شىعىس ەلدەرىنىڭ تانىم-تۇسىنىگىندە قويان ادامعا ساتتىلىك الىپ كەلەدى.
شىعىس جىلناماسىندا ءتورتىنشى بولىپ تۇرعان قويان باسقا جىل يەلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتىسى سانالادى. ياعني قويان جىلى ۋايىم-قايعى ارتتا قالاتىن، ادامدار ءۇشىن تۇراقتى، تىنىش جىل بولماق. دەگەنمەن بۇل جىل قازاق تاريحىندا بەينەتىمەن، اۋىر جاعدايلارىمەن دە ەستە قالعانى ءمالىم، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz Almaty.tv-گە سىلتەمە جاساپ.
قويان تابيعاتىنان قورقاق جانۋار بولعانىمەن، مىنەزى جايلى، ەڭبەكقور، جۇيرىك سانالادى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قويان – مەيىرىمدىلىك پەن جاقسىلىقتىڭ نىشانى. سوندىقتان بۇل جىلى وتباسى، تۋعان-تۋىستارمەن جاقسى قاتىناستا بولۋ ماڭىزدى. دەسە دە جانۋاردى ۇركىتىپ الماۋ ءۇشىن، ياعني اسىعىڭىز الشىسىنان ءتۇسىپ تۇرعان ءساتتى جوعالتىپ العىڭىز كەلمەسە، سول جاعدايدى وتە ىجداھاتتىلىقپەن قابىلداعان دۇرىس ەكەن.
ال شىعىس ەلدەرى تانىم-تۇسىنىگىندە قويان ادامعا ساتتىلىك الىپ كەلەدى. سوندىقتان باستاعان ءىس بەرەكەلى بولادى دەپ توپشىلايدى.
«قويان – وتە بەيبىت جانۋار. ولار سۇيىسپەنشىلىكتى، قامقورلىقتى جاقسى كورەدى. سترەسكە شىدامايدى جانە وزىنە تۇسىنىكسىز دۇنيەلەردەن قورقادى. سونداي-اق ولار وتە ءجيى بالالايدى. سوندىقتان بۇل جىل وتباسىن قۇرۋعا، ءسابيلى بولۋعا وڭتايلى»، – دەدى بيولوگ، زوودۇكەن قوجايىنى فاررۋح كۋلييەۆ.
دەگەنمەن قازاق حالقى قوياندى جايلى جىل قاتارىنا قوسا بەرمەيدى. سەبەبى تاريحتا بۇل جىلدارى ەل اۋىر كەزەڭدى باستان كەشىرگەن. ماسەلەن 1723 جىلى حالىق اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما زامانىن وتكەرسە، 1867 جىل «جالپاق قويان جۇتى»، 1879 جىل «ۇلكەن قويان جۇتى»، ال 1891 جىل «كىشى قويان جۇتى» دەپ تانىلعان.
«1900 جىلدان بەرى 11-12 جىل ءبىر مۇشەل قويان جىلى ءوتتى. سوعان قاراساق، جاڭاعى جۇتتار بولدى، مال قىسىراپ قالدى. قالىڭ قار جاۋدى، جىلقى، سيىرلار ورىسكە جايىلا الماي، ۇلكەن جۇت بولعان. سودان كەيىن قويان جۇت، قورقاق جىل دەگەن تۇسىنىك بار. بۇل جىلدا ساق بولۋ كەرەك دەپ ساقشىلار دا، حالقىمىز دا جەم-شوپتى قوراعا قالىڭداپ ساقتاپ، ساقسىنعان»، – دەدى جازۋشى-ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلى.
سونداي-اق ەل اراسىندا قويان جىلى قىس قاتتى بولادى دەگەن تۇسىنىك بار. ال جازى وتە مامىراجاي، ءشوبى شۇيگىن بولادى. سوندىقتان «قىستىڭ قامىنا ەرەكشە ءمان بەرىپ كىرىسكەن ءجون»، - دەيدى ەتنوگراف.
«انىعىن اللا بىلەدى، ءبىراق قازاقتىڭ بايىرعى ەسەپشىلەرىنىڭ تاريحتا قالعان جىلنامالىق اۋا رايىن بولجاۋ ەسەپتەرىندە بيىلعى قويان جىلى قاڭتاردىڭ 20-25، اقپاننىڭ 15-20 ارالىقتارىندا سولتۇستىك جاقتان قاتتى بوران بولۋى مۇمكىن. وڭتۇستىك جاق بىردە ىسىپ، بىردە جىلىپ تۇرادى دەگەن بولجام بار»، – دەدى جازۋشى-ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلى.
ايتسە دە، حالقىمىز كورگەن ءتۇستى دە، كىرگەن جىلدى دا «ەسكى جىل، ەسىركە، جاڭا جىل، جارىلقا» دەپ جاقسىلىققا بالاعان، يگى وقيعالار بولادى دەپ سەنگەن. سوندىقتان كەلەر جىلدى «جاقسىلىققا جورىعان ابزال» دەيدى عالىم.