ءبىر بالاعا 5 كىتابى بار كىتاپ بولمەسى، ساۋاتتىلىقتى دامىتۋعا بايلانىستى ماتەريالدارى بار ويىن الاڭدارى قاراستىرىلۋى كەرەك. بۇل تۋرالى امەريكاندىق عالىم حالىقارالىق كونفەرەنسيادا ايتتى، دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz.
17-18 ءساۋىر ارالىعىندا قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «بالالاردى ەرتە جاستان دامىتۋ مەن وتباسى ماسەلەلەرى: زەرتتەۋ جانە تاجىريبە» تاقىرىبىندا حالىقارالىق كونفەرەنسيا ءوتتى.
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 80 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان كونفەرەنسيادا قازاقستاننىڭ، تاياۋ (وزبەكستان، رەسەي، موڭعوليا) جانە الىس (اقش، ۇلىبريتانيا، كورەيا، نيدەرلاندى، ەستونيا) شەتەلدەردىڭ ەرتە جانە مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى بەلگىلى عالىمدارى مەن پراكتيكتەرى بايانداما جاسادى.
شارانىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا QyzPU رەكتورى گۇلميرا قاناي قاتىسۋشىلارعا ەكى كۇن بويى تاجىريبە الماسۋعا كەلگەنى ءۇشىن العىس ءبىلدىردى. ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەر اراسىندا عىلىمي زەرتتەۋ، رەفلەكسيا جاساۋ، ءوز تاجىريبەسىن زەردەلەي الۋ، سىني ويلاۋ، وزگەرمەلى الەمدە تەز شەشىم قابىلداۋ سياقتى داعدىلاردى قالىپتاستىرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
ەرتە جاستاعى بالالاردى دامىتۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە اتسالىسۋ ماقساتىندا العاش رەت QyzPU بازاسىندا بالالاردى ەرتە جاستان دامىتۋ مەن وتباسىن زەرتتەۋ ورتالىعى اشىلدى. ورتالىق ەرتە جانە مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى ەرتە جاستان ومىرگە قاجەتتى داعدىلار بويىنشا دامىتۋ جانە وتباسى ماسەلەلەرى بويىنشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە ارنالعان.
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى سايرا جيەنبايەۆا «مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ سويلەۋ ونتوگەنەزىنىڭ ماسەلەلەرى: تاسىلدەرى مەن شەشىمدەرى» تاقىرىبىندا بايانداما جاساپ، زەرتتەۋىمەن ءبولىستى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، ەرتە جاستاعى (1 جاس) بالالاردىڭ 18،3%-ى كەيبىر سوزدەردى ەرەسەك اداممەن بىرگە ايتۋدان جانە دىبىسقا ەلىكتەۋ ارقىلى قيمىل جاساۋدان قينالادى.
«2 جاستاعى بالالاردىڭ 17،6%-ى قورشاعان ورتا مەن تابيعات قۇبىلىستارىنا قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى؛ «بولادى»، «بولمايدى»، «ءقاۋىپتى» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەيدى، ال 3 جاستاعى بالالاردىڭ 14،3%-ىندا سويلەۋ ويىن جەتكىزە المايدى. يان (2012) انالار ءالى تۋىلماعان بالالارمەن سويلەسۋى كەرەك، سونىمەن بىرگە مۋزىكا تىڭداتىپ، قۇلاققاپتى اسقازانعا كيۋ كەرەكدەپ سانايدى. بالا ءسوزدى ايتا باستاعانعا دەيىن كەم دەگەندە 100 رەت ەستۋى كەرەك. 3 جاسقا دەيىنگى، اسىرەسە 1 جاسقا دەيىنگى بالا ءۇشىن ماڭىزدى مەحانيكالىق ەمەس، بەتپە بەت سويلەۋدى ەستۋ قاجەت. جاپوندىق زەرتتەۋشىلەر پىكىرىنشە، تولىق وتباسىلاردا تاربيەلەنەتىن جانە بىرنەشە ۇرپاق بىرگە تۇراتىن وتباسىندا بالالاردىڭ قاراعاندا كورسەتكىشتەرى جوعارى. ءقازىر كوپتەگەن كومپيۋتەرلىك ويىندار مەن سويلەۋگە ەلىكتەيتىن ءتۇرلى ويىنشىقتار بار. الايدا بالانى نازىك ەموسيالاردى تانۋعا ۇيرەتۋ ينتوناسيانىڭ وزگەرتىپ سويلەۋ، تەمبر، دىبىس دەڭگەيىنىڭ قالىپتاسۋى تەك بەتپە بەت ادام عانا بولا الادى»، – دەدى سايرا جيەنبايەۆا.
سونداي-اق سايرا جيەنبايەۆا ا.ن.لەونتيەۆ زەرتتەۋى بويىنشا سويلەۋدىڭ قالىپتاسۋىنىڭ 4 كەزەڭىندەگى بالانىڭ سويلەۋ ەرەكشەلىكتەرى مەن كورىنىستەرىن ەگجەي-تەگجەيلى سيپاتتادى. ول تاسىلدەر مەن ماسەلەلەردىڭ شەشۋ جولدارى بالالاردىڭ سويلەۋىن دامىتۋدىڭ جاپوندىق جانە امەريكاندىق مودەلدەرى ارقىلى كورسەتىلدى.
Haileybury Almaty حالىقارالىق مەكتەبىنىڭ قابىلداۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى Claire Boyle «جەتىستىككە جەتۋدىڭ جولدارى: بريتاندىق حالىقارالىق مەكتەپتە ەرتە جاستا مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋدى زەرتتەۋ» تاقىرىبىندا سويلەدى. ول ءوز بايانداماسىندا بالالار ميىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە نازار اۋداردى، ويتكەنى ادامنىڭ ميى 5 جاسقا دەيىن 90%-عا داميدى. ميدىڭ دامۋىن ىنتالاندىرۋ ەرەسەك ميداعى نەيرونداردىڭ ساقتالۋىنا، ەموسيونالدى دامۋىنا جانە ەرەسەك ومىردە وقۋ قابىلەتىنە ۇلكەن اسەر ەتەدى. سونداي-اق Claire Boyle بريتاندىق ەرتە جاستان دامىتۋ قورىنىڭ تۇجىرىمداماسىنا نەگىزدەلگەن «بالالاردى ەرتە جاستان دامۋعا ارنالعان وقۋ باعدارلاماسىن» ۇسىندى. باعدارلاما «مەكتەپكە دايىندىقتى» قامتاماسىز ەتەتىن، سونداي-اق مەكتەپتەگى جانە ومىردەگى بولاشاق پروگرەسكە دۇرىس نەگىز قالايتىن ءبىلىم مەن داعدىلاردى ۇيرەنۋگە، يگەرۋگە ىقپال ەتەدى.
ميچيگان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (اقش) باس مامانى، پەداگوگيكالىق كوللەدجىنىڭ حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋدى زەرتتەۋ ءبولىمى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى Nancy Roming ءبىر بالاعا 5 كىتابى بار كىتاپ بولمەسى، ساۋاتتىلىقتى دامىتۋعا بايلانىستى ماتەريالدارى بار ويىن الاڭدارى قاراستىرىلۋى كەرەك ەكەنىن ايتتى.
«بالانىڭ سوزدىك قورى – بۇل ماتىندەردى اۋقىمدى تۇردە تۇسىنۋگە جانە تۇسىندىرۋگە ارنالعان پاسپورتى. وكىنىشكە قاراي، تۇرمىستىق جاعدايى تومەن وتباسىلاردان شىققان بالالار ەكونوميكالىق جاعدايى جاقسى قۇرداستارىنا قاراعاندا سوزدىك قورىن اسا دامىتپايتىن مەكتەپتەرگە بارادى. حارت پەن ءريسليدىڭ (1995) كىشكەنتاي بالالار اراسىندا جۇرگىزگەن زەرتتەۋى ءۇش جاسقا قاراي 30 ميلليون ءسوز ايىرماشىلىعى بولاتىنىن كورسەتتى. بۇل الشاقتىق مەكتەپتەگى ۇلگەرىمگە قاتتى اسەر ەتەدى: زەرتتەۋلەر ءۇش جاستاعى سوزدىك قورىنىڭ بايلىعى مەن 9 جانە 10 جاس ارالىعىنداعى لەكسيكا، تىڭداۋ، سينتاكسيس جانە وقۋدى ءتۇسىنۋ بويىنشا تىلدىك تەست بالدارى اراسىنداعى اسا ۇلكەن كوررەلياسيانى كورسەتەدى»، – دەدى زەرتتەۋشى.
امەريكاندىق عالىم بالالاردى ەرتە جاستان وقىتۋ ءۇشىن ولارعا وقۋ مەن جازۋدى ۇيرەتپەي تۇرىپ، ونىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى.ال زەرتتەۋلەردى ومىردە پايدالانۋ ءۇشىن پەداگوگتار بالالارمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋ كەرەك ەكەنىن، وقۋشىلارىمەن ەموسيونالدى بايلانىس ورناتۋى كەرەك ەكەنىن جانە ونىڭ ءبارى ورىندالۋى ءۇشىن مۇعالىمدەرگە بوس ۋاقىت قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
شارا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ماسەلەلەر جونىندەگى ۇلتتىق اگەنتتىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلۋدە.
