وتاندىق عىلىمي جۋرنالداردى «Scopus» تىزىمىنە ەنگىزۋگە نە كەدەرگى؟
Scopus، Web of science تىزىمىنە (شەتەلدىك باسىلىمدار رەيتىنگى) باس-اياعى 15-تەن استام قازاقستاندىق جۋرنالدار كىرەدى. ونىڭ ىشىندە گۋمانيتارلىق، قوعامدىق عىلىمدار جانە تاعى دا باسقا سالا (تاريح، ارحەولوگيا، ت.ب.) بويىنشا 2-3 جۋرنال عانا بار. ال 10-نان استام جۋرنالدار ناقتى عىلىمدار سالاسى بويىنشا ەنگەن: دالىرەك ايتساق – ماتەتاتيكا، ماتەماتيكالىق مودەلدەۋ، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، بيولوگيا، فيزيكا جانە استرونوميا، كومپيۋتەرلىك عىلىمدار جانە ت.ب. ايتا كەتەيىك، الەمدىك رەيتينگ تىزىمىندە 6 اي سايىن بازا جاڭارىپ، عىلىمي جۋرنالدار اۋىسىپ وتىرۋى مۇمكىن.
حاكىم اباي «دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى، عىلىمعا كوڭىل بولسەڭىز» دەپ قازاق قوعامىنا وي تاستادى. وسىدان ارتىق ايتار اكسيوما جوق شىعار. عىلىمنىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتۋ – زامان تالابى.
ءححى عاسىر ءتۇرلى سىن-قاتەردەن وتپەلى كەزەڭ سياقتى. ءبىر بۇيىردەن جاھاندانۋ زامانى قىسىپ بارادى. ەكىنشى تۇستان گەوساياسات سالقىنى دا الاڭداتادى. ادامزات كەزىندە اسپانعا ۇشىپ، ايدى باعىندىرىپ، لەزدە الەمدى كەزۋدى قالادى. بۇل ارمانعا ىزدەنىستىڭ ارقاسىندا جەتتى. اريستوتەل عىلىمنىڭ شامىن جاقتى. ءال-فارابي الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتاندى. يبن سينا مەديسينا اتاسى اتاندى. ءابۋ رايحان ءال-بيرۋني جەردىڭ گەوسەنترلىك جۇيەسىن ويلاپ تاپتى. نيۋتون تارتىلىس زاڭىن اينالىمعا ەنگىزدى. ال البەرت ەينشتەين فيزيكانىڭ نەگىزگى تەورياسىن جاسادى. كەيبىر «اقىلدى باستار» بىلگىرلىگى اسىپ، ادامزاتقا ءقاۋىپتى نارسە جاساعانىن دا بىلەمىز. سولاردىڭ ءبىرى – ديناميت. ونى الفرەد نوبەل جاساعان دەيتىن تۇجىرىم بار. تاعى ءبىرى – «كالاشنيكوۆ اۆتوماتىن» ويلاپ تاپتى. سونداي-اق، ادامزاتتىڭ تاجالى – سۋتەگى مەن اتوم بومبالارى كۇنى بۇگىنگە دەيىن كۇللى جاھانعا ءقاۋىپ ءتوندىرىپ كەلەدى. بۇل دا ادامزات ءۇشىن شەكتەن شىققان زاۋالدىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك-تى.
جالپى، عىلىمعا كوڭىل ءبولۋدىڭ ءتۇرلى جولى، سان قىرى بار. ايتسە دە، دامىتاتىن سالا بار دا، دامىتپايتىنى تاعى بار. بۇگىندە ءومىرىمىزدىڭ بارلىق سالاسىنا دەندەپ بارا جاتقان وسىنداي ءدۇدامال كۇدىك تۋعىزار قۇبىلىس – جاساندى ينتەللەكتكە بايلانىستى ءقاۋىپتى ويلار دا قاراپايىم پەندەنى الاڭداتپاي قويماس. كۇندەردىڭ كۇنىندە سول جاساندى ينتەللەكتىڭىز «عايىپتان تايىپ»، ادامزاتتىڭ وزىنە قارسى شىعىپ، الگى 5-6 دەرجاۆالارداعى اتوم بومباسىنىڭ تەتىگىن باسىپ جىبەرسە، جارتى الەمنىڭ ك ۇلى كوككە ۇشادى ەمەس پە؟! مۇنى ويلاپ جاتقاندار بار ما؟
دەگەنمەن، ءبىلىم قۋعان، ءىلىم ىزدەگەن ەل وزادى. الەمنىڭ دامىعان دەرجاۆالارىنىڭ دامۋ قارقىنىنا زەر سالساڭىز، اۋەلى عىلىمعا كوڭىل بولگەن. ستاتيستيكا بويىنشا دامىعان مەملەكەتتەر ءجىو ەداۋىر بولىگىن عىلىمعا جۇمسايدى (شامامەن العاندا: اقش – 7-8%، جاپونيا – 5-6%، ەۋروپا ەلدەرى – 5%، جۇڭگو – 4% جانە ت.ب.) ەكەن. بۇل اتالعان دامىعان جانە دامۋشى ەلدەر عىلىمدى باستى ورىنعا قويادى. ولار عىلىمدى ۇلتتىق ەكونوميكالارىنىڭ باستى درايۆەرى سانايدى.
تاقىرىپقا وراي
راحمان الشانوۆ، ق ر جوو قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى:
گۋمانيتاريانى Scopus-تان بوساتقان ءجون
بىزگە جاڭا ءبىلىم، عىلىم جۇيەسى كەرەك. ماسەلە – عىلىم ناتيجەسىندە. بۇگىندە ءۇش ساتىلى باكالاۆر، ماگيستر، PhD دارەجە قورعاۋ جۇيەسى بار. تالاي مارتە قورعاۋدىڭ ىشىندە ارالاسىپ جۇردىك. كەيبىرى ارەڭ-ارەڭ عىلىمي اتاعىن قورعايدى. عىلىم وزگەرىپ جاتىر. ماسەلەن، اقپاراتتىق تەحنولوگيا اي سايىن وزگەرىسكە تۇسۋدە. ماقالا جازىپ، مونوگرافيا جازامىن دەپ جۇرگەندە تالاپ ەسكىرىپ قالۋى مۇمكىن.
ەسكى بىلىمنەن گورى جاڭا يننوۆاسيا كەرەك. رەسەي بۇرىنعى عىلىمي قورعاۋ جۇيەسىندە امالسىزدان قالىپ وتىر. سولتۇستىكتەگى كورشىنىڭ جاعدايى بەلگىلى.
PhD دارەجە الۋ ءۇشىن جۋرناليستيكا، ادەبيەت پەن تاريح جانە ت.ب. ماماندىقتاردان Scopus تالابىن سۇراپ قاجەت ەمەس، ونى ەشكىم وقىمايدى. شەتەلگە ماقالا جاريالايمىن دەپ، ادەبيەتشى، تاريحشى، ەتنوگراف سياقتى عالىمداردىڭ شاشى اعاراتىن بولدى. گۋمانيتاريانىڭ جۇگىن جەڭىلدەتۋ كەرەك. ال تەحنيكالىق سالاعا قاجەت بولار. ءبىز جاقسى ماقالا جازىپ، تەتىگىن جەتىك ۇيرەنە الماي جۇرگەن بولارمىز. دەگەنمەن، ساپالى ماقالا قاي جەردە بولسىن باسىلىپ شىعىپ جاتىر عوي. ناقتى عىلىمدار مەن گۋمانيتارياعا تالاپ ەكى ءتۇرلى بولسا دەيمىز. عىلىم وركەندەسە، ەل داميدى.
سەيىلبەك ساكەن، فولكلورتانۋشى:
عالىمدار – الەۋمەتتىك جاعىنان قامسىزداندىرىلۋى ءتيىس
1990 جىلى ۇعا جۇمىسقا ورنالاستىم. ادەبيەت، فولكلوريستيكا سالاسىندا ىستەدىم. ول كەزدە 140 مىڭ رۋبل الاتىنمىن. سونداي-اق، اكادەميكتەر، عالىمدار دا ارنايى مەملەكەتتىك ەمحانادا ەمدەلىپ، شيپاجايدا دەمالاتىن. توقىراۋ جىلدارىنان وتتىك، الايدا عىلىم بۇل سىناقتان باسى ءبۇتىن وتە المادى.
قازىرگى تالاپ بويىنشا 35 پروسەنتيلدەن اساتىن شەتەلدىك جۋرنالدا ماقالاسى جوق عالىم گرانتتىق جوباعا ۇمىتكەر بولا المايدى ەكەن. سوندا ءمۇيىزى قاراعايداي عالىم بۇكىل عۇمىرىن عىلىمعا ارنايدى، ءبىراق ءتۇرلى تالاپ قويىپ ونى جاراتپاۋ ابەستىك. ءبىز 30 جىلدان ارتىق فولكلورتانۋشى بولىپ كەلدىك. دالىرەك، 100 تومدىق «بابالار ءسوزى»، «دالا فولكلورىنىڭ انتولوگياسى» سياقتى جيناقتارعا، «قازاق فولكلورىنىڭ قاستەرلى الەمى»، التىن وردا ءداۋىرى تۋرالى جانە ت.ب. عىلىمي مونوگرافيالارعا قاتىسىپ كەلەمىز. وسىنىڭ ءبارى – ناتيجەلى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى. كەرەك دەسەڭىز، قولجازبا قورىندا تاعى دا 100 تومعا تاتيتىن «حالىق اقىندارى» دەگەن اتاۋمەن جيناق شىعارۋعا بولاتىن دۇنيە بار. ءبىز 5–10 جىل كولەمىندە وسىعان ارنايى گرانت بولمەسەك، ءار جەرگە كوشىپ قونعاندا، قولجازبا قۇريدى. دەر كەزىندە ىستەيتىن ءىس كوپ.
ءبىر كەزدەرى ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس وقىدىم. ومىرلىك تاجىريبەدەن بايقاعانىم، قولجازبا وقيتىن، قازاقتىڭ رۋحاني مۇراسىن زەرتتەيتىن كادۋىلگى عالىم دايىنداۋ قاجەت. ول ءۇشىن عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ جاعدايى جاسالسا دەيمىز. بازالىق جالاقى عالىمنىڭ العا ىلگەرىلەۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى. قازاق عىلىمى وركەندەپ، وسە بەرسىن دەسەك، عالىمدار 3 جىلدىق جوبا اياقتالعان سوڭ قايدا، قالاي قادام باسارىن ويلانىپ وتىرماسا ەكەن...
الماس ورالبەك، PhD دوكتورانتى:
عىلىمي قورعاۋعا جەڭىلدىك جاسالسا دەيمىز
ءبىز عىلىم سالاسىندا 15-16 جىلدان بەرى قىزمەت اتقارىپ كەلەمىز. قولجازبانى وقىپ، توتەدەن كيريلل ارپىنە كوپتەگەن ادەبي، فولكلورلىق قولجازبالاردى كوشىرىپ، تالداپ، عىلىمي ەڭبەك ەتىپ شىعارىپ كەلەمىز. وسى سالاعا بەيىمدەلىپ قالدىق. بىرنەشە جىل بۇرىن عىلىمي دارەجە قورعاۋ ءۇشىن PhD دوكتورانتۋراعا تۇسكەنبىز. ەندى قورعايتىن ۋاقىت كەلىپ تۇر. ديسسەرتاسيا، وتاندىق جۋرنالدارداعى ماقالالار ازىرلەندى. الايدا، شەتەلدىك جۋرنالعا ماقالا شىعارۋ قيىن بولىپ تۇر. ويتكەنى، ءبىزدىڭ جىرشى-جىراۋ، اقىن، ولەڭشى، شەجىرەگە بايلانىستى جازعان ماقالا ءوتىمدى ەمەس. سىرت ەلگە ەلەڭ ەتكىزەر دۇنيە كەرەك شىعار. ءبىز تەحنيكالىق سالادا وقىماعاندىقتان، Scopus تالابىن گۋمانيتاريادان تالاپ ەتپەسە ەكەن. ادەبيەتتانۋ، مادەنيەتتانۋ، فولكلوريستيكا، تاريح، ەتنوگرافيا سالاسىن Scopus الىپ تاستاسا، ءجون بولار ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ دارىپتەلۋىنە ۇلكەن جول اشادى. ناقتى عىلىم سالاسىن كوممەرسيالاۋعا بولاتىن بولار. ءبىراق گۋمانيتاريا ۇلتتىق يدەولوگياعا قىزمەت قىلاتىنىن ۇمىتپايىق.
كوپتەگەن ادامدار «قاشان عىلىم دوكتورى اتاناسىڭ» دەپ سۇرايدى. بالكىم، شەتەلگە ماقالا جاريالاۋ ءتارتىبى بولماسا، باياعىدا عىلىم دارەجەسىن الار ەدىك. ەگەر عالىمنىڭ جاعدايى جاقسارسا، وتباسى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرىلسا، كرەديت، يپوتەكا دەگەن ماسەلە شەشىلسە، قازاق عالىمدارى ۇلتتىق قۇندىلىق پەن ۇلتتىق رۋحانياتتىڭ بايۋىنا زور سەپتىگىن تيگىزەرى انىق.
· P.S. بۇگىنگى جاھاندىق عىلىمنىڭ باستاۋىندا ءىت سالاسىن، سمارتفوندار مەن زاماناۋي كولىكتەر تۇرلەرىن، جاساندى ينتەللەكت پەن جاڭا تەحنولوگيالاردى وركەندەتكەن شىعىس ازيا مەن باتىس ەلدەرى تۇر. ولار عىلىمداعى تىڭ جاڭالىقتارىمەن الەمدى اۋزىنا قاراتىپ وتىر. ءداپ سونداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن، وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن قازاق عىلىمىنا سەرپىلىس قاجەت. ال عىلىمعا كوڭىل بولىنگەن كۇنى كوپتەگەن تۇيتكىلدەر وزدىگىنەن شەشىلەرى اقيقات.
.