الماتىنى باسقارعاندار
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلتتىق كادر تاپشىلىعى جونىندە بىرنەشە مارتە ايتتى. جالپاق تىلمەن ايتقاندا، قاي سالادا بولسىن بىلىكتى كادر تاپشىلىعى بولماس ءۇشىن بۇل باعىتتا جۇرگىزىلەتىن جۇمىستا قاتەلىك بولماۋى كەرەك. وتكەندى اڭساۋدان اۋلاقپىز، بۇرىنعىنىڭ اڭگىمەسىن اقتاپ الايىن دەپ وتىرعانىمىز جوق. ءبىراق كوممۋنيستىك پارتيانىڭ تۇسىندا بۇل ماسەلەدە بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بولعانى ءسوزسىز. ءار سالاعا ءوز ءىسىنىڭ شەبەرىن، تاجىريبەلى ماماندى وتىرعىزاتىن جانە ساتىلاپ وسىرەتىن. اسىرەسە، باسشى تاعايىنداعاندا، ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن. مۇندايدا رۋ، ءجۇز ماسەلەسى كوبىنە ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىندى مىسە تۇتاتىن. ايتپاعىمىز نە؟
دەمەك، ۇلتتىق كادر تاپشىلىعى ءقازىر دە ەڭ وتكىر ماسەلەنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى. مەكەمە تۇتقاسىن ۇستايتىن ادام ەڭ الدىمەن ۇلتقا، ەل مۇددەسىنە، ياعني ادامعا قىزمەت ەتۋدى ويلاۋى كەرەك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە الماتىنى باسقارعان قاي باسشى تۋراسىندا دا تۋراسىن ايتۋعا بولادى. ديماش احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ قالا قۇرىلىسىن ارالاپ ءجۇرىپ، باسشىلىق قىزمەتتىڭ بار جولىنان وتكەن اسقار قۇلىبايەۆتى ءبىر ىسىنەن عانا تاپ باسىپ تانىپ، الماتى قالاسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنە ۇسىنۋى سونىڭ ءبىر دالەلى.
ال ەندى بۇل كىسى وسى زور سەنىمدى قالاي اقتادى؟
بۇل كىسى جاسىندا سپورتپەن جۇيەلى تۇردە اينالىسىپتى. ونىڭ ىشىندە اناۋ-مىناۋ ەمەس، كۇرزى ونەر بوكس. بۇل جونىندە ءوزى ءبىر سۇحباتىندا بىلاي دەيدى.ءسوزىن دالمە-دال كەلتىرەيىك.
- بوكستان رەسپۋبليكالىق جاستار كومانداسىندا بولدىم. وشاقپاي رىسبەكوۆ، ايتجان ايداربەكوۆ سياقتى جىگىتتەر بىرگە جۇردىك. جاستار كومانداسى لەنينگراد، ماسكەۋ، لۆوۆ قالاسىنداعى جارىستارعا باردىق. سول كەزدە سوۆەت وداعىنىڭ بەس دۇركىن چەمپيونى، ايگىلى گرادوپولوۆ، ول كەزدە جاتتىقتىرۋشى، ماعان «كەل بىزگە، سەنى بوكسشى رەتىندە بيىكتەرگە شىعارامىن» دەپ قولقا سالدى. «ويلانايىن» دەدىم. لۆوۆتان قايتىپ كەلە جاتقاندا جىگىتتەردىڭ ءبارى «نە بار ورىستاردىڭ ىشىنە بارىپ، ءوزىڭ شەبەر بوكسشىسىڭ، جات ەلدى قايتەسىڭ؟» دەدى. ول كەزدە ءبىزدىڭ قۇراما مىقتى، ءابدىسالان نۇرماحانوۆ باستاعان حايرۋددينوۆ، اعايىندى كاريموۆتار، وماروۆتار بار. وداقتاعى ەڭ كۇشتى قۇراما كوماندا ەدى. ءبىراق شوۆينيستىك پيعىلدىڭ بار كەزى، ءبىزدى قىسىپ الدىڭعى قاتارعا جىبەرمەيدى. قارسىلاسىڭدى ۇرىپ تۇسىرمەسەڭ، وڭاي جەڭىس جوق».
ارينە، اڭگىمەدەن اڭعارعان بولارسىز، بوكسشى بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن نامىس كەرەك. ال نامىستى ادام ەڭ الدىمەن ەلگە قىزمەت ەتۋدى ويلايدى. قىزمەتتە دە سولاي. دەمەك، وسىنداي نەگىزى بار، ۇلتتىق كەمسىتۋشىلىك كورگەن ادامنىڭ جاۋاپتى قىزمەتتە بولۋى دا ءبىر باقىت. ادەتتە باسشىدا ءبىلىم بولادى دا، سول ءبىلىمدى ۇلتى ءۇشىن جۇزەگە اسىرۋعا كەلگەندە جالتاقتاپ، مىنەز جەتىسپەي جاتادى. مىنە، قۇلىبايەۆتىڭ وسى مىنەزى گۋريەۆ وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى بولعاندا كورىندى. گۋريەۆتىڭ جاعدايى ول كەزدە ادام توزگىسىز بولاتىن. جەر استى – سۋ. ەلدىڭ باسىم بولىگى جەر ۇيلەردە، ءتىپتى كەپەلەردە تۇرادى. كوشە باتپاق. اياق الىپ جۇرە المايسىڭ. ول كەزدە ماڭعىستاۋدى دا گۋريەۆكە قوسقان. سول كۇندەردى اسەكەڭ بىلاي ەسكە الىپتى.
– بايقاپ قاراسام، بۇكىل اقتاۋ (ول كەزدە شيەۆچەنكو) – جويىت پەن ورىس. مەتاللۋرگيا كومبيناتىندا ءبىر قازاق جوق. جابدىقتاۋ سالاسى تىكەلەي ماسكەۋگە قارايدى، ەشكىمگە باعىنبايدى. مەملەكەت ىشىندە مەملەكەت بولىپ وتىرعان قالا. سونى بۇزدىق قوي. كومبيناتتىڭ ىشىنە قازاقتاردى ورنالاستىرىپ، ورىنباسارلارىن قازاق قويىپ، كۋزنەسوۆ دەگەن باستىعىنا، ءوزى ەڭبەك ەرى بيۋرودا سوگىس بەرىپ، اكەسىن تانىتتىق.
ءوزى ىسكەر، مول تاجىريبە جيعان، ءوز ورتاسىندا وزىق، تۇلعالىق بيىككە جەتكەن ادامعا تاعى دا ايتامىز، نامىس قوسىلسا الىنبايتىن قامال جوق. الماتىداي الىپ شاھاردىڭ ەڭ باستى پروبلەماسى جىلۋدىڭ جەتكىلىكتى بولۋى. بۇل قاي كەزدە دە وزەكتى ماسەلە بولعان. ءقازىر تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى. قۇرىلىس ماتەريالدارىنان، ءتيىستى مامانداردان تاپشىلىق بولا بەرمەيدى. قارجى جەتىپ تۇرسا، تىعىرىقتان شىعۋ قيىن ەمەس. ال كەشەگى مۇنىڭ ءبىرى دە جوق زاماندا قالاي ەدى؟ اسەكەڭ الماتىداعى العاشقى قادامىن جاڭا قۇرامدا ماگيسترال قۇبىرلارىن اۋىستىرۋدان باستادى. قالانىڭ قۇبىرلارى توزعان، شۇرىق تەسىك، حيميالىق قورعانىسپەن قامتىلماعان، شىرۋگە اينالعان. قىسقاسى، ەكى جىلدىڭ ىشىندە قالادا 100 شاقىرىم قۇبىر اۋىستىرىلدى. مۇنداي الاپات جۇمىستى ءوزى ايتقانداي، «ىڭعايى جوق، ستاندارتتان تىس» ادام بولۋعا ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن باسشى عانا ەڭسەرە السا كەرەك. سونىمەن قاتار، وسى كۇنى جۇرت جۇيىتكىپ جۇرگەن مەترو قۇرىلىسىنا ماسكەۋدەن زورعا رۇقسات الىپ، ونىڭ جۇمىسىن 1983 جىلى ءوزى باستاپ كەتتى.
پاتەر ماسەلەسى الماتىدا قاي كەزدە دە وڭاي بولماعان. اسىرەسە، كەزەك ماسەلەسىنە كەلگەندە قۇقىق بۇزۋشىلىق جوعارى جاقتىڭ وزىنەن باستالاتىن. بۇل كىسىنىڭ قالا بيلىگىنە كەلگەندە بايقاپ، جاعاسىن ۇستاعانى لاۋازىمدى قىزمەتتە وتىرعاندار ءتىپتى پاتەر كەزەگى دەگەندى بىلمەي كەلگەن. ونىمەن قويماي، اعايىن، تۋىستارىنا دا بەرە بەرگەن. وسىعان ابدەن ەتى ۇيرەنىپ كەتكەندەر بۇعان دا سول ءتاسىلدى قولدانباقشى بولىپ، پارمەن بەرە باستايدى. پارتيانىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس بولىپ، اتقارۋشى بيلىكتى اتشا بيلەپ العان. ءبىراق بۇل وعان كونبەي، ءوز پوزيسياسىن اشىق ءبىلدىردى. بۇنىڭ ءتارتىبى اقىر سوڭىندا ورتالىق كوميتەتتىڭ بيۋروسىندا قارالدى. قىسقاسى مۇنىڭ جۇمىسىنان ەش كىنارات تابا الماعان بيۋرو مۇشەلەرى «قۇلىبايەۆ پاتەر ماسەلەسىن تارتىپكە كەلتىرىپتى» دەگەن ءبىر توقتامعا كەلەدى. قىزمەتىندە قالدى. پارتيادان شىعارىلعان جوق. ەسەسىنە، ول سول پرينسيپىمەن ارىپتەستەرى عانا ەمەس، قالا حالقىنىڭ دا ەسىندە قالدى.
ق.قوشقار ۇلى.