«سۇمبىلە تۋسا سۇمپيىپ، ات سەمىرەر قۇنتيىپ...». جىلقى مالىنىڭ شىبىن-شىركەيسىز، سۋداعى سۇلىكتەن ءقاۋىپسىز جايىلاتىن كەزى
ءقازىر ءبىر اپتاعا سوزىلاتىن «ميزام شۋاق» امالى ءجۇرىپ جاتىر. وتكەن جولى پايىمىمىزدا ۇركەردىڭ كوككە كوتەرىلگەنىن جازعانبىز. بۇل كۇيەك مەزگىلى كەلگەنىنىڭ بەلگىسى ەدى. وسى مەزگىلدە قوزىنى ەنەسىنەن ايىرۋ، كۇزەم جاساۋ، وزەن سۋىنا توعىتۋ سياقتى شارالار جۇزەگە اسىرىلادى.
سۇمبىلە جۇلدىزى تۋعان شاقتان باستاپ وزەن-كولدەردىڭ سۋى سالقىنداي باستايدى. سۇمبىلەنىڭ اسپاندا كورىنۋى ەلىمىزدە قىستىڭ العاشقى لەبىمەن (قىركۇيەكتىڭ سوڭعى ونكۇندىگىنە) تۇسپا-تۇس كەلەدى. دەمەك، وسى كەزدە سۋىق كۇندەر بوي كورسەتىپ، جاڭبىر جاۋىپ، قوڭىر كۇز كەلەدى. سۇمبىلە - وتە جايسىز ءارى تۇراقسىز امال. اۋا رايىندا وزگەرىس كوپ بولادى.
«سۇمبىلە تۋسا، سۋ سۋىر، تارازى تۋسا، تاڭ سۋىر»، «سۇمبىلە تۋسا سۇمپيىپ، ات تويىنار قۇنتيىپ» دەگەن ماقال-ماتەلدەر - امالعا ناقتى بەرىلگەن مىنەزدەمە. سۇمبىلە تۋعان سوڭ، سۋدا سۇلىك ولە باستايدى. بۇل سۇمبىلە تۋۋىمەن كۇن سالقىنداپ، جىلقى مالىنىڭ شىبىن-شىركەيسىز، اسىرەسە، سۋداعى سۇلىكتەن ءقاۋىپسىز جايىلا باستايتىنىن اڭعارتادى.
«سۇمبىلە جۇلدىزى تۋعاندا جارقىراپ،
قۇلىننىڭ ۇلەسىن بيەدەن تارتىپ اپ،
ەل قىمىز ىشكەنى،
قازداردىڭ قايتقانى،
سول قايتقان قازداردان قىس
سالەم ايتقانى.
جابىرقاپ قالعانى اققۋدىڭ قۇت كولى –
جاپ-جاسىل جايلاۋدىڭ قىزىعى
بىتكەنى».
اتاقتى اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆ ءسۇمبىلەنى وسىلايشا جىرلايدى. جازدىڭ جارقىن كۇندەرى مەن قىزىقتى تۇندەرىنىڭ شىرقىن سۇمبىلە بۇزاتىنىن وسى جىردان دا كورۋگە بولادى (اقىن قادىر ءمىرزا-الىنىڭ اۋدارماسى).
جىلدى قازەكەڭ جىلى، ىستىق، سۋىق دەپ ءۇش كەزەڭگە بولگەن. ونى تابيعات زەرتتەۋشىلەرىنىڭ تىلىندە – ءۇش بۋناق دەپ اتايدى. باس بۋناق – شامامەن اقپاننىڭ 9-ىنان ماۋسىمنىڭ 9-ىنا دەيىن (قارا قاتقاق، اششى وزەك)، ورتا بۋناق – ماۋسىمنىڭ 9-ى مەن قازاننىڭ 9-ى ارالىعى (تۇياق تەرلەپ، قوي كۇرلەپ)، اياق بۋناق قازاننىڭ 9-ى مەن اقپاننىڭ 9-ى ارالىعى (توقتى تويماس، ءشومىش كەپپەس). ءقازىر ورتا بۋناق – تۇياق تەرلەپ، قوي كۇرلەپ كەزەڭى اياقتالۋعا جاقىن. وسى ۋاقىتتا ءشوپ ازايىپ، بارى سارعايىپ، ساباعى قاتايىپ قويدىڭ جەۋىنە قيىندىق تۋعىزادى. قويلاردىڭ قۇنارلى ءشوپتى قۋالاپ ءجۇرىپ جەيمىن دەپ اياعى تالىپ، تۇياعى تەرلەيدى. ال كۇرلەپ (كۇرلەۋ) ءسوزى قويدىڭ قوڭ جيناعانىن، شەلدەنگەنىن، سەمىرگەنىن بىلدىرەدى. «تۇياق تەرلەپ، قوي كۇرلەپ» تىركەسى وسىدان بارىپ ايتىلسا كەرەك.
كۇن مەن ءتۇن تەڭەلەتىن ۋاقىت. بولجاۋشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇل قۇبىلىس كوكتەمدە جانە كۇزدە بولادى. الەمدىك ۋاقىت بويىنشا، سولتۇستىك جارتى شاردا كوكتەمگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى 20 ناۋرىز كۇنىنە سايكەس كەلەدى. بۇل ۋاقىتتا كۇن وڭتۇستىك جارتى شاردان سولتۇستىك جارتى شارعا اۋىسادى. ال كۇزگى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەلۋى كۇن سولتۇستىك جارتى شاردان وڭتۇستىك جارتى شارعا اۋعان كەزدە ورىن الادى. ول قىركۇيەك ايىنىڭ 22 نەمەسە 23ء-ىنشى جۇلدىزىنا سايكەس كەلەدى.
الداعى اپتادا (22–29 قىركۇيەك ارالىعىندا) اۋا رايى قۇبىلمالى بولادى. ەلىمىزدىڭ ءبىر ايماعىندا سالقىن بولسا، ەكىنشى ايماعىندا كۇن ىسيدى، ال الماتىدا تۇراقسىزدىق ورىن الادى: بىردە اشىق، بىردە جاۋىن، وقتا-تەكتە جەل تۇرادى...