى ومىردەن الىنعاندىقتان بولار، ءار وقيعاسى سەنىمدى، ماعىنالى. سوندىقتان دا مۇنداعى شىعىستىق تانىم-تۇسىنىك، سىرلى سيۋجەت كىم-كىمدى بولسا دا باۋراپ الارى ءسوزسىز. وسىنشالىقتى ۇلتتىق رەڭكە باي تۋىندىعا قانشا ۋاقىت جۇمسادىڭىزدار؟
– سول بالالىق شاعىمنىڭ وقيعالارىن سوزبەن ورنەكتەپ، سەناريي جازۋ ءۇشىن 15-17 جىلداي ۋاقىت كەتتى. بەرتىن كەلە ىقشامداپ، وڭدەپ شىقتىم. ءالى دە شيكىلەۋ تۇستارى بار-اۋ دەپ، ون ويلانىپ، ءجۇز تولعانىپ جۇرگەنىمدە قىزىم مارجان دا وقۋىن ءبىتىردى. ول اۋەلى ا.جۇبانوۆ اتىنداعى ساز مەكتەبىن وقىپ، ودان سوڭ و.تاڭسىقبايەۆ اتىنداعى ونەر كوللەدجىن، سوسىن ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىن رەجيسسەر-انيماتور ماماندىعى بويىنشا ءبىتىردى. قىزىم ستۋدەنت كەزىندە «سەن سۇلۋ» دەگەن جوبانى جاساعان بولاتىن. قىزىمنىڭ قولىنان ءبىر نارسە كەلەتىنىن ءتۇسىندىم دە، «شاڭىراقتىڭ يەسىن» بىرگە تابۋعا ۇسىنىس ايتتىم. بۇل انيماسيانى جاساپ شىعارۋعا ءتورت جارىم جىلىمىزدى بەرىپپىز. ءوز قاراجاتىمىزعا جاساپ شىقتىق. دالىرەك ايتسام، ءبىزدى IT سالاسىنىڭ مامانى – ماعجان ۇلىم قارجىلاندىردى. بىزگە كومەكتەسكەن انيماتور دوسىمىز ارىستانبەك قاسەنوۆكە ايلىعىن تولەپ بەرگەن دە بالام.
– كەيىپكەر تىنجىنىڭ ءار قادامى، ىس-ارەكەتى كۇندەلىكتى وقيعالارمەن عانا ەمەس، عارىشتىق كەڭىستىكپەن، اسپان الەمىمەن، ميفتىك وبرازدارمەن ءوربىپ وتىرادى. بۇل كىمنىڭ يدەياسى؟
– بالا كۇنىمىزدە اۋىلدا كەپە قورانىڭ ۇستىنە شىعىپ، قيالدىڭ قاناتىنا وتىرىپ الىپ كوككە ۇشاتىنبىز. قورانىڭ ىشىندە قوي-ەشكىلەر، ال توبەدە، بيىكتە جۇرگەن مەن دەپ ويلاپ، عاجاپ الەمنىڭ قۇشاعىنا ەنىپ كەتۋشى ەدىم. ءيا، ءدال بايقاپسىز، مۋلتفيلمدە جىلت-جىلت ەتكەن كوسموستىق جارىقتار وتە كوپ. جالپى، عارىش، اسپان – بالا بىتكەننىڭ ارمان، قيالىن ۇشتايتىن كەڭىستىك عوي. سونداعى كىشكەنتاي تىنجىنىڭ ارمانى اكەسىنە شاڭىراقتىڭ يەسىن تاۋىپ اكەلىپ قۋانتۋ، ۇلكەن كىسىنىڭ سوزىمەن ايتقاندا «ءومىرىن ۇزارتىپ، جان-جاعىن جارىق ساۋلەگە تولتىرۋ» بولاتىن.
مەن وسى رەتتە مارجان قىزىما ۇلكەن العىسىمدى بىلدىرەمىن. مەنىڭ ىشكى ويىمدى ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا، قالتارىس-بۇلتارىسىنا دەيىن تۇسىنە بىلگەن، ميىمنىڭ ءاربىر قىرتىسىنداعى ويىمدى اينىتپاي بەرىپ، سونى جوعارى دەڭگەيدە جەتكىزە الدى. قازىرگى تىلمەن ايتقاندا، مىقتى تاندەم قۇرا بىلدىك.
– قازىرگى قازاق انيماسياسىنىڭ جاعدايى قانداي؟ سىن ايتۋشىلار جوق ەمەس ءالى دە. بۇل سالاعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ، كومەك قانداي؟
– قازىرگى انيماتور جاستاردىڭ اياق الىسى قۋانتادى. ماسەلەن، اداي ابىلدايەۆ «كۇلتەگىن»، «اڭشى» دەگەن مۋلتفيلمدەردى، تىلەك دەگەن جىگىت «مۇزبالاقتى» جاسادى. تەك جەتكىلىكتى دەڭگەيدە قولداۋ جەتىسپەي جاتىر دەر ەدىم. 10 مينۋتتىق مۋلتفيلم شامامەن التى-جەتى اي جاسالۋى كەرەك. ال بىزدە قارجى بولىنە سالا، ەكى ايدان سوڭ ناتيجەسى سۇرالادى. ايتىلعان ۋاقىتتان ءبىر كۇن كەشىكسەڭ، ايىپپۇل تولەيسىز. تەرەڭىنەن تۇسىنبەيتىندەر ءمۋلتفيلمدى جەڭىل-جەلپى دۇنيە دەپ ويلايدى. ماسەلەن، ءبىر قيمىلدى ءبىر سەكۋندتا قوزعاۋ ءۇشىن 24 سۋرەت جاسالۋ كەرەك. ال تۇرۋ، ءجۇرۋ، سويلەۋ، سەكىرۋ سياقتى قيمىل-قوزعالىس ءۇشىن قانشا كەتەتىنىن ءوزىڭىز باعامداي بەرىڭىز. ماسەلەن، «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ جۇرمىندە» ەلۋ شاقتى شاقتى پەرسوناج بولادى دەپ ويلاعانبىز. ءبىر قاراساق 188 پەرسوناج جاساپ تاستاپپىز. انيماسيا دەگەنىڭىز قيال-عاجايىپقا تولى الەم عوي! ب ا ق ارقىلى تەلەارنالارعا، ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە شىققىمىز كەلەدى. ءبىراق ءبارى قاراجات سۇرايدى. ول ءۇشىن مەملەكەتتەن قولداۋ كۇتەتىنىمىزدى دە جاسىرمايمىن. شامامىز كەلگەنىنشە تەگىن تاراتىپ ءجۇرمىز. سەبەبى، بالالار كونتەنتىن كوبەيتكىمىز كەلەدى، ولار ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدان ءنار الىپ وسسە دەيمىز.
مارجان جۇبانىش، جاس رەجيسسەر-انيماتور:
بالالار كونتەنتىن كوبەيتكىمىز كەلەدى
– مارجان، ءسىز قالادا تۋىپ، قالادا ءوستىڭىز. ءبىراق ءاربىر انيماسيالىق شىعارماڭىزدىڭ ءمان-مازمۇنى ۇلتتىق ناقىشقا تۇرىپ تۇر دەسەك بولادى. وسى ورايدا «ۇستازى مىقتىنىڭ – ۇستانىمى مىقتى» دەسەك جاراسار، بالكىم؟
– ارينە. انام ءۇمىت اعام ماعجان ەكەۋمىزدى كىشكەنتاي كەزىمىزدەن كورمەلەرگە، شىعارماشىلىق كەشتەرگە سۇيرەپ جۇرەتىن. قايماعى بۇزىلماعان قازاقى اۋىلعا دا ءجيى اپاراتىن. ۇلتتىق ءھام رۋحاني قۇندىلىقتاردى بويىما سولاي ءسىڭىردىم دەپ ويلايمىن. ءوزىمنىڭ دە جۇرەگىم ونەر دەپ سوعا باستاعان سوڭ، كورگەن، تۇيگەندەرىم وي-قيالىممەن ۇيلەسىم تاۋىپ، وسى جولعا ءتۇستىم. انامنىڭ ايتۋىنشا، ناعاشى اجەم وتە اڭگىمەشىل كىسى بولعان ەكەن. كوركەم سوزدەرمەن ورنەكتەپ جەتكىزەر ءاربىر تاعىلىمدى اڭگىمەسى بالا جۇرەگىنە سول كۇيى قۇيىلا كەتەتىن كورىنەدى. كەيىن سول اڭگىمە، وقيعالاردىڭ ءبارىن قىلقالاممەن، ءتۇرلى بوياۋمەن ءتىلسىز سويلەتە باستايدى. ءتىپتى اۋىل كەيىپكەرلەرىنىڭ بەينەسىن، تىنىس-تىرشىلىگى كادىمگى اسقاباقتىڭ قاۋاقتارىنا جازا باستاعان. كارتينالارىنداعى وقيعالاردىڭ باسىم بولىگى شىعىستىق موتيۆپەن ورىلگەن. ماعان انامنىڭ جۇمىستارىنىڭ ىشىنەن ماحاببات، سەزىم، تابيعات، اۋىل تاقىرىپتارى ەرەكشە ۇنايدى.
انامدى بىردە ءبىر كۋرستاسى «قازاقفيلمدە» «قاڭباق شال» ءمۋلتفيلمىن بىرگە جاساۋعا شاقىرادى. سودان بەرى الماتىعا تۇراقتاپ، ءونىمدى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. «قازاقفيلمنەن» بولەك، «ايگولەك» جۋرنالىندا، «مەكتەپ»، «الماتىكىتاپ» باسپاسىندا دا قولتاڭباسى بار.
ماعان انام: «ىشىمدە شەشەمنەن قالعان، باياعى ءداستۇرلى اۋىل تىرشىلىگىنەن قالعان، ءوزىمنىڭ قيالىممەن ۇشتاسقان كوپ دۇنيە جاتىر. سونى شىعارۋعا كومەكتەسشى»، – دەيدى ۇنەمى. ءيا، مەن انامنىڭ سۋرەتكەرلىگىن الەمگە پاش ەتكىم كەلەدى. سەبەبى، ونىڭ قولتاڭباسىندا ۇلت تاربيەسىنە باعدارشام بولارلىق كۇش، ەنەرگيا بار. سونى دۇرىس باعىتتا پايدالانعىمىز كەلەدى.
– جالپى، ونەردى جانكەشتى ادامدار جاسايدى عوي. «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن» ءمۋلتفيلمى انيماسيانىڭ وتانى بولىپ سانالاتىن جاپونيادا گران-پري يەلەنگەنى ەلەڭ ەتكىزدى ءبىزدى. سول ساتتەگى سەزىمىڭىزبەن بولىسە وتىرساڭىز.
– ءبىز بۇل مۋلتفيلمدە ۇلتتىق مىنەز بەن بولمىستى، شاڭىراقتىڭ ءقادىرىن، ادامدار اراسىنداعى كوزگە كورىنە بەرمەيتىن نازىك بايلانىستى كورسەتۋگە تىرىستىق. كوز مايىمىزدى تاۋىسىپ جاساعان تۋىندىمىز توكيودا وتكەن «Tokyo film award» فەستيۆالىنىڭ گران-پريىن جەڭىپ الدى. ءسويتىپ «ۇلتتىق انيماسياعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن» ماراپاتىن يەلەنىپ، الەمدەگى توپ-5 ءفيلمنىڭ قاتارىنا ەندىك. سول جەڭىسىمىزدەن كەيىن ولار ءبىزدى «شەبەرلىك سىنىبىن» وتكىزۋگە شاقىردى. وسى ساتتە ەكى ەسە ارقالانىپ كەتتىك دەسەك بولادى. ءبىر قىزىعى، ولار دا ءبىز سەكىلدى ۇل بالانى شاڭىراقتىڭ مۇراگەرى دەپ اسپەتتەيدى ەكەن.
وسى مۋلتفيلمىمىزگە قىزىعۋشىلىق تانىتان تۇرىك باۋىرلارىمىز دا اتتاي قالاپ سۇراپ الىپ، ءوز ەلىندە كورسەتتى. كورەرمەندەر 150 ادامدىق زالعا سىيماي، 200 ادامعا ورىن بەرىلدى. سونداعى جۇرەگىمنىڭ قۋانىشقا تولعان ءساتىن سوزبەن ورنەكتەپ جەتكىزە الماسپىن. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ەشقاشان ءوزىن كورسەتۋگە ۇمتىلماعان، شەبەرحاناسىندا ەلەۋسىز عانا شىعارماشىلىعىمەن اينالىسىپ وتىرا بەرەتىن انام ءۇشىن قاتتى قۋاندىم. سونداي-اق، ءوزىمىزدىڭ وتاندىق «Baiqonur» فەستيۆالىندە «ەڭ ۇزدىك سەناريي» نوميناسياسىن جەڭىپ الدىق. وتاندىق دەمەكشى، مۋلتفيلم جارىققا شىققان 2022 جىلى الماتىداعى «Esentai Mall» ساۋدا ۇيىندە دە انيماسيامىزدىڭ تانىستىرىلىمىن جاسادىق. كوپبالالى انالارعا، ورەندەرگە شاقىرۋ بيلەتىن جىبەردىك. مەن ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەردىڭ وسىنداي ۇلتتىق قۇندىلىقتارمەن سۋسىنداپ وسكەنىن، قادىرلەگەنىن، كورگەنىن قالايمىن.
قىتايداعى Chengdu قالاسىندا وتكەن «The Golden Panda Award Festival»-گە دە شاقىرىلدىق. ءفيلمىمىزدى «وتەل مونستروۆ ترانسيلۆانيا» سياقتى دەڭگەيدەگى فيلمدەرمەن تەڭەستىرىپ، ەڭ ۇزدىك بەس ءفيلمنىڭ قاتارىنا قوسقانى دا ۇلكەن مارتەبە بولدى ءبىز ءۇشىن. بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى، ميفولوگ زيرا ناۋرىزبايەۆانىڭ بىزگە «تۇركى توپىراعىنا انيماسيانىڭ ءدانىن ەككەن امەن قايداروۆ اعامىزدىڭ ءىزى وشپەپتى» دەپ باعا بەرگەنىن دە ايتىپ كەتسەم ارتىق بولماس. ايتپاقشى، بىلتىر «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن» TURKTAV قورىنىڭ باسپاسىنان تۇرىكشە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىعىپ، كىشكەنتاي وقىرماندارىنا جول تارتتى.
وسىنداي ماراپاتتار ءبىزدى شابىتتاندىرىپ، العا جەتەلەۋدە. انام ەكەۋمىزدىڭ ەگىز لەبىزىمىزدەن تۋىنداعان «تىنجى» ستۋديامىزدا جاڭا جوبالارىمىز دۇنيەگە كەلۋدە. YouTube پلاتفورماسىندا بۇلدىرشىندەرگە ارناپ قازاقشا كونتەنتتى كوبەيتۋ ءۇشىن ۇمىتىلىپ بارا جاتقان ولەڭدەرىمىزدى جاڭارتىپ، انيماسيالىق كليپتەر جاساۋدى قولعا الدىق.
– قوعامدىق كولىكتە كەلە جاتقاندا بايقايمىز، بالالارعا تەلەفوننان مۋلتيك قوسىپ قوياتىن اتا-انالار كوپ، ايالداماعا جەتكەنشە جىلاماي تىنىش وتىرسا دەيدى عوي، ارينە. سوندا كوبى شەتەلدىك انيماسيالاردى كورىپ وتىرادى...
– جالپى، ءمۋلتفيلمنىڭ بالانىڭ دامۋىندا ءرولى وراسان. بالكىم ول جاعى كوزگە كورىنبەس، ءبىراق بۇگىنگىدەي بەسىكتەگى بوبەكتەر دە گادجەتكە ءجىپسىز بايلانعان زاماندا ولاردىڭ ءتىلى وسىنداي مۋلتفيلمدەر ارقىلى شىعادى. ماسەلەن، ءبىر جىلدارى وتاندىق تەلەارنالاردان ءجيى كورسەتىلگەن كراۋستىڭ «الدار كوسەسىن» الايىق. ول نەمىستىگىنە، پىسىقتىعىنا سالىپ ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ الدىن وراپ كەتتى. شىنى كەرەك، پەرسوناجدارى پالەندەي تارتىمدى دەي المايسىز. مۋلتفيلم كەيىپكەرلەرى بالالاردى باۋراپ الاتىنداي جاعىمدى بولۋى كەرەك. بالا تابيعاتى ادەمىلىكتى سۇيەدى ەمەس پە.
دەگەنمەن كوپ دۇنيە قارجىعا كەلىپ تىرەلەدى. سوندىقتان «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن، 10-20 مينۋتتىق عانا انيماسياعا التى-جەتى ايىن جۇمسايتىن جانكەشتى، شىعارماشىل انيماتورلاردىڭ ەڭبەگىن سارالايتىن، ءادىل باعالايتىن كوركەمدىك كەڭەس، ارنايى كوميسسيا بولسا دەيمىن. ايتپاقشى، «شاڭىراقتىڭ يەسىن ىزدەپ ءجۇرمىن» تۋىندىمىز جۋىردا YouTube-قا شىقتى. باسقا مۋلتفيلمدەرىمىزدى الەۋمەتتىك پاراقشامىزدان دا كورۋگە بولادى. كىشكەنتاي دوستارعا ساپالى كونتەنت ءھام تارتىمدى، سۇيكىمدى پەرسوناجدارعا باي قازاقشا مۋلتفيلمدەردىڭ كوپ بولۋىنا تىلەكشىمىن.
