وسى كۇنى شەكارا اسىپ، شەتەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان وتانداستارىمىز از ەمەس. ولاردىڭ ءارقايسىنىڭ ءوز جولى، ءوز تاريحى بار. ءبىرى ءبىلىم قۋىپ بارادى، ءبىرى جۇمىس ىزدەپ، ەندى ءبىرى جاڭا ءومىر باستاۋ ءۇشىن اتتانادى. Aqshamnews.kz رەداكسياسى وسىنداي جەرلەستەرىمىزدىڭ وقيعالارىن جيناپ، وقىرمانعا ۇسىنىپ كەلەدى.
بۇگىن اڭگىمەمىز گەرمانيادا تۇراتىن ارايلىم ەسىمدى كەيىپكەرىمىز جايلى بولماق. ول بالا كۇنىنەن شەتەلدە وقۋدى ارمانداپ، سول ارمانىنا ادال بولعان جانداردىڭ ءبىرى.
ارمان الدامايدى: جەزقازعاننان گەرمانياعا دەيىن جول
ارايلىم – قاراعاندى وبلىسى، جەزقازعان قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىنەن شەتەلدە وقۋدى ارمانداعان. ۋاقىت وتە كەلە، ماقساتى ايقىندالىپ، جاپونيا مەن گەرمانيانىڭ بىرىندە ءبىلىم الۋدى كوزدەگەن. ناقتى تاڭداۋ گەرمانياعا تۇسەدى. سەبەبى، بۇل ەلگە وقۋعا ءتۇسۋ مۇمكىندىگى وزگە ەلدەرمەن سالىستىرعاندا جەڭىلدەۋ كورىنگەن.
الدىمەن ارايلىم استاناداعى ۋنيۆەرسيتەتتە بيوتەحنولوگيا ماماندىعى بويىنشا باكالاۆرياتتى ءتامامدايدى. 2014 جىلى ارمانىن ارقالاپ گەرمانياعا اتتانىپ، بيولوگيالىق پروسەستەر تەحنولوگياسى ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋراعا ءتۇستى.
باسىندا وقۋ اقىلى بولعان. ءبىراق، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، سول ۋاقىتتاعى وقۋ اقىسى تىم جوعارى ەمەس ەدى: ءبىر سەمەسترگە شامامەن 160 ەۋرو. تاباندىلىق پەن تىنباي وقۋدىڭ ارقاسىندا ءبىر سەمەستردەن سوڭ، ول DAAD حالىقارالىق ستيپەندياسىنا يە بولىپ، اي سايىن 700 ەۋرو كولەمىندە گرانت الىپ تۇرعان. بۇل ونىڭ تەك وقۋىن عانا ەمەس، كۇنكورىسىن دە قامتاماسىز ەتسە كەرەك.
باستاپقى قيىندىقتار مەن ءتىل كەدەرگىلەرى
بالا كۇنگى ارمانىنا ادال ارايلىمعا گەرمانياعا جالعىز كەلۋ وڭاي بولا قويماعان. سەبەبى، بۇل ونىڭ العاش رەت شەتەلگە شىعۋى ەدى. جاڭا ورتادا ءبارىن قايتادان ۇيرەنۋگە تۋرا كەلدى: ءتىل، مادەنيەت، تۇرمىس، وقۋ جۇيەسى – ءبارى مۇلدەم باسقا. ماگيستراتۋرا تولىقتاي اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلدى، ءبىراق ول كەزدە شەت ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيى دە ورتاشا ەدى. لەكسيالاردى ءتۇسىنۋ قيىن، ءارى كۇندەلىكتى ومىردە نەمىس ءتىلى قاجەت ەكەندىگى دە سەزىلە باستاعان.
ۋاقىت وتە كەلە، كوپ ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا، ارايلىم نەمىس ءتىلىن B2 دەڭگەيىنە دەيىن مەڭگەردى. ءبىراق ول نەمىس ءتىلىنىڭ كۇردەلى گرامماتيكاسىن، سويلەم قۇرىلىمىن ەسكەرە وتىرىپ:
“نەمىس ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋ ءۇشىن تۇتاس ءبىر عۇمىر دا از سياقتى”، – دەيدى كۇلە.
گەرمانياداعى ءومىر: ۋاقىت ءتارتىبى، قاراپايىم داستارحان جانە دەمالىس كۇندەرى
بۇگىندە ارايلىم وتباسىمەن بىرگە گەرمانيانىڭ تومەنگى ساكسونيا ايماعىندا، گاننوۆەر قالاسىنىڭ ماڭىندا تۇرادى. بۇعان دەيىن ول ەلدىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندە – باۆاريا، بادەن-ۆيۋرتەمبەرگ، سونداي-اق گەرمانيانىڭ ەڭ كۇنشۋاقتى قالاسى – فرايبۋرگتە دە تۇرعان.
نەمىستەردىڭ ءومىر سالتى وعان ۇنايدى. كوپ ادام تاڭعى 6-دا ويانىپ، كۇن ءتارتىبىن ناقتى جوسپارمەن باستايدى. تاڭعى اس – جەڭىل، كوبىنە نان، جەمىس، كوفە. جۇمىس ۋاقىتى – 7–8:00 شاماسىندا باستالىپ، 16–17:00-دە اياقتالادى. جۇمىس پەن جەكە ءومىردىڭ اراسى – ناقتى بولىنگەن.
ال قوناق شاقىرۋ ءداستۇرى – ارايلىم ءۇشىن ءتىپتى ەرەكشە. نەمىستەر داستارحاندى قاراپايىم ەتەدى. ايتۋىنشا، كوبىنە جاي گريلمەن شەكتەلەدى.
“مەن تۋعان كۇنىمدە ەكى تورت ءپىسىرىپ داستارحان جايعانىمدا، ءبارى تاڭعالدى،” – دەيدى ول.
دۇكەندەر دە ەرەكشە جۇيەمەن جۇمىس ىستەيدى: كوبىسى 21:00-گە دەيىن اشىق، ءبىراق جەكسەنبىدە – تۇگەل جابىق، ەشقايسىسى جۇمىس ىستەمەيدى ەكەن. بۇل – وتباسىلىق جانە رۋحاني كۇن. دەمالىس كۇندەرىن نەمىستەر تابيعاتقا شىعۋعا، جاقىندارىمەن ۋاقىت وتكىزۋگە ارنايدى. وسى سەبەپتى، ازىق-تۇلىكتى الدىن الا جوسپارلاپ الۋ – كۇندەلىكتى تارتىپكە ەنگەن.
انا جانە وتباسى: گەرمانياداعى قولداۋ جۇيەسى
ءقازىر ارايلىم – وتباسىلى، جاسى ۇشتەن اسقان قىزى بار. گەرمانيادا جانۇيا قۇرعان ول بالالى بولعان انالارعا جاسالاتىن جاعدايلاردان دا جاقسى حاباردار.
گەرمانيادا اتا-انالارعا ارنالعان الەۋمەتتىك تولەمدەر كولەمى كەلەسىدەي:
- Elterngeld – جاڭا تۋعان بالانىڭ كۇتىمىنە بايلانىستى جاردەماقى. ايىنا 300–1800 ەۋرو ارالىعىندا.
- Kindergeld – 18 جاسقا دەيىن (وقىپ جۇرگەن بولسا – 25 جاسقا دەيىن) اي سايىن 255 ەۋرو كولەمىندە تولەنەتىن بالاعا ارنالعان تولەم.
بالاباقشالار دا جاقسى دامىعان. كەيبىر جەكە مەكەمەلەر 6–9 ايلىق بالالاردى قابىلداي الادى. مەملەكەتتىك بالاباقشالار كوبىنە 1–1،5 جاستان باستاپ قابىلدايدى. ەلدىڭ كوپتەگەن وڭىرلەرىندە 3 جاستان باستاپ بالاباقشاعا تەگىن قابىلدايدى.
بالاباقشا تولەمى 3 جاسقا دەيىنگى بالالار ءۇشىن وتباسىنىڭ تابىسىنا قاراي ەسەپتەلەتىنى تاعى بار.
ەكولوگيا، ءتارتىپ جانە ەركىندىك: گەرمانيالىق ءومىر سالتى
ارايلىم گەرمانيادا تۇرعان بىرنەشە جىل ىشىندە قوعامنىڭ بىرنەشە ەرەكشەلىگىنە نازار اۋدارعان. ەڭ ءبىرىنشى، ونى گەرمانيالىقتاردىڭ ۋاقىت پەن تارتىپكە دەگەن ەرەكشە قۇرمەت تاڭعالدىرادى. ادامدار كۇن ءتارتىبىن ناقتى ساقتايدى، قوعامدىق ورىنداردا بىر-بىرىنە سىيلاستىقپەن قارايدى: كەزەكتە تۇرۋ، جول بەرۋ، بەلگىلەنگەن ەرەجەلەردى ساقتاۋ – ءبارى قالىپتى جاعداي.
ارايلىمنىڭ ايتۋىنشا:
“مۇندا ەشكىمدى ارنايى قاداعالاپ جاتقان جوق، ءبىراق بارلىعى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەدى. بۇل – ەركىندىك پەن ءتارتىپتىڭ ۇيلەسىمى”.
ول بۇل مادەنيەتتى قازاق حالقىنىڭ "تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى" دەگەن دانالىعىمەن بايلانىستىرادى. سەبەبى، بۇل قوعامدا ءتارتىپ – ادامدى شەكتەيتىن ەمەس، وعان ەركىندىك پەن مۇمكىندىك بەرەتىن قۇندىلىق رەتىندە قابىلدانادى.
سونىمەن قاتار، ەكولوگيالىق سانا دەڭگەيىنىڭ جوعارى بولۋى دا ەرەكشە اسەر قالدىرعان. قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ – بارلىق جەردە قالىپتى تاجىريبە. ەنەرگيانى ۇنەمدەۋ، قايتا وڭدەۋ مادەنيەتى، سۋدى بوسقا اعىزباۋ – ءبارى ادامنىڭ ىشكى تاربيەسىنىڭ كورىنىسى ىسپەتتى.
“ۆەلوسيپەد جولدارى ءاربىر كوشەدە بار، ادامدار كولىككە ەمەس، كوبىنە ۆەلوسيپەدكە وتىرادى. بۇل – تەك ەكولوگيا ءۇشىن ەمەس، ءوز دەنساۋلىعى ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىك ەكەنىن كورسەتەدى.”
ارايلىم ەكى ەلدى سالىستىرمايدى. ءبىز دە ودان اۋلاقپىز. دەگەنمەن، ءار ەلدىڭ ءوز ارتىقشىلىعى مەن كەمشىن تۇستارى بارى جاسىرىن ەمەس.
كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتقان اڭگىمەسىنە قاراعاندا قازاقستاندى، جالپى قازاقتاردى ەرەكشەلەيتىن باستى قاسيەتتەر:
- ادامدار اراسىنداعى جىلى قارىم-قاتىناس
- باۋىرمالدىق، ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت
- قوناقجايلىق ەكەن.
گەرمانياداعى جاعىمدى جاقتار:
- ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ەركىندىگى، عىلىمعا قولداۋ
- كوپتەگەن ستيپەنديالىق باعدارلامالار
- ەكولوگياعا جاۋاپكەرشىلىك، قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ
ءبىراق:
- گەرمانيادا بيۋروكراتيا كوپ، قاراپايىم قۇجاتتار ۇزاق راسىمدەلەدى
- سيفرلاندىرۋ جاعىنان قازاقستان كوش الدا ەكەن: گەرمانيادا قولما-قول اقشا ءجيى قولدانىلادى
- Kaspi سياقتى زاماناۋي قارجى جۇيەسى مۇلدە جوق
ارايلىم گەرمانيانىڭ وقۋ جۇيەسىندە دە ەركىندىك كوپ ەكەنىن ايتادى. ماسەلەن، ستۋدەنتتەرگە لەكسياعا قاتىسۋ مىندەتتى ەمەس، ەسەسىنە قوسىمشا پاندەردى تاڭداۋدا ەركىندىك بەرىلگەن. بۇل ستۋدەنتتى جاۋاپكەرشىلىككە، ۋاقىتتى دۇرىس باسقارۋعا ۇيرەتەدى.
نەمىس ءتارتىبى مەن قازاقى جۇرەك
ارايلىم قازاقستاننان كوشىپ كەلگەن نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىمەن دە جاقسى ارالاسادى. ولاردىڭ ىشىندە ەنەسىنىڭ كورشىلەرى – كەيبىر قازاق داستۇرلەرىن ءالى كۇنگە دەيىن ساقتاپ جۇرگەندەر دە بار ەكەن.
"قازاقستاننان كوشىپ كەلگەن نەمىس جانۇياسى – ەڭ مەيىرىمدى وتباسى، ولار قازاقستان جايلى ءارقاشان ەرەكشە ىقىلاسپەن ايتادى، ءالى كۇنگە دەيىن كەيبىر قازاق داستۇرلەرىن ساقتاپ كەلەدى، ءارى ءبىزدىڭ قازاققا ءتان قوناقجايلىعىمىزبەن جەرگىلىكتى نەمىستەردەن ەرەكشەلەنەدى"، - دەيدى ول.
ارايلىم – ءوز جولىن تابا بىلگەن، ەكى مادەنيەتتىڭ توعىسىندا ءومىر ءسۇرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جاڭا ورتادا ساقتاي بىلگەن قازاق قىزى. ونىڭ اڭگىمەسى – شەتەل كورگىسى كەلەتىن جاستارعا شابىت، اتا-انالارعا سەنىم جانە ومىرگە جاڭاشا كوزقاراس بەرەدى.
“اتا-انامنىڭ ءبىزدى شەتەلدە وقىتاتىن ماتەريالدىق جاعدايى كەلمەسە دە، بىلىمگە ىنتالاندىردى. كىشكەنتايىمىزدان بىزگە قىمبات ەنسيكلوپەديالار الىپ بەرىپ، وقۋ مەن ىزدەنىسكە قىزىقتىردى. سول سەنىمنىڭ ارقاسىندا مەن گەرمانيادا، ال اعام انگليادا وقىدى. اتا-انانىڭ بالاعا دەگەن سەنىمى – ەڭ ۇلكەن ينۆەستيسيا دەپ بىلەمىن،” – دەيدى ارايلىم.
ول بۇگىندە ءبىلىم، تاربيە، مادەنيەت پەن بولاشاققا باعىتتالعان ءۇمىتتىڭ يەسى رەتىندە، قىزىنا ءوزى العان قۇندىلىقتاردى دارىتقىسى كەلەدى. جانە قازاقستان مەن گەرمانيانىڭ ارتىقشىلىقتارىن قاتار كورۋ ارقىلى، قوس الەمنىڭ ەڭ جاقسىلارىن بىرىكتىرىپ ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەكەنىن دالەلدەپ ءجۇر.