كاسىبي جۋرناليست، جالپى بۇقارالىق اقپارات سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى ءۇشىن ساۋاتتى جازۋ، سويلەۋ ازدىق ەتەدى. ب ا ق مامانى جان-جاقتى ءبىلىمدى، مەدياساۋاتتى بولۋى – قازىرگى زاماننىڭ باستى تالابى. مەدياساۋاتتىلىق دەگەن نە؟ ءدال وسى اۋقىمدى ۇعىمدى ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا كۇنى كەشە «Alataý اqparat» ۇجىمىنا «KazMediaNetwork» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ماماندارى كەلىپ ترەنينگ وتكىزدى.
«Alataý اqparat» مەدياحولدينگى ديرەكتورىنىڭ ۋاقىتشا مىندەتىن اتقارۋشى گۇلجازيرا امانگەلدى قىزىنىڭ ارنايى شاقىرتۋىمەن كەلگەن بىلىكتى ماماندار، مەدياساراپشى باقىتگۇل بۋربايەۆا مەن بەلگىلى جۋرناليست ەسەنگۇل كاپ قىزى مەدياساۋات بويىنشا ءبىلىمدى جۋرناليستەرگە بارىنشا كەڭ جانە ءتۇرلى ادىستەرمەن تۇسىندىرۋگە تىرىستى. ماماندار «ءجۋرناليستىڭ ەتيكاسى»، «زياندى مەدياادەتتەر» تاقىرىبىندا ءدارىس وقىدى. سونداي-اق، ولار «Almaty aqshamy» جانە «ۆەچەرنيي الماتى» گازەتتەرىنىڭ جۋرناليستەرى مەن vecher.kz، almaty-akshamy.kz سايتتارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اراسىندا MediaQuiz ۇيىمداستىردى.
ەڭ الدىمەن، «مەديا» دەگەن ءسوزدىڭ نە ەكەنىن انىقتاپ الايىق. بۇل ءسوز اعىلشىننىڭ «medium» دەگەن سوزىنەن شىققان، اقپارات جەتكىزەتىن كەز كەلگەن كوممۋنيكاسيا قۇرالى دەگەن ماعىنانى بەرەدى. قازىرگى اقپارات عاسىرىندا مەدياساۋات كەز كەلگەن ادامعا اسا قاجەت دۇنيەنىڭ ءبىرى. نەگە؟ ويتكەنى، ءوزىمىز كۇندە قولداناتىن گازەت-جۋرنال، راديو، تەليەۆيزيا، ينتەرنەت، كىتاپ پەن سمارتفون، كوشە بويىنداعى جارناما، ءتىپتى فيلمدەر مەن ويىندار، بارلىعى مەدياعا جاتادى. وسى اقپارات قۇرالدارىنان ءار سەكۋند سايىن ادامدار سانسىز اقپارات الادى. اقپارات اعىنىنىڭ قارقىندىلىعى سونشالىق، ادامنىڭ ميى ءبارىن سۇزگىدەن وتكىزىپ، قورىتىپ ۇلگەرمەيدى. ال كاسىبي ءجۋرناليستىڭ مىندەتى – اقپاراتتاردىڭ قوعامعا، ادامدارعا زيانى تيمەيتىندەي ەتىپ، زەرتتەپ، زەردەلەپ، دەرەككوزىن انىقتاپ، اقپاراتتىڭ نە ماقساتتا تاراتىلىپ وتىرعانىنا كوز جەتكىزىپ بارىپ جاريالاۋ. اقپارات كوپ بولعان سايىن قايسىسى اقيقات نە جالعان ەكەنىن انىقتاۋ دا وڭايعا سوقپايدى.
كوپ جاعدايدا جۋرناليستەردىڭ فاكت پەن فەيكتى، پايدالى جانە زياندى اقپاراتتى، دۇرىس اقپارات ءتىلى مەن عاداۋات (وشپەندىلىك) ءتىلىن بىر-بىرىنەن اجىراتا الماۋى سالدارىنان قوعامدا ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەر بەلەڭ الادى. ايتالىق، ۇلتارالىق قاقتىعىس، زورلىق-زومبىلىق، بىرەۋدىڭ ار-نامىسىنا تيۋ، ءولىم- ءجىتىم سەكىلدى جاعدايلارعا بۇرمالانعان اقپاراتتار جەتكىزەدى. سونداي-اق، جۋرناليستىك ەتيكانىڭ ساقتالماۋى قوعامعا زور زيانىن تيگىزەدى.
ءقازىر ەكىنىڭ ءبىرى قولىنداعى سمارتفون ارقىلى اقپارات تاراتا بەرەدى، مىڭداعان وقىرمانى بار بلوگەرلەردىڭ اقپاراتتاردى وڭدى-سولدى تاراتۋىنىڭ سالدارىنان قازىرگى تاڭدا الەم بويىنشا اقپارات مايدانى بولىپ جاتقانىن بىلەمىز. كاسىبي ءجۋرناليستىڭ باسقالاردان ايىرماشىلىعى دا سول، ولار جۋرناليستىك ەتيكانى ساقتاۋعا مىندەتتى.
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى جۋرناليستەر 2020 جىلى مەديابىرلەستىك جاساعان ءجۋرناليستىڭ مەدياەتيكاسى تۋرالى نورمانى پايدالانا الادى. مەديانىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوزىن- ءوزى رەتتەۋ جونىندەگى قوعامدىق كوميتەت قۇرىلعان.
– مەدياساۋاتتىلىق – ۋاقىت تالابى جانە ەلدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋدىڭ كىلتى. بۇگىندە اقپاراتتىڭ تارالۋى كوز ىلەستىرمەيدى. كورشى ەلدەردەگى جاعدايلارعا بايلانىستى كەيبىر جالعان اقپاراتتار ەلىمىزدىڭ تۇراقتىلىعىنا ءقاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. الاياقتىق، كيبەربۋللينگ، قوقان-لوقى كورسەتۋ، جاعىمسىز ۇگىت-ناسيحات سەكىلدى ءقاۋىپتىڭ بارلىعى اقپاراتتىڭ قاساقانا نەمەسە بىلىمسىزدىكتەن دۇرىس بەرىلمەۋىنە بايلانىستى ءورشيدى. وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ءبىز قازاقستاندىق مەديا جەلى/Kazakhstan Media Network قورىن قۇرعان ەدىك. بىرنەشە جىلدان بەرى ەل اۋماعىندا كوپتەگەن ب ا ق قىزمەتكەرلەرىنىڭ مەدياساۋاتىن كوتەرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – ەلىمىزدەگى مەديانىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ، ساۋاتىن جەتىلدىرۋ، جۋرنا ليستەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن، قۇقىعىن قورعاۋ. رەداكسيالارداعى داۋلى ماسەلەلەردى سوتقا دەيىن جەتكىزبەۋ، – دەيدى «قازاقستان مەديا جەلىسى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى باقىتگۇل بۋربايەۆا.
قازاقستاندىق مەديا جەلى/Kazakhstan Media Network قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ قۇرىلتايشىسى، بەلگىلى جۋرناليست ەسەنگۇل كاپ قىزىنىڭ ايتۋىنشا، قوعامدا مەدياساۋاتتىلىقتىڭ دەڭگەيىن كوتەرمەسە، سالدارى وتە ءقاۋىپتى بولادى.
– بۇگىندە ادامدار عالامتوردان وقىعان، الەۋمەتتىك جەلىدە تاراعان، ۆاتساپ ارقىلى كەلگەن كەز كەلگەن اقپاراتقا سەنىپ، الدانىپ قالىپ جاتادى. قوعامدا مەدياساۋاتتىلىقتىڭ تومەندىگىنەن تۋىندايتىن ەڭ قاراپايىم مىسال وسى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا تاراعان اقپاراتتاردىڭ ءوزى كەيدە ادامدى اداستىرادى. ايتالىق، قازىرگى توك-شوۋلارعا كىشكەنتاي بالالاردى كەيىپكەر رەتىندە وتىرعىزىپ قويىپ، «بۇل بالانى شەشەسى تاستاپ كەتكەن»، «مىنا ايەل زورلىق كورگەن» دەپ ەل-جۇرتقا جاريا ەتەدى. ال سول بالانىڭ ەرتەڭگى تاعدىرى نە بولادى، ول ەرتەڭ جۇرتتىڭ مازاعىنا اينالا ما، الدە ونى بىرەۋلەر مۇسىركەي مە، ونى ويلاپ جاتقان ەشكىم جوق. مەدياساۋاتتىلىققا قاتىستى كوپتەگەن مىسال كەلتىرۋگە بولادى. قازىرگى تاڭدا باسىلىمدار نەمەسە سايتتار بولسىن، اقپاراتتى ءبىرىنشى بولىپ بەرۋگە تىرىسادى. اسىعىس جاسالعان، ءار جەردەن كوشىرىلگەن اقپاراتتىڭ دەرەككوزى، نە ماقساتتى كوزدەيتىنى تەكسەرىلمەيدى. ءبىرەۋدىڭ جەكە ءومىرىن، سۋرەتتەرىن رۇقساتسىز جاريالاۋ بەلەڭ العان. سوندىقتان مەديا سالاسىنداعى و سىنداي كەلەڭسىزدىكتەردى ءوزىمىز ءوز ىشىمىزدە رەتتەپ، ءبىر-بىرىمىزدى دۇرىس باعىتقا بۇرماساق، ەشكىم ءبىزدىڭ ەلدىڭ اقپاراتتى ق قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپ بەرمەيدى، – دەيدى ەسەنگۇل كاپ قىزى.
جۋرناليستەرگە ارنالعان جيىن سوڭىندا مەدياساراپشىلار قاتىسۋشىلار اراسىندا MediaQuiz ۇيىمداستىرىپ، مەديا سالاسىنداعى فاكچەكينگ، مەديامەيكينگ، فەيك، ۆەريفيكاسيا، فيشينگ سەكىلدى كوپتەگەن تەرميندەردىڭ انىقتاماسىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. ويىنعا بەلسەندى قاتىسىپ، سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرگەندەرگە سىيلىقتار تابىس ەتىلدى.