بانك اقشا-كرەديت ساياساتىن كۇشەيتۋدى جالعاستىرۋدا.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق بانكىنىڭ اقشا-كرەديت ساياساتى جونىندەگى كوميتەتى بازالىق مولشەرلەمەنى +/-1،00 پ.ت. پايىزدىق دالىزىمەن جىلدىق 10،25% دەڭگەيىندە بەلگىلەۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz. ۇلتتىق بانكىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
تيىسىنشە، وتىمدىلىكتى ۇسىنۋ جونىندەگى تۇراقتى قولجەتىمدى وپەراسيالار بويىنشا مولشەرلەمە 11،25%، ال وتىمدىلىكتى الۋ جونىندەگى تۇراقتى قولجەتىمدى وپەراسيالار بويىنشا مولشەرلەمە 9،25% بولادى.
شەشىم ينفلياسيالىق كۇتۋلەردى تومەندەتۋ جانە ينفلياسيانىڭ 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي بەلگىلەنگەن 4-6% نىسانالى دالىزگە كىرۋ قاجەتتىلىگى ەسكەرىلە وتىرىپ قابىلداندى. الەم ەكونوميكالارىنىڭ كوپشىلىگىندە، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ نەگىزگى ساۋدا ارىپتەس ەلدەرىندە ينفلياسيانىڭ جوعارى دەڭگەيدە بولۋى جالعاسۋدا. سوڭعى ايلاردا دەزينفلياسيالىق پروسەستەردىڭ بولۋىنا قاراماستان، ىشكى كونيۋنكتۋرا سۇرانىس تاراپىنان، سول سياقتى ۇسىنىس تاراپىنان دا ينفلياسياعا قارسى ەلەۋلى تاۋەكەلدەردىڭ بولۋىمەن سيپاتتالادى.
الەمدەگى ەڭ ءىرى ەكونوميكالارداعى جانە نەگىزگى ساۋدا ارىپتەس ەلدەردەگى ينفلياسيا ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە. اقش-تا ينفلياسيا 1982 جىلدان باستاپ العاش رەت 7،0%-عا دەيىن كوتەرىلدى. 2021 جىلعى جەلتوقساندا ەو-دا تۇتىنۋشىلىق ينفلياسيا 5،3%-عا دەيىن، گەرمانيادا – 1992 جىلدان باستاپ العاش رەت 5،7%-عا دەيىن ءوستى. قىتايدا باعانىڭ ءوسۋى 2021 جىلعى قاراشادا 15 ايلىق ەڭ جوعارعى كورسەتكىشكە جەتتى (2،3%)، سودان كەيىن 2021 جىلعى جەلتوقساندا 1،5%-عا دەيىن تومەندەدى. رەسەيدە ينفلياسيا 2021 جىلعى جەلتوقساندا بۇرىنعى جوعارى – 8،4% دەڭگەيىندە قالدى.
الەمدىك ازىق-تۇلىك نارىعىندا باعا ءوسۋىنىڭ ازداپ باياۋلاۋى بايقالادى. فاو ازىق-تۇلىك باعالارى يندەكسى 2021 جىلعى جەلتوقساندا الدىڭعى ايمەن سالىستىرعاندا (قاراشاداعى ءوسۋ – 1،3%) ءسۇت ونىمدەرىن قوسپاعاندا، ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ بارلىق شاعىن توپتارىنا باعالاردىڭ تومەندەۋى ناتيجەسىندە 0،9%-عا تومەندەدى. بۇل رەتتە جىلدىق كورسەتۋدە يندەكستىڭ ءوسۋى 23،1% (قاراشاداعى جىلدىق ءوسۋ – 27،8%) بولدى.
ۇلتتىق بانكتىڭ باعالاۋىنا سايكەس، 2022 جىلعى ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا ازىق-تۇلىك نارىقتارىنداعى بەلگىسىزدىك جانە سولتۇستىك جارتى شاردا بيداي ءتۇسىمىنىڭ ءالسىز بولۋى اياسىندا الەمدىك ازىق-تۇلىك نارىعىنىڭ جەكەلەگەن سەگمەنتتەرىندە باعانىڭ ءوسۋى كۇتىلەدى، كەيىننەن COVID-19 جاعدايى تۇراقتالىپ، جاڭا اۋىلشارۋاشىلىق ماۋسىمىنىڭ باستالۋىنا قاراي ءوسۋ قارقىنى بىرتىندەپ باسەڭدەيدى.
قازاقستاندا 2021 جىلعى جەلتوقساندا جىلدىق ينفلياسيا 8،4%-عا دەيىن تومەندەدى. ينفلياسياعا قارسى دەن قويۋ شارالارىن ىسكە اسىرۋ جاعدايىندا باعانىڭ ايلىق ءوسۋ قارقىنى 2021 جىلعى قاراشا-جەلتوقساندا ورتاشا دەڭگەيدەن تومەن بولدى.
ازىق-تۇلىك ينفلياسياسى 2021 جىلعى جەلتوقساندا ەلەۋلى تۇردە تومەندەپ، جىلدىق كورسەتۋدە 9،9% بولدى. بۇل ينفلياسياعا قارسى دەن قويۋ شارالارىن ىسكە اسىرۋعا جانە جەكەلەگەن ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنا جوعارى ايلىق ماندەردىڭ جىلدىق ينفلياسيا ەسەبىنەن شىعۋىنا بايلانىستى. ءسۇت ونىمدەرىنىڭ، جۇمىرتقا، ماي، قانت پەن كوكونىستەردىڭ جىلدىق دەزينفلياسياسى بايقالىپ وتىر. وسىعان قاراماستان، جەمىس-كوكونىس ءونىمى قۇنىنىڭ جىلدىق ءوسۋ قارقىنى ءالى دە جوعارى دەڭگەيدە بولىپ وتىر. 2021 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جىلدىق كورسەتۋدە قىزىلشا باعاسى 73%-عا، قىرىققابات 37،5%-عا، ءسابىز 29،5%-عا، كارتوپ 20،2%-عا ءوستى. ەت، نان-توقاش ونىمدەرى مەن جارمالار، سونداي-اق الكوگولسىز سۋسىنداردىڭ جىلدىق ينفلياسياسىنىڭ جىلدامداۋى بايقالادى.
ازىق-تۇلىك ينفلياسياسىنىڭ ەداۋىر باياۋلاۋى ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن قۇرامداس بولىكتىڭ 2021 جىلعى جەلتوقساننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 8،5%-عا دەيىن جەدەلدەۋىمەن قاتار جۇرەدى. ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن جىلدىق ينفلياسيانىڭ اعىمداعى قازىرگى ءمانى 2018 جىلعى مامىردان باستاپ العاش رەت بايقالىپ وتىر. ججم (23،2%)، اۆتوموبيلدەر (14،7%) جانە قاتتى وتىن (9،5%)، ونىڭ ىشىندە كومىر (9،8%) باعاسىنىڭ ءوسۋى نەگىزگى ۇلەس قوسۋدا. بەنزين باعاسىنىڭ جىلدىق ءوسۋى 19،6%-عا دەيىن، ديزەل وتىنى – 46،5%-عا جىلدامدادى.
اقىلى قىزمەتتەردىڭ جىلدىق ينفلياسياسى رەتتەلەتىن كوممۋنالدىق قىزمەتتەر، شاشتارازدار، مەيرامحانالار مەن قوناق ۇيلەر قىزمەتتەرى باعالارىنىڭ بارىنشا قالىپتى ءوسۋى اياسىندا 2021 جىلعى جەلتوقساندا 6،5%-عا دەيىن (2021 جىلعى قازان – 6،9%، 2020 جىلعى جەلتوقسان – 4،2%) باياۋلادى. رەتتەلەتىن كوممۋنالدىق قىزمەتتەر تاريفتەرىنىڭ ءوسۋى ورتالىقتان جىلۋ بەرۋ جانە ىستىق سۋ تاريفتەرىنىڭ تومەندەۋى ناتيجەسىندە 4،1%-عا دەيىن باياۋلادى. بۇل رەتتە، ءوسۋ قارقىنى 2020 جىلعى جەلتوقسان دەڭگەيىنەن ءالى دە اسىپ وتىر. تۇرعىن ءۇيدى جالداۋ قۇنىنىڭ بەلسەندى ءوسۋى جالعاسۋدا (2021 جىلعى جەلتوقساندا 19،8%). سونىمەن قاتار سۇرانىستىڭ ارتۋىنا بايلانىستى 2021 جىلعى جەلتوقساندا كولىك قىزمەتتەرىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىنىڭ باعاسى كۇرت ءوستى.
بازالىق ينفلياسيانىڭ تراەكتورياسى ينفلياسيالىق پروسەستەر باياۋلاۋىنىڭ تۇراقسىزدىعىن كورسەتەدى. 2021 جىلعى تامىز-قاراشادا باياۋلاۋدان كەيىن بازالىق ينفلياسيانىڭ ءارتۇرلى باعالاۋلارى نىسانالى دالىزدەن جوعارى قالىپتاسىپ، 2021 جىلعى جەلتوقساندا جىلدامداۋدى تاعى دا كورسەتتى. بۇل رەتتەلمەيتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەر باعاسىنىڭ جوعارى وسۋىنە بايلانىستى.
ينفلياسيالىق كۇتۋلەر، ءبىرشاما تومەندەۋگە قاراماستان، جوعارى دەڭگەيدە قالىپ وتىر. 2021 جىلعى جەلتوقساندا ءبىر جىل بۇرىنعا ينفلياسيانى ساندىق باعالاۋ 10،3% بولدى. رەسپوندەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى (66%) بۇرىنعىشا قازىرگى باعا ءوسۋىنىڭ كەلەسى 12 ايدا ساقتالۋىن نە جەدەلدەۋىن كۇتەدى. ولاردىڭ ىشىندە باعالاردىڭ ودان ءارى ءوسۋىن كۇتەتىندەردىڭ ۇلەسى 2021 جىلعى قاراشاداعى 35%-دىق ەڭ جوعارى دەڭگەيدەن جەلتوقسانداعى 31%-عا دەيىن تومەندەدى.
تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس وڭ ءۇردىستى ساقتاپ قالدى، بۇنى بولشەك ساۋدا اينالىمى مەن تۇتىنۋشىلىق يمپورت سەرپىنى كورسەتىپ وتىر. بولشەك ساۋدا اينالىمى 2021 جىلعى قاڭتار-قاراشا ارالىعىندا وڭ سەرپىندى ساقتاپ، 2021 جىلعى 11 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 6،5% بولدى. 2021 جىلى ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن تاۋارلار بولشەك ساۋدا اينالىمىنا ەلەۋلى وڭ ۇلەس قوسىپ، قوسىمشا جىلدىڭ ورتاسىنان باستاپ ازىق-تۇلىك ونىمدەرى تاۋار اينالىمىنىڭ قالپىنا كەلۋى بايقالدى. كەيىنگە قالدىرىلعان سۇرانىستى ىسكە اسىرۋ جانە تاۋار اينالىمىنىڭ سەرپىندى ءوسۋى 2021 جىلعى 11 ايدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 21،8%-عا وسكەن تۇتىنۋشىلىق يمپورتتىڭ ەكى تاڭبالى ءوسۋ قارقىنىمەن قاتار ءجۇردى.
كەيىنگە قالدىرىلعان سۇرانىستى ىسكە اسىرۋ جانە حالىقتىڭ ناقتى كىرىسىنىڭ ارتۋى 2021 جىلى ءۇي شارۋاشىلىقتارىن تۇتىنۋعا قولداۋ كورسەتتى. 2021 جىلعى قاڭتار-قاراشانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ناقتى كىرىستەردىڭ ءوسۋى 3،1% بولدى. سۇرانىستىڭ ودان كەيىنگى سەرپىنىنە ەلدەگى توتەنشە جاعداي رەجيمى، سونداي-اق بايقالىپ وتىرعان «وميكرون» شتاممىن جۇقتىرۋ جاعدايلارىنىڭ ءوسۋى ءبىرشاما تۇزەتۋ ەنگىزدى.
ەكونوميكانى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋ ناتيجەسىندە اقشالاي ۇسىنىستىڭ ەداۋىر ۇلعايۋى ەكونوميكاداعى ينفلياسياعا قارسى قىسىمعا الىپ كەلەدى جانە ۆاليۋتا نارىعىنىڭ تۇراقتىلىعىنا تەرىس اسەر ەتەدى. وسى باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ ەكونوميكانىڭ پاندەمياعا دەيىنگى دەڭگەيگە دەيىن قالپىنا كەلۋىن جىلدامداتتى، ءبىراق سونىمەن بىرگە 2020 جىلدىڭ باسىنان باستاپ اقشا بازاسىنىڭ 11،0 ترلن تەڭگەگە دەيىن 1،6 ەسە كەڭەيۋىنە الىپ كەلدى، سول كەزەڭدە اقشا ماسساسى 30،1 ترلن تەڭگەگە دەيىن 41،2%-عا ۇلعايدى. وسى فاكتوردىڭ ينفلياسياعا اسەرىن تومەندەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق بانك ەكونوميكانى قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلامالارىنان شىعۋدى باستاپ، 2021 جىلى ولاردىڭ 5 قارجىلاندىرۋدى اياقتادى (كاسىپكەرلەردى جەڭىلدىكپەن كرەديتتەۋ باعدارلاماسى، "جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جول كارتاسى"، "نۇرلى جەر"، جەڭىلدىكپەن اۆتوكرەديتتەۋ باعدارلاماسى جانە «باسپانا حيت» يپوتەكالىق باعدارلاماسى). 2022 جىلى «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» باعدارلاماسىن جانە «7-20-25» يپوتەكالىق باعدارلاماسىن قارجىلاندىرۋدى اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر.
الەمدىك مۇناي نارىعىنداعى قازىرگى احۋال، ۆيرۋستىڭ تارالۋىنا قاراماستان، قالىپتى ءپوزيتيۆتى رەتىندە باعالانۋدا. كومىرسۋتەكتەر نارىعىنداعى سۇرانىس بويىنشا وڭ كۇتۋلەر، الەمدىك مۇناي قورلارىنىڭ تومەندەۋى جانە وپەك + ەلدەرىنىڭ ءوندىرىستى اقىرىنداپ ارتتىرۋى اياسىندا 2021 جىلعى جەلتوقساندا Brent سۇرىپتى مۇناي باعاسى ءبىر باررەل ءۇشىن 77،8 اقش دوللارىنا دەيىن 10،2%-عا ءوستى.
2022 جىلعى 4 قاڭتاردا وپەك+ ءوندىرۋدى 2022 جىلعى اقپاندا تاۋلىگىنە جوسپارلى 400 مىڭ باررەلگە ۇلعايتۋدى جالعاستىرۋ جونىندە شەشىم قابىلدادى. قازىرگى ارتتىرۋ قارقىنى ساقتالعان كەزدە 2020 جىلى قابىلدانعان شەكتەۋلەر 2022 جىلعى قىركۇيەكتىڭ سوڭىنا قاراي تولىعىمەن الىنۋى مۇمكىن. وپەك+ «وميكرون» شتاممىنىڭ تارالۋى بۇرىن بولجانعانعا قاراعاندا الەمدىك سۇرانىسقا ازداپ اسەر ەتەدى دەپ كۇتەدى. بيىلعى جىلعى قاڭتاردا ءباا مۇناي ينفراقۇرىلىمىنا يەمەننەن كەلگەن كوتەرىلىسشىلەردىڭ شابۋىلى ناتيجەسىندە سۇرانىستىڭ كۇشەيۋى مەن جەتكىزىلىمدەردىڭ ىركىلىستەرى اياسىندا Brent سۇرىپتى مۇناي باعاسى ءبىر باررەل ءۇشىن 89 اقش دوللارى بەلگىسىنەن استى. الايدا، اقش-تا مۇناي قورىنىڭ ازداپ وسۋىنەن كەيىن سوڭعى كۇندەرى مۇناي باعاسى ءبىر باررەل ءۇشىن 87 اقش دوللارىنا دەيىن تۇزەلدى. EIA جاڭارتىلعان باعالاۋى بويىنشا 2022 جىلعا مۇناي باعاسى ءبىر باررەل ءۇشىن 70،1 اقش دوللارىنان 75 اقش دوللارىنا دەيىن كوتەرىلدى. مۇنايدىڭ ورتاشا ايلىق باعاسى جىل ىشىندە ءبىر باررەل ءۇشىن 78-79 اقش دوللارىنان جىلدىڭ سوڭىنا قاراي 70 اقش دوللارىنا دەيىن بىرتىندەپ تومەندەيتىن بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
«وميكرون» شتامىن جۇقتىرۋدىڭ جوعارى قارقىنىنا جانە الەمدە جاڭا جاعدايلاردىڭ تاۋلىگىنە رەكوردتىق وسۋىنە (بيىلعى جىلعى 20 قاڭتارداعى ددۇ دەرەكتەرى بويىنشا تاۋلىگىنە 3،77 ملن ادام) قاراماستان، جاڭا شتامم اۋرۋحاناعا جاتقىزۋ مەن ءولىم-جىتىمنىڭ مەيلىنشە تومەن دەڭگەيىمەن سيپاتتالادى، بۇل نارىقتاعى الاڭداۋشىلىقتى تومەندەتىپ، ەنەرگيا تاسىمالداعىشتار باعاسىنىڭ قالپىنا كەلۋىنە الىپ كەلدى.
ينفلياسيالىق پروسەستەردىڭ ءوسۋى اياسىندا دامىعان ەكونوميكالار ءوز ساياساتىن كۇشەيتۋدى جالعاستىرۋدا. 2021 جىلى الەمنىڭ ورتالىق بانكتەرىنىڭ بارلىق شەشىمدەرىنىڭ 78%-ى اقشا-كرەديت تالاپتارىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان بولاتىن. تۇتىنۋ باعاسىنىڭ ءوسۋىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن فرج باسشىسى اقش سەناتىنداعى تىڭداۋلاردا ولاردىڭ 2022 جىلعى ناۋرىزدا اكتيۆتەردى ساتىپ الۋدى توقتاتاتىنى تۋرالى مالىمدەدى. وسىنىڭ اياسىندا نارىق قاتىسۋشىلارى بيىلعى جىلعى ناۋرىزدان باستاپ 2022 جىل ىشىندە مولشەرلەمەنىڭ 3-4 رەت كوتەرىلۋىن كۇتەدى. جوعارى ينفلياسياعا بايلانىستى ەوب دا جاقىن ارادا كەيبىر اكتيۆتەردى ساتىپ الۋدى توقتاتادى.
سونىڭ سالدارىنان، جاھاندىق مونەتارلىق تالاپتاردى كۇشەيتۋ بويىنشا كۇتۋلەر بەيرەزيدەنتتەردىڭ ق ر مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارىنان 2021 جىلعى قازانداعى ەڭ جوعارى 863 ملرد تەڭگەدەن 2021 جىلعى جەلتوقسانداعى 596 ملرد تەڭگەگە دەيىن كەتۋىنە الىپ كەلەدى. بۇل رەتتە بيىلعى جىلعى العاشقى 2 اپتاداعى دەرەكتەر قرۇب نوتتارىنداعى بەيرەزيدەنتتەردىڭ ۇلەسى بيىلعى جىلعى 6 قاڭتارداعى 10،5%-دان بيىلعى جىلعى 14 قاڭتارداعى 7،4%-عا دەيىن تومەندەگەنىن كورسەتەدى.
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ باعالاۋى بويىنشا، تۇتىنۋ باعالارىنىڭ جاھاندىق ينفلياسياسى 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ەڭ جوعارى دەڭگەيگە جەتىپ، ودان كەيىن 2023 جىل ىشىندە بىرتىندەپ تومەندەيدى. الەمدە ينفلياسيانىڭ تومەندەۋىنە جاھاندىق ءوسۋدىڭ باياۋلاۋى جانە شيكىزات تاۋارلارىن جەتكىزۋدىڭ كەڭەيۋى ىقپال ەتەتىن بولادى.
الەمدىك ەكونوميكاداعى احۋالدىڭ دامۋىن جانە قازاقستانداعى قازىرگى ىشكى فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ، جاڭارتىلعان بولجامعا سايكەس ۇلتتىق بانك 2022 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ينفلياسيانىڭ 6-6،5% دەڭگەيىنە دەيىن ودان ءارى باياۋلاۋىن كۇتۋدە. بۇل رەتتە، بيىلعى جىلعى قاڭتاردىڭ باسىندا قازاقستاندا بولعان قايعىلى وقيعالارعا جانە 2021 جىلدىڭ 1-جارتىسىنداعى سالىستىرمالى تۇردە تومەن بازاعا بايلانىستى ينفلياسيالىق پروسەستەردىڭ ءوسۋى ىقتيمال، ونىڭ نەگىزگى قىسىمى بيىلعى جىلعى 1ء-شى توقسانعا كەلەدى. بيىلعى جىلعى 2ء-شى جارتىجىلدىقتا ءامات، ججم جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتەر باعاسىن ۋاقىتشا رەتتەۋ شارالارىنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى (180 كۇن) وتكەننەن كەيىن ينفلياسيانىڭ جىلدامداۋ تاۋەكەلى ۇلعاياۋى مۇمكىن.
تاۋەكەلدەردىڭ قازىرگى تەڭگەرىمى، ازىق-تۇلىككە جاتپايتىن قۇرامداس بولىكتىڭ جەدەلدەۋىنە بايلانىستى 2021 جىلدىڭ سوڭىندا ينفلياسيا باياۋلاۋىنىڭ تۇراقسىزدىعى، سونداي-اق ينفلياسيالىق كۇتۋلەردىڭ ارتۋى نەگىزىندە ۇلتتىق بانك اقشا-كرەديت ساياساتىن كۇشەيتۋدى جالعاستىرۋدا. ۇكىمەت ازىرلەپ جاتقان ينفلياسيانى باقىلاۋ جونىندەگى شارالار كەشەنىن ءتيىمدى ىسكە اسىرۋمەن بىرگە ۇلتتىق بانكتىڭ دەزينفلياسيالىق اقشا-كرەديت ساياساتى 2022 جىلعا بەلگىلەنگەن 4-6% ماقساتقا سايكەس ينفلياسيانى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى اقشا-كرەديت ساياساتى جونىندەگى كوميتەتىنىڭ بازالىق مولشەرلەمە بويىنشا كەزەكتى جوسپارلى شەشىمى 2022 جىلعى 9 ناۋرىزدا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ۋاقىتى بويىنشا 15:00-دە جاريالاناتىن بولادى.