الماتىدا وتكەن قازاق بيلەر القاسىنىڭ قۇرىلتايىنا قۇرمەتتى قوناق رەتىندە قاتىسۋدىڭ رەتى ءتۇستى. ۇيىمداستىرۋشىلار قاتارىندا العاداي ءابىلعازى ۇلى، كامنۇر ءتالىم ۇلى، قۇل-كەرىم ەلەمەس جانە تابيعات الىبەك قاتارلى جىگىتتەر ءجۇر. جيىندا قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ جارعىسى تانىستىرىلىپ، جيىرماشاقتى تاقىرىپتا باياندامالار جاسالدى. دەموكراتيالىق جولمەن وتكەن سايلاۋدا ەرمان البان دەگەن ازامات ۇيىمنىڭ جاڭا ءتوراعاسى بولىپ سايلاندى.
فورۋمدا ماعان دا ءسوز ءتيىپ، ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ تابىلاتىن توي مادەنيەتى، ونىڭ كوكەيتەستى پروبلەمالارى تۋرالى وي قوزعادىق. سول ويلارىمدى قاعازعا ءتۇسىرىپ وقىرماندارىما ۇسىنىپ وتىرمىن. قازاقستاندا وبلىس، اۋدان ورتالىقتارىن قوسىپ العاندا شامامەن 20 مىڭداي مەيرامحانا، كافە، اسحانا، قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ورىندارى بار. جۇما، سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى سولاردىڭ بوس بولاتىنى كەمدە كەم. ەلىمىزدە توي-تومالاقتاردى جۇرگىزەتىن اسابالاردىڭ ءوزى شامامەن 15 مىڭنان اسادى. وكىنىشكە قاراي ولاردى كاسىبي دايىندايتىن وقۋ ورىندارى جوق. وزدەرىنىڭ كورگەنى بار، باسقالاردان ۇيرەنگەندەرى بار، ازدى-كوپتى ونەرگە جاقىن ءبىراز جىگىتتەر ءناپاقاسىن سول تويلاردان تاۋىپ ءجۇر.
اسابا مادەنيەتى، توي يەسىمەن الدىن الا كەلىسسوزدەر ءتارتىبى، توي جۇرگىزۋ مادەنيەتى، سويلەۋ مانەرى، ديكسيا، مۋزىكا دوزاسى، ت.ب. تاقىرىپتاردا ۇزاق جىلداردان بەرى قالام تەربەپ ايتىپ كەلەمىز. ءوز باسىم ءۇشىن توي – قازاقتىڭ تاربيە مەكتەبى. اسابا – توي مىنبەرىنىڭ يەسى. مەنىڭ ويىمشا قازاق بيلەر القاسىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءبىر شارۋا – وسى توي مادەنيەتىن قالىپقا ءتۇسىرۋ بولسا كەرەك.
بۇگىن قازاق تويىنىڭ قانداي پروبلەمالارى بار؟ قازاق بيلەر القاسى توي مادەنيەتىن ىڭعايلى جۇيەگە، ۇلتتىق ارناعا بۇرۋعا جاردەمدەسسە دەپ ويلايمىن.
ەڭ الدىمەن ۋاقىت ىسىرابىنان ارىلۋعا تەتىك جاساسا ۇتىمدى بولار ەدى. جۇرتتى كادىمگى ساداقا، ءنازىر استاعىداي تويدى تۋرا شاقىرۋ بيلەتىندە كورسەتىلگەن ۋاقىتتا باستاۋعا داعدىلاندىرۋىمىز كەرەك.
ەكىنشى – داستارحان ىسىرابىنان ارىلتۋ. داستارحانعا ءبارىن تولتىرىپ قوياتىن اشارشىلىق سيندرومىنان ارىلىپ، داستارحانعا تەك جەيتىن عانا تاماق قويىلۋى كەرەك. بىرتىندەپ اس ءمازىرىن توي قوناقتارى الدىن الا ءوز قالاۋى بويىنشا تاپسىرىس بەرىپ، ورىنداتۋعا جەتكىزۋ اسا ءبىر وڭدى شارۋا بولار ەدى.
ءۇشىنشى، كەڭەستىك كەزەڭنەن قالعان اراق-شاراپتان قۇتىلۋ. داستارحانعا الكوگولدى مۇلدە جولاتپاۋ. اسابالار «الىپ قويىڭىزدار»، «تارتىپ جىبەرىڭىزدەر» دەگەن ءتارىزدى اراق ىشىلۋىنە ۇندەيتىن تىركەستەردەن باس تارتۋ.
ءتورتىنشى، تولاسسىز توست تاسقىنىنان ارىلۋ. ول ءۇشىن توي يەلەرى تويحانا الدىندا تۇرىپ، كەلگەن قوناقتاردى قۇرمەتپەن قارسى العانى قۇپ بولادى. مەيماندار قۇتتىقتاۋلارىن سول جەردە ايتىپ، سىيلىقتارىن سول جەردە تاپسىرادى. سودان كەيىن جۇرت الدىندا قايتا سويلەۋدىڭ قاجەتى بولماي قالادى.
بەسىنشى، قازاق تويلارىن مادەني «قوقىستاردان» تازارتۋ قاجەت. ول قانداي قوقىستار؟ بۇل ەڭ الدىمەن تىلدىك قوقىستار! قازاقتىڭ تويى مۇمكىندىگىنشە تەك قازاق تىلىندە ءوتۋى كەرەك! سوندىقتان اسابالار توي باسىندا «تويدىڭ قازاق تىلىندە وتەتىنىن، تىلەك بىلدىرەتىن ادامداردىڭ تەك قازاقشا سويلەۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتۋ قاجەت.
التىنشى – مۋزىكالىق قوقىستار. تويحانالارداعى دىبىس كۇشى زاڭعا سايكەس، سانيتارلىق نورما بويىنشا كۇندىزگى كەزدە 60 دەسيبەلدەن، كەشكى كەزدە 50 دەسيبەلدەن اسپاۋ كەرەك. ال ءىس جۇزىندە 100 دەسيبەلدەن اسىپ كەتەدى.
جەتىنشى – قازاق تويىنان شەتەلدىك ونىڭ ىشىندە ورىس اندەرى مەن بيلەرىن، ەۋروپالىق اندەر مەن بيلەردى، وزبەك بيلەرىن، ءۇندى بيلەرىن وتە تاياۋ ارادا ىعىستىرىپ شىعارۋىمىز كەرەك. بي بيلەۋگە ىڭعايلى قازاق مۋزىكاسىنىڭ حرونومەتراجى مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا 160 ساعاتقا جەتەدى ەكەن. توي قوناقتارى ۇزدىكسىز بەس تاۋلىك بيلەسە دە قازاق مۋزىكاسى جەتەدى! قازاقتار ءوز قۋانىش سالتاناتتارىندا ۇلتتىق اۋەننەن اجىراماۋعا، باسقالارعا ەلىكتەپ ەرىپ كەتپەۋگە ءتيىس.
سەگىزىنشى، ۇيلەنۋ سالتاناتىندا اتقارىلاتىن ماڭىزدى ەكى شارۋا بولادى. ءبىرى دەرەۋ نەكەسىن قيدىرتۋ، ەكىنشى بەتاشار ءراسىمىن وتكىزۋ. ۇيدە بەتاشار تويىندا بەتاشار ايتىلعان بولسا وندا كەيىن مەيرامحانادا وتەتىن سالتاناتتا قايتالاپ بەتاشار ايتۋدىڭ قاجەتى جوق. بەتاشار 15-20 مينۋتتان اسپاۋى كەرەك. كەلىن الداعى ۋاقىتتا ءوزى ۇنەمى سالەم سالاتىن تۋىستارعا عانا سالەم سالادى. بەتاشاردى 30، 40 مينۋتقا، ءبىر ساعاتقا سوزۋ ابەستىك، كورگەنسىزدك بولدى. بەتاشاردىڭ بيزنەستىك ترانفورماسياسىنا ياعني بەتاشار ايتۋشىنىڭ كورىمدىككە قۇمارتىپ، كورگەنسىزدىكتەرگە جول بەرۋىنە بولمايدى.
توعىزىنشى، ۇيلەنۋ، قىز ۇزاتۋ، مەرەيتويلىق سالتاناتتاردا، كىشكەنتايلاردىڭ تۋعان كۇندەرىندە ورتاعا اكەلىنەتىن تورتتاردىڭ ۇستىندەگى شىراقتاردى ۇرلەپ وشىرۋگە بولمايدى. بۇل قازاق ءۇشىن وتىڭ ءوشسىن دەگەن جامان ىرىم.
ونىنشى، قازاق تويلارىن «جۇلدىزدار» شاقىرىپ كونسەرتكە اينالدىرماي، تويعا كەلگەن قوناقتاردىڭ ءوزىنىڭ ىشكى پوتەنسيالى پايدالانىلسا قۇبا قۇپ بولماق.
تۇيىندەي كەلگەندە بۇل سالا قاراۋسىز قالماۋى كەرەك. ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى جانىنان اسابالار دايىندايتىن فاكۋلتەت اشىلسا دا وڭدى قادام بولماق. تاياۋ جىلداردا «توي تۋرالى» زاڭ قابىلدانسا دا توي مادەنيەتىن ءبىر ىزگە تۇسىرەر ەدى.