«الماتى قالاسىنىڭ مۋزەيلەر بىرلەستىگىنىڭ» مۇرىندىق بولۋىمەن قالا بويىنشا ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلعان بولاتىن.
«احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيى» باسشىلىعىنىڭ شاقىرتۋىمەن بارىپ قاتىسقان ەدىك.
اتاۋلى شاراعا ءتۇرلى ونەرپاز، قولونەر شەبەرلەرى، عالىمدار، جاستار اتسالىستى. ارناۋ وقىلدى، دومبىرا شەرتىلدى، احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ەسكەرتكىشىنە گۇل شوقتارى قويىلدى. وسى ءساتتى پايدالانىپ، «احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيى» مەڭگەرۋشىسى، احمەتتانۋشى ادىلەت احمەتۇلىمەن تىلدەسكەن بولاتىنبىز.
– مۋزەي ءتۇنى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىز؟
– 18 مامىر - حالىقارالىق مۋزەيلەر كۇنى. 1978 جىلدان باستاپ بارلىق ەلدەردىڭ مۋزەي قىزمەتكەرلەرى 18 مامىر كۇنى وزدەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسى - حالىقارالىق مۋزەيلەر كۇنىن اتاپ وتەدى. مەرەكە رەسمي تۇردە العاش رەت 1977 جىلى ماسكەۋ قالاسىنداعى حالىقارالىق مۋزەيلەر كەڭەسىنىڭ ءحى باس كونفەرەنسياسىندا بەكىتىلدى. ءبىرىنشى بولىپ تۇنگى مەزگىلدە 1997 جىلى گەرمانيا مۋزەيلەرى كەلۋشىلەرگە ءوز ەسىكتەرىن اشتى. 2005 جىلى ەۋروپا كەڭەسى «مۋزەي ءتۇنى» تۋرالى ۇسىنىستى بەكىتتى. 2006 جىلى الەمنىڭ 38 ەلىنىڭ 2 مىڭنان استام مۋزەيلەرى «مۋزەي ءتۇنى» جوباسىنىڭ قاتىسۋشىلارى بولدى. سول جىلى «مۋزەي ءتۇنى» حالىقارالىق اكسياسىنا قازاقستان دا قوسىلدى. مىنە، سودان بەرى قازاقستانداعى مۋزەيلەر ءار جىلدىڭ 18 مامىرىن اشىق ەسىك كۇنى دەپ جاريالاپ، سول كۇنى كەشكى ۋاقىتتا «مۋزەي ءتۇنى» اياسىندا باي مازمۇندى ءىس-شارالار وتكىزىپ كەلەدى.
– مۋزەي ءتۇنىن وتكىزۋدىڭ ماقساتى نە؟
– مۋزەي ءتۇنىن وتكىزۋ ماقساتى – ارينە، مۋزەيلەردەگى جادىگەرلەردى جۇرتقۇا تانىستىرۋ، ناسيحاتتاۋ ەكەنى بەلگىلى. مۋزەي - وتكەن تاريحتىڭ بەينەسى. وتكەن تاريحتى كىتاپتان وقۋ، تەلەديداردان، ينتەرنەتتەن قاراپ تانىسۋ ءوز الدىنا، ال سول تاريحتىڭ كۋاسىندەي جادىگەرلەردى كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋدىڭ ادامعا بەرەر سەزىمى بولەك. ال مۋزەيلەردە تۇرعان ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن قۇندى مۇرالاردى كورەرمەنگە تەگىن كورسەتۋگە وراي جاراتۋدىڭ ماڭىزى زور. اسىرەسە، مۇنداي ورايدى وزگە كۇن ەمەس، مۋزەيلەرگە ارنالعان مەرەكە كۇنىندە جاراتۋدىڭ ءمانى بولەك. قالا ومىرىندەگى قاربالاستىقتان مۋزەيگە كىرۋگە مۇمكىندىك تابا الماي جۇرگەن ادامدارعا كەشكى ۋاقىتتا مۋزەيلەردى تەگىن ارالاپ قايتۋىنا مۇمكىندىك تۋدىرۋدىڭ قۇندىلىعى وسىندا. تۇندە مۋزەيلەردى ارالاۋ ارقىلى ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەكەننىڭ نەمەسە ساپارلاپ بارعان قالانىڭ نە اۋىلدىڭ وتكەن تاريحىنىڭ بەت-بەينەسىن كورىپ، كوپتەگەن اسەر الۋعا بولادى. ادامداردىڭ تانىمى ارتىپ، تاريحتان تاعىلىم الۋىنا دا جول اشىلادى. «مۋزەي ءتۇنى» اتتى ۇعىم قازىرگى تاڭدا ەل ازاماتتارىنىڭ دا ساناسىنا سىڭە باستادى. ادامدار سول كۇنى مەرەكەلىك كوڭىل-كۇيمەن مۋزەيلەردى ارالاپ شىعادى. بيىلعى مۋزەي تۇنىندە دە كەلۋشىلەردىڭ قاتارى ەرەكشە مول بولعانى سونىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.
– احاڭدى جاس ۇرپاققا قالاي تانىستىرا الىپ ءجۇرمىز؟
– احمەت بايتۇرسىن ۇلى - سان قىرلى عالىم. ءسىز قىزمەت ىستەپ جۇرگەن «الماتى اقشامى» گازەتىندە وتكەن جىلى «احاڭ - عالامدىق دەڭگەيدەگى عالىم» اتتى سۇحباتىمىز شىققان ەدى. ەلىمىزدىڭ حالقى احاڭدى ءوز دەڭگەيىندە تانىپ ۇلگىرگەن جوق. سەبەبى عالىم اتىلىپ كەتكەننەن كەيىن جارتى عاسىر بويى اقتالماي، قارا تىزىمدە جاتتى. تاۋەلسىزدىك العالى بەرى عانا احاڭ باستاعان الاش كوشباسشىلارى زەردەلەنىپ كەلەدى. دەگەنمەن، جاستاردىڭ ساناسىنا احاڭنىڭ بولمىسى بولەك تۇلعاسىن ءالى تولىق سىڭىرە المادىق. الاش ارىستارىنا ارنالعان كوپتەگەن ءىس-شارالارعا بارعاندا، مەكتەپ وقۋشىلارىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزگەندە سونى سەزىنىپ، قارنىمىز اشىپ قالادى. سان قىرلى ادامدى تولىق تانىتۋ ءۇشىن سان سالالى جۇمىس اتقارىلۋى كەرەك. احاڭنىڭ مۇراجاي ءۇيى بۇعان دەيىن مەملەكەتتىك ماڭىزى بار، تاريحي تۇلعا اتىنداعى ءۇي بولىپ تىركەلگەنىمەن، تولىقتاي مەملەكەتتىڭ قاراۋىنا وتكەنى عالىمنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ قارساڭى ەدى. ياعني احاڭ ءۇيى الماتى قالالىق مۋزەيلەر بىرلەستىگىندەگى سەگىز مۋزەيدىڭ ءبىرى بولعانىنا دا ەكى جىل تولعان جوق. احاڭ مۇراسىن، الاش مۇراسىن زەرتتەپ، زەردەلەپ، ناسيحاتتاپ جۇرگەن عالىمدار، قايراتكەرلەر بارشىلىق. دەگەنمەن، جاس ۇرپاق ساناسىنا ۇلت ۇستازىن ءسىڭىرۋدىڭ ۇتىمدى جۇمىستارىنىڭ اياق الىسى كوڭىل كونشىتپەيتىنىن جاسىرۋدىڭ قاجەتى جوق. «ورنىندا بار وڭالار» دەگەندەي، احاڭنىڭ سوڭعى ساپارعا اتتانعانشا وتىرعان ءۇيى ورنىندا قالدى. ءبىر عانا وسى ۇيگە كەلىپ تاعزىم جاساپ، احاڭ مۇرالارىمەن تانىسىپ قايتقان وقۋشىلاردىڭ ءوزى كوپ ءبىلىم الىپ قايتارى داۋسىز. جيناقتاي كەلگەندە، احاڭنىڭ الۋان قىرىن وقۋلىقتان، مەكتەپتەن، كينودان، وزگە دە كىتاپتاردان تانۋمەن قوسا، مۋزەي-ۇيىنە كەلىپ تە كونەنىڭ كوزىن كورىپ، تانىسۋعا مۇمكىندىك بار. احاڭدى تولىق تانۋعا قازىرگى قولدا بار مۇمكىندىكتىڭ ءبارىن قوسۋعا ءبارىمىز مۇددەلى بولعانىمىز دۇرىس.
– تابىستى بولىڭىز، كوپ راقمەت!
