قاسىم-جومارت توقايەۆ: مەملەكەت كاسىپكەرلەرگە كومەكتەسۋگە مىندەتتى

پرەزيدەنت ءوز سوزىندە قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەلىمىزدى دامىتۋعا ارنالعان تىڭ تاسىلدەر ۇسىنعانىنا نازار اۋداردى.

– ءبىز ەكونوميكانىڭ ءوسىمىن كەمىندە 6-7 پايىزعا جەتكىزۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن بيزنەستىڭ جەكە باستامالارىنا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. وسى باعىتتا ءبىراز شارۋا اتقارىلدى. دەگەنمەن كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋ قارقىنى ءالى دە بولسا باسەڭ، ءوز الەۋەتىنە ساي ەمەس دەۋگە بولادى.  ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بىزگە شىن مانىندە ساپالى سەرپىلىس قاجەت. ەڭ الدىمەن، مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ قارىم-قاتىناسى مۇلدە جاڭا ۇلگىگە كوشۋگە ءتيىس، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى مەملەكەت پەن بيزنەستى جاڭا «قوعامدىق شارت» جاساۋعا شاقىردى.

– بۇل شارتتىڭ ءمانىن بىلاي  سيپاتتاۋعا بولادى: مەملەكەت بيزنەستىڭ دامۋى ءۇشىن بارىنشا قولايلى جاعداي جاسايدى جانە جەكە مەنشىكتىڭ تولىق قورعالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ءوز كەزەگىندە كاسىپكەرلەر وزدەرىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى، اتاپ ايتقاندا سالىق تولەۋ، ەكونوميكاعا ينۆەستيسيا قۇيۋ،  جۇمىس ورىندارىن اشۋ، قىزمەتكەرلەرىنە قولايلى ەڭبەك ورتا قالىپتاستىرۋ سەكىلدى مىندەتتەردى ادال ورىندايدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەت پەن بيزنەس اراسىنداعى قاتىناس ءوزارا سەنىمگە نەگىزدەلۋى قاجەت.

– مەملەكەتتىك اپپارات ءاربىر بيزنەسمەنگە زاڭ بۇزۋشى رەتىندە قاراماۋى كەرەك. مۇنداي ۇستانىم، تۇپتەپ كەلگەندە، باسقارۋدىڭ رەپرەسسيۆتى سيپاتىنا الىپ كەلەدى. مەملەكەت كاسىپكەرلەرگە كومەكتەسۋگە مىندەتتى. مۇنى ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى: كاسىپكەرلەرگە كومەكتەسۋ كەرەك. ال كاسىپكەرلەر شاعىمدانۋشى نەمەسە قولداۋعا مۇقتاج رولىندە كورىنبەي، مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ تەڭقۇقىلى سەرىكتەسىنە اينالۋعا ءتيىس، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

سونىمەن قاتار پرەزيدەنت جۋىق ارادا شەشۋدى قاجەت ەتەتىن باسىم مىندەتتەرگە توقتالىپ، ەڭ الدىمەن، زاڭ ۇستەمدىگىن جانە جەكە مەنشىكتىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋ  قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

– قىلمىسقا، ونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق سيپاتتاعى قىلمىسقا قارسى كۇرەس تەك قانا زاڭ اياسىندا  جۇرگىزىلۋى كەرەك. مۇنداي  اسىراسىلتەۋشىلىك مەملەكەتتىڭ مۇددەسىنە عانا قايشى كەلمەيدى، سونىمەن قاتار قازاقستاننىڭ ابىروي-بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ، مەنىڭ باستامالارىما حالىقتىڭ سەنىمىن ازايتادى. ءبىز قاداعالاۋدىڭ تەڭگەرىمدى مەحانيزمىن  قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى زاڭگەرلەر جانە كاسىپكەرلەر قوعامداستىعىمەن ءوز الدىنا بولەك كاسساسيالىق ينستانسيا قۇرۋ ماسەلەسى جونىندە كەڭەس وتكىزۋ قاجەتتىگى ءپىسىپ جەتىلگەنىنە نازار اۋداردى.

– سۋديالار كورپۋسى بۇل قادام ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىن ساپالى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ سانايدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى اتالعان ماسەلەنى قولعا الادى. كاسساسيالىق سوتتى قۇرۋ جونىندە ورتاق پىكىرگە كەلسەك، سوت جۇيەسىنىڭ بيۋدجەتىن ارتتىرۋعا جول بەرمەيمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، سوت شەشىمدەرىنىڭ 60 پايىزدان استامى ازاماتتار مەن بيزنەستىڭ پايداسىنا شەشىلەدى.  بۇعان قوسا مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ بيزنەستى سوتقا جۇگىنۋگە ءماجبۇر ەتەتىن كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋ جۇمىستارى ءتيىستى دەڭگەيدە جۇرگىزىلمەيدى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتكە جوعارعى سوتپەن جانە ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ، مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىندەگى تەرىس ارەكەتتەرگە مۇقيات تالداۋ جاساپ،  ولاردى جويۋ ءۇشىن پارمەندى شارالار قابىلداۋعا ءتيىس.

قاسىم-جومارت توقايەۆ اكتيۆتەردى قايتارۋ كەزىندە مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ مۇددەلەرى اراسىنداعى تەڭگەرىمدى ساقتاۋدى كەلەسى باسىمدىق رەتىندە اتاپ ءوتتى.

– تاياۋدا اكتيۆتەردى قايتارۋ جونىندە زاڭ قابىلداندى. بۇل زاڭ اكتيۆتەردى قايتارۋ شارالارىن ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرۋعا باعىتتالعان. ياعني، بۇل –  شىن مانىندە، قوعامدىق كەلىسىم اكتىسى. تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل شارا ەكونوميكامىزدى ساۋىقتىرىپ، الەۋمەتتىك جىككە بولىنۋشىلىك پەن ادامدار اراسىنداعى الشاقتىقتىڭ الدىن الۋعا ءتيىس. ادال  بيزنەسكە، شەتەلدىك جانە وتاندىق ينۆەستورلارعا بۇدان قاۋىپتەنۋدىڭ ەش رەتى جوق، – دەدى پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ الەۋەتتى كاسىپكەرلەرىن مەتاللۋرگيا، حيميا، ماشينا جاساۋ جانە باسقا دا سالالاردا ءىرى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا اتسالىسۋعا شاقىردى.

– سىزدەردە قارجى دا، تاجىريبە دە جەتكىلىكتى، الەمدىك نارىقتارعا شىعاتىن بايلانىستار دا  بار. سوندىقتان وسىنداي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋعا شامالارىڭىز جەتەدى. ەلدىڭ دامۋىنا قارجى قۇيۋعا دايىن ەكەندەرىڭىزدى كورسەتىڭىزدەر. ادال ءارى ءوز ەلىنە پايدامدى تيگىزسەم دەگەن نيەتتەگى بيزنەس ءاردايىم قۇرمەتكە لايىق جانە ولار مەملەكەتتىڭ قورعاۋىندا بولادى. اشىعىن ايتايىن، جوعارى دا ايتىلعان  وندىرىستەرگە ينۆەستيسيا سالۋ اكتيۆتەردىڭ ءتۇپ توركىنىنىڭ زاڭدىلىعىن دالەلدەۋگە تالپىنىس رەتىندە قاراستىرىلادى. ەگەر ءسىز يە بولعان كاپيتال تەك مەنشىك يەسىنە عانا ەمەس، سونداي-اق ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ يگىلىگىنە جانە قازاقستاننىڭ وركەندەۋىنە قىزمەت ەتسە، وندا بۇل – اقشانىڭ قايدان كەلگەنى جونىندەگى سۇراقتى كۇن تارتىبىنەن الىپ تاستاۋعا جاقسى سەبەپ. الايدا مۇنداي مامىلەگە كەلۋ مۇمكىندىگى بارعان سايىن ازايىپ كەلەدى.  ونى دا ءتۇسىنۋ كەرەك، – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقايەۆ ەكونوميكانى ىنتالاندىراتىن ءادىل سالىق ساياساتىن جۇرگىزۋ قاجەت ەكەنىن تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت رەتىندە اتاپ ءوتتى.

– سالىق ورگاندارى كاسىپكەرلەردى جاپپاي سوتقا تارتىپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، كەلىسىمدەردى جارامسىز دەپ تانۋ جونىندە تالاپ-ارىز كوپ بەرىلەدى. سوتتاردىڭ جۇكتەمەسى ەداۋىر ارتتى. ولارعا سالىقتىڭ دۇرىس تولەنۋىن تەكسەرۋ مىندەتى دە جۇكتەلدى. بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى. جاعدايدى تۇزەۋ ءۇشىن شارالار قاجەت. جالپى، بىزدە سالىق قىزمەتى مەيلىنشە ءتيىمدى جۇمىس ىستەيدى. ۇكىمەت جاڭا سالىق كودەكسىندە سالىقتان جالتارۋعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمىن قاراستىرۋى كەرەك، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنت سالىق تۇسىمدەرىندە ەلەۋلى سايكەسسىزدىك بار ەكەنىنە توقتالىپ، سالىق ساياساتىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن ايتتى.

– ەلىمىزدەگى سالىقتىڭ 80 پايىزىن 260-قا جۋىق كومپانيا تولەيدى. بۇل تەڭگەرىمسىزدىكتى باسقا سالىق تولەۋشىلەردىڭ سالىقتىق ءتۇسىمىن ارتتىرۋ ارقىلى تۇزەۋ كەرەك. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋىنا سايكەس ەلىمىزدە جۇمىسپەن قامتىلعان جالپى حالىقتىڭ ءتورت ميلليونى تابىسىنان سالىق تولەمەيدى. جەڭىلدەتىلگەن سالىق رەجيمى ەنگىزىلگەنىنە قاراماستان، ميكرو جانە شاعىن بيزنەس سۋبەكتىلەرى اقشا اينالىمىن جاسىرادى جانە ازايتىپ كورسەتەدى. بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ 70 پايىزعا جۋىعى جەڭىلدەتىلگەن دەكلاراسيادا بەس ميلليوننان از تابىس كورسەتىپ، وسى رەجيم اياسىندا تۇسىمدەردىڭ  6 پايىزىن  عانا تولەيدى. سوندىقتان سالىق پروسەدۋرالارىن جەڭىلدەتىپ، حالىقپەن جانە بيزنەسپەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋ ارقىلى بەلسەندى سالىق تولەۋشىلەردى كوبەيتۋ جاڭا سالىق ساياساتىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس. سالىق تولەۋدەن جالتارۋدان، تەكسەرۋشى ورگاندارمەن ءتىل تابىسىپ، تاۋەكەلگە بارۋدان گورى سالىق تولەۋ ءتيىمدى ءارى وڭاي بولۋى كەرەك، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى ناقتى يندۋستريالاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋدى كەلەسى ماڭىزدى مىندەت رەتىندە ايقىندادى.

– كۇردەلى جانە ورنىقتى ەكونوميكاعا ءونىمدى ورتاشا جانە جوعارى دەڭگەيدە وڭدەۋ سەگمەنتتەرىن بەلسەندى يگەرەتىن وڭدەۋ ونەركاسىبى نەگىز بولاتىنى بەلگىلى. سونىمەن قاتار بۇل باعىتتا كەدەرگىلەردىڭ كوپتىگى كاسىپورىندار  «عۇمىرىنىڭ» ۇزاققا سوزىلماۋىنان بايقالادى. ەلىمىزدە ەكى جىلدىڭ ىشىندە اشىلعان كومپانيالاردىڭ تورتتەن ءبىرى عانا نارىقتا قالادى. سالىستىرار بولساق،  بۇل كورسەتكىش باسقا ەلدەردە 70-80 پايىزعا تەڭ. كوپ جاعدايدا بۇل قازاقستانداعى بيزنەس-احۋالدىڭ  ءالى دە جەتىلمەگەنىن كورسەتەدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەتتىڭ پىكىرىنشە، مۇناي سەرۆيسى سالاسى وتاندىق ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدىڭ جانە ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى بولۋى كەرەك.

– بۇگىندە تەڭىز، قاشاعان جانە قاراشىعاناق كەن ورىندارىنداعى جوبالاردى جوبالاۋمەن باسقا مەملەكەتتەر اينالىسىپ جاتىر.  بۇل تەڭىز كەن ورنىن  كەلەشەك كەڭەيتۋ جوباسىنا دا قاتىستى. جوبالىق شەشىمدەردە يمپورتتىق ماتەريالدار مەن قۇرىلعىلار ەسەپكە الىناتىنى تۇسىنىكتى. بۇل وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ مۇناي-گاز سالاسىنداعى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيدى. ءىرى جوبالارداعى (تەڭىز، قاشاعان، قاراشىعاناق) تاۋارلاردىڭ جەرگىلىكتى ۇلەسى 5 پايىزعا دا جەتپەيدى. ۇكىمەت جەرگىلىكتى ينجەنەرلەر مەن كومپانيالاردى مىندەتتى تۇردە تارتا وتىرىپ، جوبالىق ديزاين-وفيستەردى قازاقستانعا كوشىرۋگە ىقپال ەتۋگە ءتيىس، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ. 

ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىن جەدەلدەتۋ – كەلەسى ماڭىزدى مىندەت. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا شاعىن جانە ءىرى بيزنەس ءۇشىن وتە جاقسى جاعداي جاسالعان. سونىمەن قاتار شاعىن بيزنەس كاسىپكەرلىكتىڭ اسا ماڭىزدى سانالاتىن ورتا بۋىنىنا كوشۋ ءۇشىن ىنتالاندىرۋ جۇمىستارى جەتىسپەيدى.

– ورتا كاسىپكەر، ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىز بويىنشا، الدەقايدا شيراق، ءموبيلدى جانە قۇبىلمالى نارىقتىق جاعدايلارعا تەز بەيىمدەلەدى. ءيا، سوڭعى 7 جىلدا جىو-دەگى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك ۇلەسىنىڭ وسكەنى بايقالادى. ءبىراق بۇل ديناميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى – شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى. ولاردىڭ سانى 46 پايىزعا كوبەيدى. وسى ورايدا ورتا كاسىپكەرلىك تەك 0،5 پايىزعا ءوسىپ، ەكونوميكاداعى ۇلەسىن 5 پايىزدان 6،2 پايىزعا دەيىن ارتتىردى. بۇل رەتتە ەىدۇ ەلدەرىندە ونىڭ ۇلەسى ورتا ەسەپپەن 18 پايىزعا تەڭ، ال جەكەلەگەن مەملەكەتتەردە ودان دا جوعارى، ياعني 26 پايىزعا دەيىن. ءدال وسى ورتا بيزنەستى، اسىرەسە وڭدەۋ ونەركاسىبىندەگى كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ءۇشىن ەلىمىزدە ءالى كۇنگە دەيىن ەشقانداي ەرەكشە جاعداي جاسالماعان، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

مەملەكەت باسشىسى جولداۋدا كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىن ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار تاپسىرما بەرگەنىن ەسكە سالدى. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەتتىك قارجىلىق قولداۋدىڭ ەرەكشە شارالارىن ۇسىنۋ، سونداي-اق ستاندارتتى سالىق رەجيمىندە جۇمىس ىستەيتىن بيزنەس ءۇشىن مەملەكەتتىك تەندەرلەرگە جەڭىلدىكپەن قول جەتكىزۋ ماسەلەلەرىن پىسىقتاۋ كەرەك.

بۇدان بولەك، پرەزيدەنت ۇكىمەتكە  قولداۋ شارالارىنا قاتىستى تەتىكتەردى ساپالى تۇردە جاڭعىرتۋدى تاپسىردى.

مەملەكەت باسشىسى «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ قىزمەتىنە قاتىستى ماسەلەلەرگە ارنايى توقتالىپ، پالاتا بيزنەس پەن مەملەكەت اراسىنداعى ءتيىمدى ديالوگتىڭ نەگىزگى وزەگى بولۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

– پالاتانى ودان ءارى ترانسفورماسيالاۋ، ونى كورپوراتيۆتىك باسقارۋ ساپاسىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ قاجەت. پالاتا كاسىپكەرلەردىڭ ورتاق پىكىرىن تولىق جەتكىزىپ، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردى ىلگەرىلەتەتىن ۇيىم بولۋعا ءتيىس، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

سونىمەن قاتار جيىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى الىبەك قۋانتىروۆ، باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆ، «اتامەكەن» ۇكپ پرەزيديۋمىنىڭ ءتوراعاسى رايىمبەك باتالوۆ، كاسىپكەرلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى ۋاكىل رۋستام ءجۇرسىنوۆ، «ريددەر تاۋ-كەن شاحتا جابدىعى زاۋىتى» ج ش س قۇرىلتايشىسى اندرەي پەچەنين، «قايىپ-اتا» ج ش س باس ديرەكتورى سىرىم ەرتايەۆ، «Kazdream» IT حولدينگىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى باسشىسى داۋرەن تولەبايەۆ، «Orient Finance Groupe» ج ش س اكسيونەرى رۋسلان شاەكين، «مايلى داقىلداردىڭ تاجىريبەلىك شارۋاشىلىعى» ج ش س ديرەكتورى فاريد ابىتايەۆ، «كونكۋرەنت-ب» ج ش س تەمىر جولداردى جوبالاۋ جانە سالۋ جونىندەگى كومپانيانىڭ ديرەكتورى باقىتبەك قادىروۆ، اباي وبلىسىنىڭ كاسىپكەرى ەلەنا اسىلبەكوۆا ءسوز سويلەدى.