قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ۆلاديمير پۋتين قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XIX ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىنا قاتىستى
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ جانە استاناعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XIX ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىنا بەينەبايلانىس رەجيمىندە قاتىستى، دەپ حابارلايدى almaty-akshamy.kz
جيىن الدىندا رەسەي پرەزيدەنتىن سالتاناتتى قارسى الۋ ءراسىمى ءوتتى. قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن ۆلاديمير پۋتين بىر-بىرىنە رەسمي دەلەگاسيا مۇشەلەرىن تانىستىردى. قۇرمەت قاراۋىلى روتاسىنىڭ باستىعى ەكى ەل باسشىلارىنا راپورت بەرگەن سوڭ، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك ءانۇراندارى شىرقالدى. سودان كەيىن پرەزيدەنتتەر «اقوردا» رەزيدەنسياسىنىڭ ءمارمار زالىنا بارىپ، فورۋمعا ونلاين-رەجيمدە قوسىلدى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمى 20 جىل ىشىندە ەكى ەلدىڭ ءوزارا ءتيىمدى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن نىعايتۋعا زور ۇلەس قوسىپ، ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعى مەن تيىمدىلىگىن كورسەتكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ساۋدا-ەكونوميكا، ينۆەستيسيا سالالارىنداعى جانە ونەركاسىپتىك كووپەراسياداعى ىقپالداستىعى جىلدان-جىلعا تۇراقتى تۇردە ارتىپ كەلەدى.
– بۇگىندە ەكىجاقتى تاۋار اينالىمى 27 ميلليارد دوللارعا جەتتى. بۇل – رەكوردتىق كورسەتكىش. رەسەيدەن تىكەلەي تارتىلعان ينۆەستيسيا كولەمى 20 ميلليارد دوللاردان استى. قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن شەتەلدىك ۇلەسى بار 42 مىڭنان استام كاسىپورىننىڭ جارتىسىنا جۋىعى، ياعني 19 مىڭى رەسەيلىك كومپانيالار. ءبىز ەكونوميكانىڭ ونەركاسىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك، ينفراقۇرىلىم سياقتى سالالارىندا تىعىز قارىم-قاتىناس جاسايمىز. ەنەرگەتيكا باعىتىنداعى ىنتىماقتاستىق دەڭگەيى ارتىپ كەلەدى. جاقىندا رەسەي گازىن قازاقستان اۋماعى ارقىلى وزبەكستانعا تاسىمالداۋ جوباسىنىڭ ىسكە قوسىلۋى ايتۋلى وقيعا بولدى. بۇل جوبا ورتالىق ازيانىڭ وڭىرلىك تۇراقتىلىعى مەن ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋدا شەشۋشى ءرول اتقارادى. «تاتنەفت» كومپانياسىمەن بىرگە قۋاتى جىلىنا 340 مىڭ تونناعا دەيىن بۋتاديەن وندىرەتىن قازاقستان-رەسەي زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى باستالدى. پوليەتيلەن شىعاراتىن كاسىپورىن سالۋعا قاتىستى كەلىسسوزدەر اياقتالدى. 2019 جىلدان باستاپ وندىرىستىك كووپەراسيا سالاسىنداعى بىرلەسكەن ءىس-قيمىل باعدارلاماسى تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءقازىردىڭ وزىندە بۇل باعدارلاما بويىنشا قۇنى 3،2 ميلليارد دوللار بولاتىن 30 جوبا ىسكە اسىرىلدى. جالپى كولەمى 27 ميلليارد دوللاردان اساتىن تاعى 60-قا جۋىق جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا نەمەسە پىسىقتالۋدا. مۇنىڭ ءبارى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ ستراتەگيالىق سەرىكتەس ءارى وداقتاس ەكەنىن ايقىن كورسەتەدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ اۋىل شارۋاشىلىعى تاقىرىبىنا ارنالعان فورۋمنىڭ قوستاناي وبلىسىندا، ياعني قازاقستاننىڭ ناعىز استىقتى ولكەسىندە وتكىزىلۋىنىڭ سيمۆولدىق مانىنە نازار اۋدارىپ، اگروونەركاسىپ كەشەنى سالاسىنداعى ساۋدا مەن ءوزارا ءتيىمدى كووپەراسيانى كەڭەيتۋ ءۇشىن زور مۇمكىندىك بار ەكەنىنە توقتالدى. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاقستان مەن رەسەي اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى سانالادى جانە استىق ەكسپورتى بويىنشا الەمدىك كوشباسشىلاردىڭ وندىعىنا كىرەدى. سونداي-اق الەمدەگى ەگىستىك القاپتارىنىڭ شامامەن 10 پايىزى، جايىلىمدىق جانە شابىندىق جەرلەردىڭ 9 پايىزى وسى ەكى مەملەكەتكە تيەسىلى.
– قازاقستاندا سوڭعى 5 جىلدا اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ جالپى كولەمى 2 ەسەدەن استام ۇلعايدى. اتالعان سالاداعى ءونىم ەكسپورتى ەكى ەسە ارتىپ، 6 ميلليارد دوللارعا جۋىقتادى. بۇگىندە بۇل باعىتتاعى ونىمدەرىمىز الەمنىڭ 80 ەلىنە جەتكىزىلەدى. بىلتىر ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنىڭ جاھاندىق يندەكسىندە قازاقستان 113 ەلدىڭ ىشىندە 32ء-شى ورىندى يەلەندى. وسىلايشا، ءبىز اگروونەركاسىپ كەشەنىن دايەكتى تۇردە دامىتىپ وتىرمىز. بۇگىنگى فورۋمدا ەلدەرىمىزدىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تەڭ قۇقىلى جانە ءبىر-بىرىنىڭ مۇددەسىن ەسكەرۋ قاعيداتتارى نەگىزىندە ورتاق كەلىسىمگە كەلە وتىرىپ، جاڭا تاسىلدەر ازىرلەنەتىنىنە سەنىمدىمىن، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
مەملەكەت باسشىسى فورۋمعا قاتىسۋشىلاردىڭ نازارىن ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەگە اۋداردى. قاسىم-جومارت توقايەۆ، ەڭ الدىمەن، قازاقستاننىڭ اگرارلىق سەكتورىن يندۋستريالاندىرۋ ماسەلەسىنە توقتالىپ، ءۇش جىل ىشىندە اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى قايتا وڭدەلگەن ءونىم ۇلەسىن 70 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ مىندەتى جۇكتەلگەنىن ايتتى.
– بۇل مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان ءىرى ينۆەستيسيالىق جوبالار جۇزەگە اسىرىلا باستادى. الداعى جىلدارى 115 تاۋارلى ءسۇت فەرماسى سالىنادى. بۇل ءسۇت ءوندىرۋ كولەمىن 600 مىڭ تونناعا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق جىلىنا 120 مىڭ توننادان استام ەت وندىرەتىن 15 ءىرى قۇس فابريكاسىن پايدالانۋعا بەرەمىز. الداعى بەس جىلدا قازاقستاننىڭ اگروسەكتورىندا جالپى سوماسى 2،7 تريلليون تەڭگە بولاتىن 900-گە جۋىق ينۆەستيسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. وزىق حالىقارالىق ستاندارتتارعا، سونىڭ ىشىندە «حالال» ستاندارتىنا ساي ءارى باسەكەگە قابىلەتتى، ەكولوگيالىق تازا جانە ەكسپورتقا باعدارلانعان ءونىم شىعارۋعا باسا ءمان بەرىلەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
مەملەكەت باسشىسى اگروونەركاسىپ جانە ەكسپورت الەۋەتىنىڭ تولىققاندى پايدالانىلماۋىنا كوپ جاعدايدا كولىك-لوگيستيكا سالاسىنداعى شەكتەۋلەر اسەر ەتەدى دەگەن پىكىر ايتتى. مىسالى، لوگيستيكا جانە قويما جۇيەسىنىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى قازاقستان مەن رەسەيدە وندىرىلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ شىعىنى 40 پايىزعا جۋىقتايدى.
– ءونىم ساقتاۋ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، سونىڭ ىشىندە ەليەۆاتورلاردى، كوكونىس، جەمىس-جيدەك قويمالارىن كوبەيتۋ ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتىنا اينالۋعا ءتيىس. قازاقستان جۋىق ارادا كليماتتىق باقىلاۋ جۇيەسى بار ءونىم ساقتاۋ قويمالارىنىڭ سىيىمدىلىعىن 1 ميلليون تونناعا ۇلعايتۋدى جوسپارلاپ وتىر. بىزدە جۇڭگو، ءۇندىستان، تاياۋ شىعىس ەلدەرى سياقتى كەلەشەگى زور ءونىم وتكىزۋ نارىقتارى بار. ولاردىڭ ازىق-تۇلىككە سۇرانىسى ۇلعايا تۇسكەنىن ەسكەرسەك، «سولتۇستىك – وڭۇستىك» كولىك ءدالىزىنىڭ دە ءرولى كۇشەيەدى. ورتالىق ازيا ارقىلى لوگيستيكانىڭ جاڭا باعىتتارىن دامىتۋ جانە قىتايمەن اراداعى قازىرگى كولىك باعدارلارىنىڭ جۇك وتكىزۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ ىقپالداستىقتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولا الادى. وسىعان بايلانىستى كاسپيي تەڭىزىندەگى قۇرىق جانە اقتاۋ پورتتارىنا اۋقىمدى جاڭعىرتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جۇڭگو باعىتىندا «دوستىق – مويىنتى» تەمىرجول ۋچاسكەسىنىڭ ەكىنشى جولىن سالۋ جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستىك. جالپى، قازاقستاندا الداعى ءۇش جىلدا 1،3 مىڭ شاقىرىمنان استام تەمىرجول سالىنادى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
پرەزيدەنت زاماناۋي اگرارلىق عىلىمدى دامىتۋ جانە اگروونەركاسىپ كەشەنىنە يننوۆاسيانى بەلسەندى تۇردە ەنگىزۋ ءىسىن ىنتىماقتاستىقتىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى باعىتى رەتىندە اتادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ءرولىن كۇشەيتە وتىرىپ، «ءبىلىم – عىلىم – ءوندىرىس» ءۇشتاعان جۇيەسى اياسىندا عىلىم سالاسىن رەفورمالاۋدى باستادى. بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقايەۆ بىرلەسكەن اگرويننوۆاسيا ورتالىقتارىن قۇرۋدى ۇسىندى. ولار جاڭا تەحنولوگيالاردى، سونىڭ ىشىندە جاساندى ينتەللەكتىنى كوممەرسيالاندىرۋمەن جانە وندىرىسكە ەنگىزۋمەن اينالىسار ەدى.
بۇدان بولەك، ءوزىمىزدىڭ داقىلدار تۇقىمىن كوبەيتۋ – تاعى ءبىر ستراتەگيالىق مىندەتتىڭ ءبىرى. قاسىم-جومارت توقايەۆ كارتوپ پەن قانت قىزىلشاسى سياقتى نەگىزگى داقىلدار بويىنشا قازاقستانداعى وتاندىق سەلەكسيانىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا جەتپەيتىنىن اتاپ ءوتىپ، قالىپتاسقان جاعدايدى شۇعىل رەتتەۋگە شاقىردى.
– وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا مينەرالدىق تىڭايتقىشتاردىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە قولدانىلماۋى پروبلەماعا اينالدى. قازاقستاندا عىلىمي نەگىزدەلگەن قاجەتتىلىكتىڭ 25 پايىزى عانا، ال رەسەيدە ءىس جۇزىندە ءۇش ەسە كوپ وتەلەدى. سونىڭ سالدارىنان اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ باسىم بولىگى بويىنشا قازاقستاننىڭ ءونىم الۋ كورسەتكىشى باسقا جەتەكشى اگرارلىق دەرجاۆالارعا قاراعاندا ازىرگە ايتارلىقتاي تومەن. رەسەي – الەمدە ەڭ ءىرى ورگانيكالىق تىڭايتقىش ەكسپورتتايتىن ەلدىڭ ءبىرى. ءونىم وتكىزۋ نارىعىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قازاقستانداعى رەسەي تىڭايتقىشتارىنىڭ يمپورتى ايتارلىقتاي ارتتى. مۇنىڭ سالدارى وتاندىق كاسىپورىندارعا اسەر ەتىپ وتىر. ءبىز ەاەو-نىڭ ىشكى نارىعىندا بىر-بىرىمىزبەن باسەكەلەسپەۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن. ءبىز بىرلەسە وتىرىپ، فەرمەرلەرىمىزگە تىڭايتقىشتاردى قول جەتىمدى ەتۋ جانە سىرتقى نارىقتارعا شىعۋ جولدارىن ىزدەستىرۋىمىز قاجەت. قازاقستان ازىق-تۇلىك، تىڭايتقىش جانە داقىل تۇقىمدارى حالىقارالىق سانكسيالىق شەكتەۋلەرگە ىلىكپەۋى كەرەك دەگەن پوزيسيانى ۇستانادى. ويتكەنى ول جاھاندىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن قاجەت، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
قاسىم-جومارت توقايەۆ تاياۋ ارادا قازاقستاننىڭ ماشينا جاساۋ سالاسىنا كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قولداۋ شاراسىنىڭ باعىتى كەزەڭ-كەزەڭمەن وزگەرەتىنىن ايتتى. الداعى ۋاقىتتا تەحنيكانى ءىرى بولشەكتەردەن عانا ەمەس، بىرتە-بىرتە ۇساق بولشەكتەن قۇراستىراتىن ارالاس وندىرىسكە باسىمدىق بەرىلەتىنىن جەتكىزدى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت ەڭبەك ونىمدىلىگىنە، يمپورتتالاتىن قوسالقى بولشەكتەردىڭ جەرگىلىكتى ءوندىرىسىن جولعا قويۋعا جانە ءونىمدى جۇمىس ورىندارىن اشۋعا باسا ءمان بەرۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، كەلەشەكتە كۇشەيە تۇسەتىن سۋ رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى قازاقستان ءۇشىن وزەكتى پروبلەمانىڭ ءبىرى سانالادى. وتاندىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى سالالارىندا، اسىرەسە، اۋىل شارۋاشىلىعىندا سۋدىڭ كوپ مولشەردە پايدالانىلۋى جاعدايدى ودان سايىن كۇردەلەندىرە ءتۇستى.
– ءبىز سۋ سەكتورىن جاڭعىرتۋعا كىرىستىك. جاڭادان 20 سۋ قويماسىن سالىپ، كەم دەگەندە 15 سۋ قويماسىن رەكونسترۋكسيالاۋ، سونداي-اق 3500 شاقىرىمنان استام كانالدى جاڭعىرتۋ جانە سيفرلاندىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل شارالار 2027 جىلعا قاراي قوسىمشا 2 تەكشە كيلومەترگە جۋىق سۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستاندا جاڭا سۋ كودەكسى ازىرلەنۋدە. بۇل قۇجات سۋ رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعىن ازايتۋعا باعىتتالعان. رەسەيمەن بىرگە جايىق، ەرتىس سەكىلدى ءىرى وزەندەردىڭ باسسەيىندەرىندە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ جونىندەگى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋ ءۇشىن ءبىرىڭعاي جول كارتاسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. مۇنداي كۇردەلى پروبلەمانى شەشۋگە ءبىر عانا ەلدىڭ كۇش-جىگەرى جەتپەيدى. بۇل ماسەلەنى مۇددەلەر تەڭگەرىمىن ساقتاپ، بىرلەسە ارەكەت ەتۋ ارقىلى شەشۋ قاجەت. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، ءبىزدىڭ رەسەيمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناسىمىز ەكى ەل حالىقتارىنىڭ مۇددەسى جولىندا سۋ رەسۋرستارىن بىرلەسە ءتيىمدى پايدالانۋعا قاتىستى تەڭگەرىمدى ءتاسىلدىڭ كەپىلى بولاتىنىنا سەنىمدىمىن، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى ءسوزىن قورىتىندىلاي كەلە، بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاھاندىق سىن-قاتەرلەر جاعدايىندا ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ەكى ەلدىڭ كۇش-جىگەرىن ۇيلەستىرۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. مەملەكەت باسشىسى بىرلەسكەن ناتيجەلى جۇمىسقا اتسالىسقانى ءۇشىن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينگە، فورۋمنىڭ رەسەيلىك جانە قازاقستاندىق قاتىسۋشىلارىنا العىس ايتتى.
سونىمەن قاتار قازاقستان مەن رەسەيدىڭ XIX ءوڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىندا رەسەي فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى سەرىك جۇمانعارين، رەسەي فەدەراسياسى ۇكىمەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى الەكسەي وۆەرچۋك ءسوز سويلەدى.