مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوزىنىڭ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى رەسپۋبليكا حالقىنا ارناعان كەزەكتى جولداۋىندا قازىرگى تاڭداعى الەمدى شارپىعان كۇردەلى گەوساياسي احۋال مەن جاھاندىق ەكونوميكا جاعدايىنا شولۋ جاساي وتىرىپ، وسىنداي الماعايىپ كەزەڭدە ەلىمىزدىڭ قاتاردان قالماي ءوز ورنىن تابۋى مەن تۇراقتى دامۋى جاعدايىنداعى «جاڭا ەكونوميكالىق» ۇلگى مودەلىنە كوشۋ قادامدارىمىزدىڭ باستى باعىتتارىن اتاپ كورسەتتى.
ەلىمىزدەگى جۇرگىزىپ جاتقان ساياسي رەفورمانى ودان ءارى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمامەن ۇشتاستىرۋ قاجەتتىلىگىن باستى مىندەت ەتىپ قويعان مەملەكەت باسشىسى ەل ەكونوميكاسىنداعى «مۇناي-گاز، كومىر حيمياسى، اۋىر ماشينا جاساۋ، ۋراندى كونۆەرسيالاۋ جانە بايىتۋ، اۆتوبولشەكتەر جانە تىڭايتقىشتار شىعارۋ» سالالارى بويىنشا شيكىزاتتىق باعىتتان وڭدەۋشى، وڭدەلگەن ءونىم شىعارۋشى ەلگە اينالۋ باسىمدىقتارىنا توقتالدى. دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنىڭ ەسەپتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ەكونوميكالىق سالاداعى ىشكى نارىقتى قورعاۋ دەڭگەيىمىزدىڭ تومەندىگىن العا تارتقان مەملەكەت باسشىسى ساۋدا-ساتتىق ساياساتىمىزدا ىشكى نارىقتى قورعاۋ جولىندا جاڭا ىس-ارەكەتتەر مەن وتاندىق بيزنەستىڭ مۇددەسىن قورعاۋ قاجەتتىگىنە باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگىنە توقتالىپ ءوتتى.
ەلىمىزدە قوردالانعان ماسەلەلەر جەتكىلىكتى. سونىڭ ءبىرى دەپ ايتساق بولادى، ول – ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى. وتاندىق جانە شەتەلدىك ءونىم ءوندىرۋشى كاسىپورىنداردىڭ باسىم بولىگى شيكىزات كوزىن يگەرۋمەن اينالىسادى. جانە ولاردىڭ تابيعات بايلىقتارىن «جىرتقىش» سەكىلدى قورشاعان ورتاعا اسا زور زيانىن تيگىزىپ ءوندىرۋى تابيعاتقا دا، سول ايماقتى مەكەندەۋشى حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا دا ۇلكەن زيانىن تيگىزىپ وتىرعانىن ورىندى كورسەتكەن مەملەكەت باسشىسى «ءىرى ءوندىرىس كاسىپورىندارىنا 5 جىل سايىن تەحنولوگيالىق جانە ەكولوگيالىق اۋديت جاساۋى كەرەك» دەپ مىندەتتەدى. بۇل ەكولوگيالىق تالاپتاردى ساقتاماي، بىلگەنىن جاساپ جاتقان ءوندىرىس ورىندارىنىڭ الدىنا قويىلعان وتە ورىندى تالاپ دەپ ەسەپتەيمىز.
مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ ايرىقشا ورىن الاتىنى بەلگىلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن اسكەري تەحنيكا سالامىزدىڭ توقسان پايىزعا جۋىعى رەسەي اسكەري تەحنيكالارىمەن جابدىقتالىپ كەلگەنى تاعى دا بەلگىلى جاعداي. قازىرگى تاڭدا الەم نازارىن اۋدارىپ وتىرعان رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى سوعىستا، رەسەي اسكەري تەحنيكاسىنىڭ الەۋەتى بايقالىپ قالدى. «تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – قورعانىس – ونەركاسىپ كەشەنىن جان-جاقتى نىعايتۋ. بۇل سالا دامىعان ەلدەردىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ىسىندە باستى ءرول اتقارادى. وسى ورايدا، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، جەرگىلىكتى ءونىم ۇلەسى جوعارى ءوندىرىس كەشەنىن قۇرۋ – اسا ماڭىزدى مىندەت. ءبىزدىڭ ارميامىز جوعارى تەحنولوگيالى قارۋ-جاراقپەن جانە اسكەري تەحنيكامەن، سونىڭ ىشىندە بروندى تەحنيكامەن، ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن ۇشۋ اپپاراتتارىمەن، قازىرگى زامانعى اتىس قارۋلارىمەن جابدىقتالۋعا ءتيىس» دەپ اتاپ كورسەتىپ، اسكەري قارۋلى كۇشتەرىمىزدى تۇبەگەيلى رەفورمالاۋ، الەمنىڭ وزىق ەلدەرىندە بار زاماناۋي قارۋ-جاراقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ كەزەك كۇتتىرمەي اتقارىلۋعا ءتيىس شارالار ەكەندىگىنە ايرىقشا توقتالدى.
رەسپۋبليكامىز شيكىزات كوزىنە باي بولۋمەن قاتار، اگروونەركاسىپ وندىرىسىندە الاتىن قۋاتى دا قوماقتى. اۋماعى جونىنەن الەمدە توعىزىنشى ورىن الاتىن ەلىمىزدە اگروونەركاسىپ كەشەنىن ءتيىمدى دامىتا بىلسەك، الەمدە اۋىل شارۋاشىلىعى دامىعان ەل رەتىندە ءجۇز ميلليوننان استام حالىقتى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىگىمىز بار. وسى ورايدا، مەملەكەت باسشىسى الداعى «ءۇش جىل ىشىندە اگروونەركاسىپتەگى وڭدەلگەن ءونىم ۇلەسىن 70 پايىزعا جەتكىزۋ» مىندەتىن الدىمىزعا قويىپ وتىر. ارينە، ول ءۇشىن تابيعات جاعدايىنىڭ قولايلىلىعىنا، جەردىڭ قۇنارلىعىنا عانا قاراپ وتىرماي، اۋىل شارۋاشىلىعىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى، يننوۆاسيالىق وزىق ادىس-تاسىلدەردى جانە عىلىم كۇشىن پايدالانا وتىرىپ، جەتۋ مۇمكىندىكتەرىنە باسا نازار اۋدارۋ قاجەتتەلىگىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا ەرەكشە ماڭىز بەرىلگەن اۋقىمدى شارالاردىڭ ءبىرى – ەنەرگەتيكا سالاسى. تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تاڭى اتقان ۋاقىتتىڭ 30 جىلدان اسقانىنا قاراماستان تۋرا وسى ەنەرگەتيكا سالاسىندا الدىمىزدا تۇرعان جانە قوردالانعان ماسەلەلەردى تۇبەگەيلى شەشە الماي كەلەمىز. ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى توزىعى جەتكەن جىلۋ ەلەكتر ستانسيالارى، توق كوزدەرىن ءوندىرۋ، جەتكىزۋ سالالارىنداعى كۇردەلى ماسەلەلەر الدىمىزدان شىعا باستادى. قىستىڭ كوزى قىراۋدا ەكىباستۇز حالقىنىڭ باسىنان وتكەرگەن قيىنشىلىقتى بۇكىل رەسپۋبليكا حالقى ۇمىتپاعان بولار. مىنە، سوندىقتان دا ەنەرگەتيكا سالاسىن مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىمەن تەڭەستىرگەن مەملەكەت باسشىسى ەنەرگيا كوزدەرىن كورشىلەس ەلدەردەن الۋدى بارىنشا ازايتىپ، ولارعا تاۋەلدىلىكتى بولدىرماۋ شارالارىن اتقارۋدى الدىمىزعا قويىپ، ونىڭ شەشىمدى جولدارىن ايقىنداپ بەردى. ەلىمىزدەگى «تەڭىز»، «قاشاعان»، «قاراشىعاناق» سەكىلدى مۇناي-گاز سالاسىنداعى الپاۋىتتارعا گازدى حالىققا قولجەتىمدى باعامەن ۇسىنۋدى مىندەتتەي وتىرىپ، حالىقتى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن دە قالىس قالدىرعان جوق.
قازىرگى تاڭدا رەسپۋبليكا حالقىن الاڭداتىپ وتىرعان ەلىمىزدە اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ ماسەلەسىندە: «اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ اسا ماڭىزدى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ماسەلەگە اينالدى. اتوم ەلەكتر ستانسياسىن سالۋ قاجەت پە، جوق پا دەگەن ساۋالعا قاتىستى ءتۇرلى پىكىر بار ەكەنىن بىلەسىزدەر. قازاقستان – الەمدەگى ەڭ ءىرى ۋران ءوندىرۋشى مەملەكەت. ەندەشە، ءوز جەرىمىزدە اتوم ستانسياسىن سالۋعا ابدەن قاقىمىز بار»، – دەگەن مەملەكەت باسشىسى يادرولىق جارىلىستاردان زارداپ شەككەن حالقىمىزدىڭ الاڭداۋشىلىعىنا دا تۇسىنىكپەن قاراپ، بۇل ەلىمىز ءۇشىن اسا ستراتەگيالىق ماسەلەنى شەشۋدى حالىقتىڭ ەنشىسىنە قالدىردى. وسى ماسەلە الداعى ۋاقىتتا جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋمدا شەشىلەدى. حالىق ءوز كوزقاراسىن بىلدىرە جاتار. ەلىمىزدەگى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – سۋ رەسۋرسى، ونى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ جولدارى دا مەملەكەت باسشىسىنىڭ جولداۋىندا وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە قاراستىرىلدى. جالپى، رەسپۋبليكامىزعا كەلەتىن نەگىزگى وزەندەردىڭ باستاۋى كورشى مەملەكەتتەردە جاتىر. ونىمەن قوسا، تابيعات جاعدايى، اۋا رايىنىڭ كۇرت ىسۋى، تاۋدىڭ باسىنداعى مۇزداقتاردىڭ ازايۋى جىلدان-جىلعا قيىنشىلىقتار تۋعىزۋدا. جاقىندا عانا كورشى قىرعىزستان مەملەكەتىنەن كەلەتىن سۋ كوزدەرىنىڭ توقتاۋىنا بايلانىستى جامبىل وبلىسىنىڭ ديقاندارى قانشاما شىعىنعا باتتى دەسەڭىزشى! بۇل قيىنشىلىقتان شىعار جول قانداي؟ سۋدى ۇنەمدەپ پايدالانۋ، ىسىراپقا جول بەرمەۋ، سۋ كوزدەرىن پايدالانۋدا وزىق تەحنولوگيانى ەنگىزۋ جانە قولدا بار ىشكى مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ سىندى اسا ماڭىزدى مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋدى مىندەتتەگەن مەملەكەت باسشىسى «سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاسيا مينيسترلىگى» قۇرىلاتىنىن جەتكىزدى. بۇل دا بۇگىنگى كۇنگى ۇتىمدى شەشىمدەردىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىز.
دۇنيە جۇزىنە ايگىلى عۇلاما ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي بابامىز ايتقانداي: «مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن كورگىڭ كەلسە، بۇگىنگى كۇنگى جاستاردىڭ جاعدايىنا قارا» قاعيداتىن باسشىلىققا العان مەملەكەت باسشىسى: «ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ ەلىمىز ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى. ءاربىر ازاماتىمىز، اسىرەسە، جاستار ەڭ جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋى قاجەت»، – دەۋمەن ەلىمىزدەگى سانالى، ەڭبەكقور، ءبىلىمدى، مەملەكەتشىل جاستارىمىزعا ۇلكەن ءۇمىت ارتتى. تۇپتەپ كەلگەندە، قازاق ەلى بارشامىزدىڭ وتانىمىز. ونىڭ گۇلدەنۋى جولىندا تەر توگە ەڭبەك ەتۋ، اتادان قالعان قاسيەتتى جەرىمىزدى قورعاۋ بارشامىزدىڭ بورىشىمىز دەپ بىلەمىن.