22 قىركۇيەكتە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە «كولىكسىز ءبىر كۇن» اكسياسى ۇيىمداستىرىلادى. تۇرعىندار قالا بويىنشا قوعامدىق كولىكتەردە، ۆەلوسيپەدتەردە، روليكتەردە، ساموكاتتاردا نەمەسە جاياۋ جۇرەدى. وسىنداي العاشقى اكسيا 1997 جىلى انگليادا وتكەن. بىرنەشە جىل ىشىندە ول اۋقىمدى حالىقارالىق ءىس-شاراعا اينالدى: جىل سايىن جۇزدەگەن قالا تۇرعىندارى بۇكىل الەم بويىنشا كولىكپەن جۇرۋدەن باس تارتقان. ءتىپتى، اكسياعا قاتىسۋشىلار ءۇشىن بونۋستار ويلاستىرعان. ماسەلەن، بۇل كۇنى ۆەلوسيپەدتەردى جالعا بەرۋ نۇكتەلەرىنىڭ كوپشىلىگىندە ەكى دوڭگەلەكتى كولىكتى تەگىن الۋعا بولادى، ساموكاتتاردى ارزان باعادا جالداي الاسىز. جۇگىرۋ كەزىندە تۇرعىندار بىر-بىرىنە قولايسىزدىقتار تۋىنداتپاۋعا تىرىساتىن كورىنەدى.
وسى رەتتە الماتى قالاسىنا وسىنداي اكسيا ۇيىمداستىرۋ كەرەك-اۋ دەگەن ويعا كەلەمىز. سەبەبى، مەگاپوليستىڭ اۋاسى كۇننەن- كۇنگە ناشارلاپ كەلە جاتقانىن ەكولوگتار دابىل قاعىپ، تالاي ايتىپ جاتقانىن ەستيمىز. الايدا، وعان قۇلاق اسقان حالىقتى كورمەيمىز. كەرىسىنشە، كۇن ساناپ جەڭىل كولىكتەردىڭ سانى ارتىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. قاراپ وتىرساق، تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى قوعامدىق كولىكتەردە قاتىنايتىنىن بايقايمىز. سەبەبى، تاڭمەن تالاسا دا، تال تۇستە دە اۆتوبۋستارعا كىرە قالساڭىز، جولاۋشىلار لەگى ازايعانىن كورمەيسىز. قاي ۋاقىتتا بولماسىن كوعامدىق كولىكتەر ادامدارعا لىق تولى. كەيدە 1-2 ادام وتىراتىن جەڭىل كولىك بىزگە نە ءۇشىن قاجەت دەپ ويلانامىن؟ كەپتەلىس تۋىنداتادى، اۋانى لاستايدى، جول كولىك اپاتتارىن تۋىنداتىپ، ادامداردى قازاعا ۇشىراتادى. كەرەك كەزدە تاكسي بولعاندارىنىڭ ءوزى جولعا قوماقتى قارجى سۇرايدى. وعان كەلىسە قويماساڭىز، اۆتوبۋسقا وتىرىڭىز دەگەن دورەكى ءسوزدەردى ايتىپ جاتادى. قاراپ وتىرساڭىزدار، كولىك تىزگىندەگەندەردىڭ كوپشىلىگى شىرەنىپ، جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە مەنمەندىكپەن قارايتىنىن بايقاۋعا بولادى. شىن مانىسىنە كەلەر بولساق، تابيعاتقا، ادامزات بالاسىنا ەش زيانى تيمەيتىندەر جاياۋ جۇرگىنشىلەر ەمەس پە؟ ءتىپتى، جول اپاتىنا قوعامدىق كولىكتەردىڭ ءوزى جەڭىل تۇسەدى، ادامدارعا زيانىن تيگىزبەيدى. ال جەڭىل كولىكتى تىزگىندەگەندەر كەم دەگەندە 3 ادامنىڭ، ەكى باعىتتا قاقتىعىس بولسا 8 ادامنىڭ ءومىرىن جالماپ كەتەدى.
الماتىداعى اۋانىڭ لاستانعانىن كورۋ ءۇشىن تاۋعا كوتەرىلۋ نەمەسە ۇشىپ بارا جاتقان ۇشاقتىڭ يلليۋميناتورى ارقىلى قالاعا كوز تاستاۋ قاجەت. تازا اۋانى ۇشاق بورتىندا، جەل كولەڭكەسى سىزىعىنىڭ ۇستىنەن كوتەرىلگەن كەزدە عانا ءتۇتىن مەن لاستانباعان اۋە كەڭىستىگىنىڭ اراسىنداعى شەكارادان كورۋگە بولادى. اقپاندا الماتىنىڭ ۇستىندەگى قارا تۇندىكتىڭ سۋرەتى The Guardian-نىڭ «تۇنشىققان پلانەتانىڭ ءبىر كۇنى» ماقالاسىندا جاريالاندى. ماتەريالدا جۋرناليست كريس مايكل الەمدەگى ەڭ لاس قالالاردىڭ فوتوسۋرەتتەرىن ىرىكتەپ العان كورىنەدى. باقىلاۋ قورىتىندىسى بويىنشا، سوڭعى ونجىلدىقتا الماتى اۋاسىنىڭ ساپاسى «وتە جوعارى» لاستانۋ دەڭگەيىنەن «جوعارى» دەڭگەيىنە اۋىستى. 2015 جىلدان باستاپ الماتىدا اتموسفەرانىڭ لاستانۋ يندەكسى 10،0-دان 7،0-گە دەيىن تومەندەپ كەلەدى. بۇل فورمالدەگيد بويىنشا شەكتى رۇقسات ەتىلگەن كونسەنتراسيا نورماتيۆتەرىنىڭ (شرك) وزگەرۋىنە بايلانىستى. سەبەبى، 2015 جىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اۋا بويىنشا №168 جاڭا ەرەجەلەر مەن نورمالار قولدانىلعان بولاتىن.