ينتەرنەت-الاياقتار قالاي ارەكەت وتەدى؟
وكق بريفينگىندە الماتى قالالىق پوليسيا دەپارتامەنتى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ وكىلدەرى ينتەرنەت-الاياقتاردى تانۋ ءۇشىن قولدانۋعا بولاتىن سيپاتتامالارمەن ءبولىستى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
نومىرلەردى اۋىستىرۋ تەحنولوگياسى
الماتى قالالىق پد، كريمينالدىق پوليسيا باسقارماسىنىڭ ءىىب اعا جەدەل ۋاكىلى، پوليسيا پودپولكوۆنيگى ەركەبۇلان قويشىبايەۆ ينتەرنەتتەگى الاياقتىق ماسەلەسى مەملەكەت باسشىسىنىڭ باقىلاۋىندا ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل سالاداعى قىلمىستار بۇگىندە پوليسيا حابارلامالارىندا ءجيى كەزدەسەتىن قىلمىستاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
«تالداۋ كورسەتكەندەي، 2017 جىلى قالا اۋماعىندا 90 ينتەرنەت-الاياقتىق، 2018 جىلى - 142، 2019 جىلى - 666، 2020 جىلى - 1677 جانە ت.ب تىركەلگەن. وتكەن جىلى وسىنداي 2 مىڭنان استام قىلمىس تىركەلگەن. ينتەرنەت-الاياقتاردى ۇستاۋ مىسالدارى بار، الايدا قىلمىستىڭ بۇل ءتۇرىن اشۋ قيىن، ويتكەنى ولار ترانسشەكارالىق سيپاتقا يە، ياعني جابىرلەنۋشى ءبىر جەردە، ال كۇدىكتى باسقا مەملەكەتتە بولۋى مۇمكىن»، - دەدى ە.قويشىبايەۆ.
ينتەرنەت-الاياقتار وزدەرىنىڭ ادامداردى الداپ-ارباۋ سەنياريىن ءجيى وزگەرتىپ وتىرادى، سوعان قاراماستان جەدەل اتقارۋشىلار قاراپايىم الماتىلىقتاردىڭ مۇددەسىن قورعايدى.
ەركەبۇلان قويشىبايەۆ قاسكۇنەمدىك جاساۋشىلاردىڭ نەگىزگى سەنارييلەرى تۋرالى ايتتى.
«مىسالى، قوسىمشالارداعى جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ساتىلىمدار، الاياق ساتىپ الۋشىدان كەپىلاقى العان كەزدە ونى بلوكتاپ، بايلانىسقا شىقپايدى. الاياقتاردىڭ تىزىمىندە «بانك قاۋىپسىزدىگىنەن قوڭىراۋلار» بار. ولار قازاقستاندىقتارعا تەلەفون شالىپ، ۇلتتىق بانكتىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمىز دەپ، ولاردىڭ اتىنان نەسيە، قارىز الىنعانىن نەمەسە ەسەپشوتىنا حاكەرلىك شابۋىلدار جاسالىپ جاتقانىن ايتىپ، ولاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا جەكە شوتتان باسقاسىنا اقشا اۋدارۋ كەرەكتىگىن ايتادى. سەنىپ قالعان ازاماتتار سونىڭ جەتەگىندە كەتەدى»، - دەيدى اعا جەدەل ۋاكىل.
ە.قويشىبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى كەزدەرى ينۆەستيسياعا قاتىستى الاياقتىق فاكتىلەرى كوبەيگەن. الداۋدىڭ ءپرينسيپى ءبىر: ولار بەلگىسىز نومىرلەردەن قوڭىراۋ شالىپ، جوبالار تۋرالى سويلەسەدى، ولارعا اقشا سالۋدى ۇسىنادى، كىرىستى كوبەيتۋگە ۋادە بەرەدى. اقشانى العان الاياقتار جوعالىپ كەتەدى. ولار سونداي-اق جابىرلەنۋشى ينۆەستيسيا جاساعاننان كەيىن ونىڭ كىرىسى قالاي «وسەتىنىن» كورەتىن جالعان قوسىمشانى لاقتىرا الادى، ءبىراق ءىس جۇزىندە بۇل جاي عانا جالعان، ءسىز اقشانى پايدالانا المايسىز. ويتكەنى مۇنداي قولدانبالاردا قايتارىپ الۋ فۋنكسياسى جوق.
پوليسيا دەپارتامەنتىنىڭ وكىلى سانداردى اۋىستىرۋعا بايلانىستى الداۋدىڭ جاڭا ءادىسى تۋرالى ايتىپ بەردى. تمد ەلدەرى مەن شەتەل ازاماتتارى قازاقستاندىقتارعا قوڭىراۋ شالعاندا مەن ءنومىردى اۋىستىرۋ تەحنولوگياسىن قولدانادى. سوندىقتان كۇدىكتىنى تابۋ وتە قيىن. الاياقتار SIM كارتالارىن ساتىپ المايدى، ولار تەك نەگىزگى تەلەفون ءنومىرىن وزگەرتەتىن ارنايى باعدارلامالىق قۇرالدى پايدالانۋى كەرەك. سوندىقتان ولار زارداپ شەككەندەرگە كەز كەلگەن نومىردەن قوڭىراۋ شالا الادى.
پوليسەي الاياقتار كەز كەلگەن ەلدەن كوپتەگەن نومىرلەردى الا الاتىن ءسمس-تى بەلسەندىرۋ قىزمەتتەرى تۋرالى ايتتى. سودان كەيىن GSM شليۋزدەرىن پايدالانىپ، كەز كەلگەن باسقا ادامعا قوڭىراۋ شالا وتىرىپ، بانك نومىرلەرىن جانە ءتىپتى جەكە ءنومىرىڭىزدى پايدالانا وتىرىپ، ادەتتەگى قوڭىراۋدى ينتەرنەت قوڭىراۋىنا اينالدىرادى. ءقازىر پوليسەيلەر مۇنداي سايتتارعا توسقاۋىل قويۋدا.
ءنومىردى اۋىستىرۋ تەحنولوگياسى پايدا بولعاننان كەيىن ازاماتتار نومىرلەرىن الاياقتار پايدالانعانىن ايتىپ، پوليسياعا حابارلاسا باستادى. جابىرلەنۋشىلەر، ادەتتە، ءنومىر يەلەرىنە شاعىمدانادى. ونىڭ ءنومىر اۋىستىرۋ ارقىلى جاسالعانىن دالەلدەۋ ءۇشىن ۇيالى بايلانىس وپەراتورىنا قوڭىراۋ شالىپ، ەگجەي-تەگجەيىن بىلگەننەن كەيىن، بۇل ءنومىردىڭ جالعان ەكەنىن دالەلدەي الاسىز، بۇل قاراپايىم تەلەفون ترافيگى ەمەس، ينتەرنەت قوڭىراۋلارى ەكەنىن كورسەتەدى.
الاياق ۇنەمى ءوزى ءبىرىنشى بولىپ تەلەفون شالادى
قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ وكىلى دميتريي اكمايەۆ قارجىلىق الاياقتىقتىڭ ايقىن بەلگىلەرى بار ەكەنىنە توقتالدى. ءبىرىنشىسى - نارىقپەن كوررەلياسيانىڭ جوقتىعى، ەگەر قانداي دا ءبىر ۇسىنىس نارىقتان ءبىر باعىتتا نەمەسە باسقا جاعىنان ەرەكشەلەنەتىن بولسا، وندا ونىڭ الاياقتىق بولۋ ىقتيمالدىعى وتە جوعارى.
«وتە جوعارى كەپىلدەندىرىلگەن تابىس ۇسىنۋ - بۇل الاياقتىق، ەگەر الدەقايدا ارزان نارسە ۇسىنسا - بۇل دا الاياقتىق بولۋى مۇمكىن. سونداي-اق ولاردىڭ تاعى بەلگىسى بار - الاياق ءارقاشان ءبىرىنشى قوڭىراۋ شالادى. قارجى سالاسىن رەتتەۋشى رەتىندە ءبىز بانكتەردە دە، ميكروقارجىلىق ۇيىمداردا دا ءسىزدىڭ شوتتارىڭىزدا، كەلىسىم-شارتتارىڭىزدا بىردەڭە دۇرىس بولماسا، الدىمەن بۇعاتتايتىن ەرەجەلەرى بار ەكەنىن انىق بىلەمىز، ول تۋرالى سمس حابارلاما كەلەدى، سودان كەيىن ادام بانك بولىمشەسىنە كەلەدى نەمەسە بانكتىڭ بايلانىس ورتالىعىنا حابارلاسادى»، - دەدى د.اكمايەۆ.
سوندىقتان، ەگەر سىزگە بىرەۋ قوڭىراۋ شالسا، بايلانىستى دەرەۋ ۇزگەن دۇرىس. ءالى دە كۇمانىڭىز بولسا، قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ Call-ورتالىعىنا 1459 تەلەفونى ارقىلى حابارلاسقان دۇرىس.
ءجۋرناليستىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن دميتريي اكمايەۆ قازاقستاندا پايدا بولعان ينتەرنەت-الاياقتىق ماسەلەسى سيفرلاندىرۋدى دامىتۋ ەمەس ەكەنىن ايتتى. الاياقتىق ماسەلەلەرى ساندىق جۇيەلەردىڭ كەسىرىنەن ەمەس دەيدى ول. كەرىسىنشە، ءبىزدىڭ بانك جۇيەلەرى قورعالعان، ويتكەنى ولاردا بىرنەشە قورعانىس دارەجەسى بار. الايدا، 99% جابىرلەنۋشىلەرگە پسيحولوگيالىق قىسىم جاساۋ سالدارىنان جاسالعان، ادامداردىڭ ءوزى كىرۋ كودتارىن، جەكە شوتتارىنان كودتاردى، وزدەرى تۋرالى اقپاراتتى الاياقتارعا بەرەدى. ماسەلە ادامداردىڭ ۇرەيگە بوي الدىراتىندىعىندا.
دميتريي اكمايەۆ الماتى مەن وبلىس تۇرعىندارىنا، اسىرەسە، ەگەر ولار مەسسەندجەر ارقىلى جىبەرىلسە، كۇدىكتى سىلتەمەلەرگە جازىلماۋعا كەڭەس بەردى. سونداي-اق، ول بارلىق بانكتىك قوسىمشالارى بار ۇيالى تەلەفون جوعالعان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ايتتى.
«ەڭ الدىمەن، Call-ورتالىققا قوڭىراۋ شالۋ ارقىلى بارلىق شوتتار مەن كارتالاردى بۇعاتتاۋ كەرەك. كارتوچكالاردى قايتا شىعارۋ ءۇشىن ۋاقىتشا بلوكتاۋ فۋنكسياسى بار، ءتىپتى ادام ءموبيلدى قوسىمشالارعا قول جەتكىزسە دە، ول ەشتەڭە ىستەي المايدى، ويتكەنى كارتا اۋىستىرىلادى. سونداي-اق بانكتىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنە حابارلاۋ كەرەك، بانك ارقىلى بارلىق ترانزاكسيالارعا تىيىم سالۋ كەرەك. تەلەفوندا ساۋدا سايتتارى، بانكتەردىڭ جەكە شوتتارىنىڭ قۇپيا سوزدەردى ساقتالىپ قالاتىنىن ەستە ۇستاعان ءجون. تەلەفون جوعالعان بويدا بارلىق قۇپيا سوزدەردى دەرەۋ وزگەرتۋ كەرەك»، - دەپ كەڭەس بەردى د.اكمايەۆ.