ءبىر جارىم جىلداي ستامبۇلدا تۇرعان نازەركە شاكىروۆا تۇرىك ەلىنە ءبىلىم ىزدەپ بارعان ەدى. «قازاق پەن تۇرىكتىڭ ءتىلى عانا ەمەس، ءدىنى دە بىر-بىرىنە جاقىن، مادەنيەتى دە ۇقساس. دەسەك تە، ولاردىڭ ەكونوميكاسى بىزدەن نەسىمەن وزىق؟» دەگەن سۇراقتا نازەركە ءۇشىن سيقىر بارداي كورىنەتىن. «بۇل سۇراققا جاۋاپ تابۋ ءۇشىن تۇرىكتەرمەن جۇمىس ىستەپ كورۋىم كەرەك» دەگەن نازەركە ءقازىر تەرى اياق كيىمىن شىعاراتىن كومپانيانىڭ جارناما جانە ساتۋ بولىمىندە جۇمىس ىستەپ ءجۇر. الماتىعا كەلگەندە، نازەركەنى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
- نازەركە، الدىمەن تۇرىك ءتىلىن قالاي مەڭگەرگەندىگىڭمەن بولىسسەڭ.
- تۇرىك ءتىلىن الفاۆيتىنەن باستاپ سايتتان ۇيرەنىپ الدىم. قىزىعۋشىلىق بولعان سوڭ، كۇندە وزىمە تۇرىك ءتىلىن وقۋدى مىندەتتەپ قويدىم. كينو كوپ كورمەيمىن، ينتەرنەتتەن وقىعىم كەلمەيدى. ادەبي كىتاپتارىن وقۋ ءۇشىن الماتىدا جۇرگەن كەزىمدە ستامبۇلداعى دۇكەندەرگە ونلاين تاپسىرىس بەرىپ الدىرتتىم. تۇرىكشەمدى جاقسارتۋ ماقساتىمەن الماتىداعى تۇرىك كومپانياسىندا 1،5 جىل تەگىن ۆولونتەر بولىپ جۇمىس ىستەدىم.
نەگىزى، وقۋعا بارماي تۇرىپ، قالانى زەرتتەپ الۋ ءۇشىن ەكى جىل بۇرىن ستامبۇلعا بارىپ كەلگەنمىن. ستامبۇلدىڭ اكىمدىگىندە ءبىر جارىم اي ەرىكتى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. سوندا ءجۇرىپ ستامبۇلعا كەلۋگە بولا ما، تۇرۋعا ىڭعايلى ما، تۇرىكتەر قانشا ايلىق الادى، ءومىر ءسۇرۋ قانداي دەڭگەيدە، ادامدارى قانداي، وقۋى قالاي دەگەننىڭ ءبارىن زەرتتەپ شىقتىم. ەلگە كەلىپ، التى اي اقشا جيناپ، ءبىر جىلعا وقۋعا كەتتىم.
تۇركياعا بارۋداعى ماقساتىم – ماگيستراتۋراعا وقۋعا ءتۇسۋ بولاتىن. كوروناۆيرۋس باستالماي تۇرىپ وقۋعا كەتكەنمىن. ەمتيحاننان ءوتۋ ءۇشىن دايىندىق وقۋىن وقىپ جاتقانمىن. ەكى ايدان سوڭ پاندەميا باستالىپ، ساباق ونلاينعا كوشتى. ساۋىردە ءبىتىپ كەتۋ كەرەك ساباعىمىز قىركۇيەككە دەيىن سوزىلعاندىقتان، ول ماعان قارجىلاي قيىندىق تۋدىردى. ويتكەنى، ءتورت ايلىق وقۋعا قالتامنان قارجى شىعارىپ، تولەپ قويعانمىن. ال كۇزگە دەيىن تولەۋگە اقشا جوق. سودان كۇنكورىس ءۇشىن ۆيرۋسقا قاراماي، ستامبۇلعا جۇمىسقا كەتىپ قالدىم. ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. سودان وقۋ جايىنا قالدى.
- ستامبۇل ءوزىڭ ويلاعانداي بولىپ شىقتى ما؟
- ستامبۇل، ءسوز جوق، ادەمى. ناپولەوننىڭ «الەم دۇنيە ءبىر مەملەكەت بولسا، ونىڭ استاناسى ستامبۇل بولار ەدى» دەگەن ءسوزىنىڭ جانى بار. قاي جاققا قاراساڭ دا – تەڭىز. قالا تىرشىلىككە وتە قولايلى. ترانسپورتى دا جاقسى. 20 ميلليونعا جۋىق ادام ستامبۇلدا تۇرادى. بىزدە الماتىدا نەگە جەكە كولىك وتە كوپ؟ سەبەبى، ءالى كۇنگە دەيىن قوعامدىق كولىك ماسەلەسى دۇرىس شەشىلمەگەندىكتەن، حالىق ءوز پروبلەماسىن ءوزى شەشۋ ءۇشىن كولىك الادى. ستامبۇلدا جۇردەك پويىزدار ءجۇرىپ تۇر. قالانىڭ ءوزى ەۋروپا، ازيا دەپ بولىنەدى دە، سول ەكى ورتالىقتا پوەزد جۇرەدى. تەڭىزدىڭ ىشىنە بەتوننان ترۋبا قويىپ، سونىڭ ىشىمەن مەترو جۇرگىزىپ قويعان. مەن جۇمىسقا سول مەترومەن بارىپ كەلەمىن. قازاقستاندا بولسام، مەنىڭ جۇمىسىم مەن ءۇيىمنىڭ اراسىنا كەتەتىن ۋاقىت 1،5-2 ساعات بولار ەدى. ستامبۇلدا مەن مەترومەن ۇيگە 12-13 مينۋتتا جەتىپ الامىن. وندا نەبىر ترامۆايلار تەڭىزدىڭ جانىمەن جۇرەدى. ءتىپتى، ولاردىڭ كەمەسىنىڭ ءوزى توبەسىنە ادام وتىرعىزسا، استىنا ماشينانى سالىپ الىپ، ادامداردى كولىگىمەن قوسا ەكىنشى جاعالاۋعا جەتكىزىپ سالادى.
ءبىر قىزىعى، تۇركيا مەنىڭ ورامالعا قاتىستى ستەرەوتيپىمدى بۇزدى. سەبەبى، ءبىزدىڭ ەلدە ورامال تاعىپ، ورانعانداردى كورگەندە، ناماز وقيدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. ال تۇرىكتەر ءۇشىن ورانۋ – مادەنيەت.
- جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ، تۇرىكتەردەن نە ۇيرەندىڭ؟
- ەڭبەكقورلىق. بىزدە كەڭەس ۇكىمەتىنەن قالىپ قويعان ادەت پە ەكەن، جۇمىس ۋاقىتى ءبىز ءۇشىن تاڭعى ساعات 9 بەن كەشكى 6-نىڭ اراسى عوي. ولاردا ونداي ۇعىم جوق. جۇمىس بولسا، 24 ساعات ەڭبەك ەتۋگە دايىن. ءبىر مەزەت ۇيىقتاپ الىپ، قايتا جاساي بەرەدى. بىزدەگىدەي، تۇسكى ساعات 1 ءشاي-تاماق ءىشۋ ۋاقىتى دەگەن ۇعىم ولاردا جوق. سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى بىزدەگىدەي دەمالىس ەمەس. تۇركيادا قانشالىقتى جۇمىس ىستەسەڭ، سەن سونشالىقتى تابىس تاباسىڭ. جۇمىستا بارلىق جاعداي جاسالىپ قويعان. ءۇش مەزگىل تاماعى بار. تاماق ماسەلەسى تۇبەگەيلى شەشىلىپ قويسا، جۇمىسشى بار ىقىلاسىمەن جۇمىس ىستەپ، بار ەنەرگياسىن جۇمىسقا سالادى. بىزدە ەلۋ ادام جۇمىس ىستەيتىن كومپانيادا ەكى اسپاز بار. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەندە، تۇرىكشە تاڭعى اس دايىن تۇرادى. توڭازىتقىشتان ايران، كولا، سوك دەيسىڭ بە، قالاعانىڭدى الىپ ىشەسىڭ. كوفە مەن شايدىڭ نەبىر ءتۇرى تۇرادى. ولاردا ارنايى «شايشى» دەگەن قىزمەتكەر بار. جۇمىسى تەك قانا شاي تاسۋ. ونىڭ ءوزى قازاقتاردىڭ سۇتپەن عانا ءشاي ىشەتىنىن ءبىلىپ العان.
- تۇرىكتەردىڭ جۇمىسشى قازاقتارعا دەگەن كوزقاراسى قانداي؟
- ءبىزدىڭ كومپانيا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە اياق كيىم جىبەرەتىندىكتەن، ءبىز الەمدىك نارىققا جۇمىس ىستەيمىز. مەنەن باسقا دۇكەندە ءتورت قازاق بار. سەبەبى، قازاقتاردا ءبىلىم جاقسى، پىسىقتىعى دا بار، تەز ءتىل تابىسىپ كەتەدى، «بىلمەيمىن» دەپ ايتپايدى، «سەن كورسەتسەڭ، ۇيرەنىپ الامىن» دەپ تۇرادى. ورىسشاعا جۇيرىك، تۇرىكشەنى سول جەردە ءجۇرىپ ۇيرەنىپ الادى. 3-4 تىلدە ەركىن سويلەگەن سوڭ ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيى جوعارى. ەڭ باستىسى شىعار، تۇرىكتەر قازاقتارداعى تازالىقتى جاقسى باعالايدى. ماقتانعاندىق ەمەس، ءبىراق بىزدە نيەت تازالىعى بار. وزگە ۇلتتاردى جامانداماي-اق قوياىن، ءبىراق ولاردا ارامدىق بولمايدى ەمەس، سىرتتاي كورىنىپ تۇرادى. قازاقتاردا اڭقاۋلىق بار ما، اقكوڭىل مە ەكەن، كەز كەلگەن ادامدى وزىنە باۋراپ، تارتىپ تۇرادى.
- سەندەردىڭ دۇكەندەرىڭنەن اياق كيىم الۋعا قازاقتار بارا ما؟
- قازاق ساۋداگەرلەرى اياق كيىم الۋعا ءجيى كەلەدى، ءبىراق نەگە ەكەنىن بىزگە دەگەن كوزقاراستارى ناشار. «قازاقستاننان جۇمىس تاپپاي قالدىڭدار ما، بىرەۋدىڭ قولاستىنا قاراپ، اياق كيىم ساتىپ ءجۇرسىڭ، ودان دا ەلدە پول جۋعانىڭ ارتىق ەدى» دەپ نەگاتيۆ نارسەلەر ايتىپ كەتەدى. بىلمەيمىن، ءبىزدىڭ قازاقتار دۇكەن مەن كاسسادا تۇرساڭ، تومەنگى دارەجەدەگى جۇمىس دەپ قاراي ما، ءبىراق ونىڭ ايلىعىنان بىزدىكى الدەقايدا جاقسى. بىزدىكى دە كاسىپ، ادال ەڭبەك. «اياق كيىمنىڭ باۋىن تاعىپ بەر، شەشىپ بەر» دەپ ازەر دەمالىپ، بۇيىرىپ سويلەگەندى جاقسى كورەتىن قازاقتار دا ءجيى كەلەدى. اراسىندا ءبىر ۇلكەن كىسىلەر بولىپ تۇرادى: «قىزىم، قازاقشا سويلەيسىڭ بە، ايلىعىڭدى بەرىپ جاتىر ما، ەشكىم تيىسپەي مە، قۇلدىقتا جۇرگەن جوقسىڭ با؟» دەپ سۇرايدى. "ءبارى دۇرىس بولسا، جۇمىسىڭدى جالعاستىرا بەر، قايدا جۇرسەڭ دە امان بول" دەپ قامقورلىق تانىتىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ جاتادى. سوندايدا ءبىر مارقايىپ قالامىز.
- تۇرىكتەردەن قانداي جاقسى مىنەز كوردىڭ؟
- تۇرىكتەردە ماعان اكەسى مەن ۇلىنىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قاتتى ۇنادى. ءبىزدىڭ جۇمىستا ديرەكتوردىڭ ەكى ۇلى بار. ولار بىزدەگىدەي «مەن ديرەكتوردىڭ بالاسىمىن» دەپ شىرەنىپ جۇرمەيدى. بىزبەن بىرگە ەدەن دە جۋادى، تاۋار دا تاسيدى، ءۇستى باسى شاڭ-شاڭ بولىپ بىزبەن بىرگە جۇگىرىپ جۇرەدى، ۇلگەرمەي جاتساڭ، كومەكتەسەدى، بىلمەي جاتساڭ، ايتىپ جىبەرەدى، تاماقتى بىزبەن بىرگە ىشەدى. بالاسىنىڭ جەكە وفيسى جوق، بىزبەن قاتار جۇرگەن سوڭ ءوزىڭدى جاتسىنبايسىڭ. قازاقستاندا ءبىز ديرەكتوردىڭ بالاسى دەسە ەسىكتى قاعىپ كىرەمىز عوي. تۇرىكتەر ۇلدارىن اقشانىڭ جولىندا ەمەس، ادامگەرشىلىكتىڭ جولىندا تاربيەلەيدى. جۇمىستا ءبىز باستىقپەن قالجىڭداسىپ ابي، كاردەشىم دەپ سويلەسە بەرەمىز. ولارداعى باسشى مەن جۇمىسشىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس وتە جاقسى. قينالىپ جۇرگەنىڭدى كورسە «نە دەرتىڭ بار؟» دەپ سۇرايدى. سول كەزدە ۇيدەگى دەرتىڭنەن باستاپ قالاي ءبارىن ايتىپ قويعانىڭدى بىلمەي قالاسىڭ. «ءومىر عوي، قۇدايدان قايتسىن» دەپ ۇنەمى قۇدايعا قايتىپ وتىرادى. سولارى ۇنايدى.
- الماتى مەن ستامبۇلعا قاتىستى نە ايتار ەدىڭ؟
-الماتىدا قالاي بۇرىلساڭ دا، ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى، ءتىل كۋرستارى دەگەن جازۋعا كوزىڭ تۇسەدى. سول جاعىنا قاتتى قۋانامىن. ال ستامبۇلدا قالاي بۇرىلساڭ دا، كيىم مەن تاماق. تۇركيانىڭ تەليەۆيدەنيەسىنەن ونەگە بولارلىقتاي ەشتەڭە تابا المادىم. ولاردىڭ تەلەارناسى تولعان شوۋ بولعاندىقتان شىعار، حالىقتى قاراڭعىلىققا تاربيەلەيدى.
سۇحباتىڭىزعا راقمەت!