ءبىرىنشى. وسى كەزگە دەيىن ەلىمىزدە بىرنەشە يدەولوگيالىق ساياسات جاساقتاۋ ارەكەتتەرى بولعانى بەلگىلى. ولاردىڭ بارلىعىن تىزبەكتەۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىراق ولاردىڭ شىنايى ءومىردىڭ وزەگىنە اينالا الماۋىنا بىرنەشە سەبەپ بار: پوستكەڭەستىك ينەرسيا، قوعامنىڭ ەتنودەموگرافيالىق قۇرىلىمى، قازاقستان قوعامى مەن ونىڭ ايماقتارىنىڭ اركەلكىلىگى، يدەولوگيالىق نارراتيۆتەردىڭ الا-قۇلالىعى، يدەولوگيا مەن شىنايى ءومىر، ءسوز بەن ءىس اراسىنداعى الشاقتىق، تاعىسىن تاعى.
مىسالى، ۇزاق جىلدار بويى بايلىقتى، باي اتاۋلىنى جاماندىقتىڭ ءسينونيمى دەپ تۇسىنگەن قوعام ىشىندە نارىق تۋرالى كەرەعار پىكىرلەر قالىپتاستى. بۇنىڭ سارقىنشاقتارىن ءالى كۇنگە دەيىن كورىپ كەلەمىز. تاعى ءبىر مىسال: كەڭەس زامانىن تازا، پاك كەزەڭ دەگەن جالعان نارراتيۆ كەڭ تاراعان. ال شىندىعىندا بىزدەگى قىلمىس، جەمقورلىق، پاراقورلىق – بارلىعى كەڭەستىك كەزەڭنەن باستالىپ، جالعاسىپ، ۇدەي تۇسكەن قۇبىلىستار.
تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلە – قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتىندە كەڭەس كەزەڭىندە قولدان جاسالعان «اۋىل» مەن «قالا» اراسىنداعى قاقتىعىس. بۇل – ۇلكەن يدەولوگيالىق قاتەلىك. اۋىل مەن قالانى بىر-بىرىنە قارسى قويۋ ورنىنا، ولاردىڭ ۇيلەسىمدى دامۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى.
ەكىنشى. كەيىنگى جىلدارى زيالى ورتادا، ەل ىشىندە، باسپا ءسوز بەتىندە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە «قازاقستانعا جاڭا مەملەكەتتىك يدەولوگيا قاجەت» دەگەن پىكىرلەر ءجيى ايتىلا باستادى. بۇل – ەل تاريحىنىڭ جاڭا ءبىر ساپالى كەزەڭگە، تاريحي داۋىرگە اياق باسقانىنىڭ بەلگىسى. يدەولوگياعا دەگەن سۇرانىس، جاڭا يدەولوگيانى تالاپ ەتۋ بەلگىلى ءبىر تاريحي كەزەڭنىڭ اياقتالعانىن بىلدىرەدى.
وسى سەبەپتى كوپشىلىكتىڭ تالابىن ەسكەرە وتىرىپ، پرەزيدەنت كەيىنگى ءۇش جىلدا ايقىنداعان، قوعامدىق تالقىدان وتكەن يدەولوگەمالار مەن قۇندىلىقتاردى توپتاستىرىپ، كەمى 2030 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيتىن ىشكى ساياسات دوكتريناسى نەمەسە تۇجىرىمداماسى قابىلدانۋى قاجەت.
ءۇشىنشى. يدەولوگيا – ساياسات پەن مادەنيەتتى جالعايتىن ومىرلىك وزەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاۋىمەن ءبىراز جۇمىس جاسالدى. سونىڭ ءبىرى – ەلىمىزدە جۇزەگە اسقان ارحيۆتىك ريەۆوليۋسيا. پرەزيدەنت قۇرعان مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ ۇيعارىمىمەن 700 مىڭنان اسا نكۆد-كگب ورگاندارىنىڭ قۇجاتتارى مەن ىستەرى قۇپياسىزداندىرىلدى. بۇل – تاۋەلسىز تاريحىمىزدى قايتا زەردەلەۋگە جاسالعان ماڭىزدى قادام. سونىمەن قاتار، قازاقستان تاريحىنىڭ كوپتومدىق اكادەميالىق زەرتتەۋلەرى جازىلىپ جاتىر، ول قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە جارىق كورمەك.
وسى باعىتتا «قازاقستاننىڭ ساياسي وي تاريحى»، «قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق تاريحى»، «قازاقستانداعى ەكونوميكالىق وي تاريحى»، «قازاقستان فيلوسوفياسى» سياقتى كەشەندى ەڭبەكتەر دايىندالۋى ءتيىس. مۇنداي جۇمىستار قازاقتىڭ جاڭا زامان يدەولوگياسىن قالىپتاستىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ءتورتىنشى. ەلىمىزدىڭ جاڭا يدەولوگياسى ءومىر شىندىعىنان، ۇلتتىڭ تاريحي تاجىريبەسىنەن، ساياسي مۇراتى مەن ەكونوميكالىق مۇددەسىنەن، الەۋمەتتىك قۇندىلىقتارىنان تۋىنداۋى قاجەت. باستى ماقسات – قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ.
زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ بارشاعا ورتاق قاعيداتقا اينالۋى. قازاقستاننىڭ بارلىق سالادا ءوزىن قورعاۋعا، جەرى مەن رۋحانياتىن ساقتاۋعا دايىندىعى. ەل ازاماتتارىنىڭ شىنايى وتانشىلدىعى، ەل مەن جەرگە دەگەن جاناشىرلىعى. قوعامدى ۇيىتاتىن قۇندىلىقتار سالتانات قۇرۋى ءتيىس. ساياساتتىڭ باستى مىندەتى – وسى العىشارتتاردى جۇزەگە اسىرۋ.
بەسىنشى. جاڭا يدەولوگيالىق ءۇشتاعان. كونستيتۋسيوناليزم. ينستيتۋسيوناليزم. كونۆەنسياليزم.
كونستيتۋسيا جانە قوعام. پرەزيدەنتتىك رەفورمالار اياسىندا كونستيتۋسيالىق رەفەرەندۋم ءوتىپ، قوعام تاراپىنان قولداۋ تاپتى. كونستيتۋسيالىق سوت جۇمىسى قايتا جانداندى. قازاق قۇقىعى مەن قۇقىقتىق جۇيەسى ۇلتتىق مۇددە مەن تاريحي تاجىريبەگە ساي بولۋى ءتيىس.
ينستيتۋتتىق جۇيە. جاڭا يدەولوگيا ەڭ الدىمەن مەملەكەتتىك كونستيتۋسيالىق ينستيتۋتتاردىڭ بەلسەندى جۇمىسىنا نەگىزدەلۋى كەرەك. ماسەلەن، جەرگىلىكتى ءماسليحاتتاردىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ناقتى جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى.
كونۆەنسياليزم. قوعامدا قايشىلىقتار ءاردايىم بولادى، ءبىراق ولاردى ءتيىمدى شەشۋ مادەنيەتى قالىپتاسۋى ءتيىس. يدەولوگيالىق دۋاليزمنەن ارىلۋ قاجەت. مەملەكەتتى جاۋ ساناۋ، مەملەكەتتىك ساياساتتى قازاققا قارسى دەپ قاراۋ، تاريحي پەسسيميزم، نيگيليزم سياقتى ۇستانىمداردان ارىلىپ، مەملەكەتكە سەنىم ارتۋىمىز قاجەت.
جاڭا كەزەڭدەگى قازاق مەملەكەتىنىڭ يدەولوگياسى قازاق رۋحانياتى مەن تاريحىنان باستاۋ الىپ، ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلۋى ءتيىس. قوعامدىق جانە ساياسي كۇشتەر وسى باعىتتا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋى كەرەك.
قازاقستانعا جاڭا يدەولوگيالىق تۇعىرناما قاجەت. بۇل تۇعىرناما ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتىپ، مەملەكەتتىلىكتى كۇشەيتۋگە باعىتتالۋى ءتيىس. جاڭا يدەولوگيا تەك بيلىك ءۇشىن ەمەس، قوعامنىڭ بارلىق سالاسى ءۇشىن ومىرلىك وزەككە اينالۋى كەرەك. ادىلەتتى مەملەكەت، تۇراقتى ەكونوميكا، مىقتى ۇلتتىق سانا، ساياسي تۇراقتىلىق – وسىنىڭ بارلىعى جاڭا يدەولوگيالىق جۇيەنىڭ نەگىزىنە اينالۋى شارت. مەملەكەت پەن قوعامنىڭ ءوزارا سەنىمى، ديالوگ مادەنيەتى، زاڭ ۇستەمدىگى – قازاقستاننىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزدى باعىتتار. بۇل يدەولوگيالىق باعدار ۇلتتىق رۋحانيات پەن زاماناۋي تالاپتارعا ساي دامىپ، جاڭا ۇرپاقتىڭ ساناسىندا بەرىك ورنىعۋى ءتيىس.