باتيك ونەرى قازاقستاندا قانات جايىپ كەلەدى
زاماناۋي كەڭىستىكتە وندىرىستىك تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقىلى ۇلتتىق ونەردى جانداندىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن جۇمىستار جاسالۋدا. كاميلا جاپالوۆا قازاقي ونەردى زاماناۋي تۇرعىدا جاڭعىرتىپ جۇرگەن شەبەرلەردىڭ ءبىرى. ونىڭ بەينەلەۋ ونەرىندە ۇلكەن شىعارماشىلىق تاجىريبەسى بار. كاميلا جاپالوۆا - 100 جاڭا ەسىم جوباسىنىڭ جەڭىمپازى، قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت قايراتكەرى. سونداي-اق، كاميلا ورال قالاسىندا ەلىمىز بويىنشا اۋقىمى كەڭ سيمپوزيۋىم ۇيىمداستىرماقشى. شەتەل جانە قازاقستاننىڭ اتاقتى سۋرەتشىلەرىنىڭ بىرىككەن سيمپوزيۋىمى قازاق جەرىنىڭ تاريحي ورىندارىن، الەۋمەتتىك جەتىستىكتەرىن تانىستىرادى دەپ كۇتىلۋدە.
سۋرەتشىنىڭ بۇل ىسپەن شۇعىلدانعانىنا 20 جىلعا جۋىقتاعان ەكەن. باسىندا حوببي، كەيىن كاسىپ كوزىنە اينالعان. ءقازىر سۇرانىس بويىنشا جۇمىس جاسايدى. ياعني شىعىس ەلدەرىندە كەڭ تاراعان باتيك ونەرىمەن اينالىسادى. «جۇمىس بارىسى كۇردەلى، ءبىرشاما ۋاقىت كەتەدى. ءتوزىم مەن تاباندىلىقتى تالاپ ەتەدى»، – دەيدى ول.
– شىنى كەرەك، باتيكتى مەكتەپتەرگە ءمۇعالىم بولىپ ورنالاسقاندا شاكىرتتەرىمە ۇيرەتىپ ءجۇردىم. بۇل سالانى تۇبەگەيلى مەڭگەرەمىن دەگەن وي بولعان ەمەس. كەيىن كوپشىلىكتىڭ ونەرىمە دەگەن قىزىعۋشىلىعى كۇشەيىپ، سۇرانىس ارتقاننان كەيىن، كاسىپكە اينالدىردىم. رەسەيدىڭ سانك-پەتەربۋرگ قالاسىنا ارنايى بارىپ وقىپ، باتيك ونەرىنىڭ تەحنيكاسىن مەڭگەردىم. ءقازىر قازاقى ناقىشتاعى تۋىندىلار جاساپ ءجۇرمىن. باتيك ونەرى VII-VIII عاسىرلاردا يندونەزيا مەن جۇڭگو ەلدەرىندە پايدا بولعان. اتالعان مەملەكەتتەردەن ەۋروپاعا، رەسەيگە تاراعان. كەيىن بىزگە جەتكەن. باتيك دەگەنىمىز – ماتانى ەرەكشە اشەكەيلەۋ، سۋرەت سالۋ، ونى نۇكتەلەرمەن تولتىرۋ نەمەسە شتريحتەۋ. الەم حالىقتارى، اسىرەسە، ۇندىلەر، قىتايلار، مىسىرلىقتار بۇل ونەردى ەرتە كەزدەن دامىتقان. بۇگىندە باتيك ونەرى قازاقستاندا دا قانات جايىپ كەلەدى. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن ۇلتتىق ناقىشتاعى تۋىندىلاردى ەلىمىزدە ۇيىمداستىرىلاتىن كورمەلەردەن كەزدەستىرۋگە بولادى، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.
باتيك تەحنيكاسى دەگەنىمىز – سۋرەتتى ماتاعا ءتۇرلى بوياۋلار مەن بالاۋىزدار ارقىلى بەينەلەۋ، اشەكەيلەۋ. وسى رەتتە ياۆاندىقتاردىڭ شەبەرلىگى جوعارى سانالادى. وعان قوسا، مۇنىڭ ون مىڭنان استام ءتۇرى بار ەكەن. ال كاميلا وسى تەحنيكانى قولدانا وتىرىپ، كارتينا بەتىنە اتلاس لەنتامەن جان بىتىرەدى.
– قولونەردىڭ بۇل ءتۇرىن ەركىن يگەرىپ كەتتىم دەپ ايتا المايمىن. اۋەلى جەڭىل تۇرىنەن باستادىم. قول ۇيرەنە باستاعاندا كولەمدى دۇنيەلەر جاساۋدى جوسپارلادىم. ول ءۇشىن، ارينە، وسى ياۆاندىقتاردىڭ تەحنيكاسىنا سۇيەندىم. قاجەتتى ماتەريالداردى جۇڭگو ەلىنەن الدىرامىن. كوبىنەسە تابيعاتتىڭ سۋرەتى بەينەلەنگەن ماتاعا تاپسىرىس جاسايمىن. بىر-ەكى اي كولەمىندە قولىما تيەدى. سودان سوڭ ونى اتلاس لەنتامەن ارلەيمىن. ول تاسپالاۋدان وتكەن سوڭ ەرەكشە تۇرگە ەنەدى. ءاربىر تۋىندىمنان كەيىن ەكىنشى تىنىسىم اشىلعانداي كۇي كەشەمىن. «ونەردى ۇيرەن دە، جيرەن» دەيدى عوي بابالارىمىز. راسىمەن، قولونەرمەن اينالىسۋ ادام بولمىسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەدى دەۋگە نەگىز بار، – دەدى جۇمىسىنىڭ قىر-سىرىمەن بولىسكەن كاميلا.
باتيك وندىرىسىندە بوياعىشتاردان باسقا ارنايى كومپوزيسيالار دا جەتەرلىك. ماسەلەن، ماتانى دايىنداۋعا ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. بىركەلكى جانە قاجەتتى تىعىزدىقتى بەرۋ ءۇشىن ونى ءسىڭدىرىپ، مۇقيات اعارتىپ، قايناتادى. وسىدان كەيىن بوياۋدىڭ كوپ كۇندىك پروسەسى باستالاتىن كورىنەدى.
– ماتانى كوركەمدەپ وڭدەۋدىڭ كەز كەلگەن ءتۇرى ءۇشىن كەرگىش كەرەك. باتيككە ارنالعان كەرگىشتەردىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار. ولاردىڭ ولشەمدەرى ءارتۇرلى. سونىمەن قاتار، جىلجىلمالى كەرگىشتەر بار. مۇنداي كەرگىشتەر كىشىگىرىم پوننولار جازعانعا قولايلى. رەزەرۆتىك قۇرلىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن قاتتى شيتيندىك كيستى نەمەس ارنايى شىنى تۇتىكشە كەرەك. ال انيلاندىك بوياۋلار ءۇشىن جۇمساق جاقۇىشتى قولدانعان ءجون. ولاردىڭ ولشەمدەرىنىڭ ءارتۇرلى بولۋى جۇمىستى جازعانعا قولايلى. ەسكيزدەردى كالكا نەمەسە جۇمساق قاعازدا ورىنداعان دۇرىس. بوياۋلارعا توقتالار بولساق، سۋىق جانە ەركىن باتيك ءۇشىن سپيرتكە قوسىلعان سۇيىق ءارى وتە اشىق، تازا تۇستەردەن تۇراتىن بوياۋلار كەرەك. بوياۋلار قويۋ كۇيگە اينالىپ كەتپەۋ كەرەك، – دەيدى شەبەر.
باتيكتىڭ تۇرلەرىنە كەلەتىن بولساق، ورىندالۋ تەحنيكاسىنا جانە ەسكيزدىڭ كۇردەلىلىگىنە قاراي باتيك ءۇش تۇرگە بولىنەدى. ولار: سۋىق باتيك، ىستىق باتيك جانە ەركىن باتيك دەپ بولىنەدى. ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار.
– سۋىق باتيكتىڭ ىستىق باتيكتەن ايىرماشىلىعى - ءبىرىنشى سالىنعان كونتۋر سىزىقتارى ناقتى بولۋى كەرەك. رەزەرۆتىك قوسىندىنى ماتا بەتىنە جۇرگىزۋ ءۇشىن ارنايى شىنى تۇتىكشەلەر قاجەت. جۇمىستى باستاماس بۇرىن الدىن الا ماتانى دايىنداپ، ياعني جۋىپ العان ءجون. سەبەبى، تازا ماتا بوياۋدى جاقسى سىڭىرەدى. ونى جاقسىلاپ كەرگىشكە كەرىپ دايىنداۋىمىز كەرەك. جۇمىس جاساعان كەزدە كەرگىشتەگى ماتا ستول بەتىنە تيمەۋى كەرەك. سۋىق باتيكپەن گەومەتريالىق فيگۋرالاردان، ويۋ-ورنەكتەردەن تۇراتىن كومپوزيسيانى ورانداعان جاقسى. سۋىق باتيتتە بوياۋدى كەپتىرىپ وتىرىپ بىرنەشە قابات جاعۋعا بولادى. تەك بوياۋدىڭ تازا ءتۇسىن جوعالتىپ الماۋ كەرەك، – دەيدى كاميلا.
سونىمەن قاتار، ىستىق باتيكتى ورىندالۋ ەرەكشەلىگىنە قاراي ءۇش تۇرگە بولۋگە بولادى: قاراپايىم باتيك، كۇردەلى باتيك جانە «داقتان» باتيگى دەپ اتايدى.
باتيكتىڭ تۇرلەرى سالىناتىن سۋرەتتىڭ كۇردەلىلىگىنە بايلانىستى تاڭدالىنادى. مىسالى، كۇردەلى ەمەس كومپوزيسياعا قاراپايىم ىستىق باتيكتى قولدانادى. رەزەرۆتىك قوسىندى ارقىلى كونتۋردى جۇرگىزىپ العاننان كەيىن بوياۋدىڭ ءتۇسىن بىردەن تاۋىپ، ءبىر قابات جاعادى. ال كۇردەلى كومپوزيسيالىق سۋرەتكە بوياۋ بىرنەشە قابات بولىپ جاعىلادى. ءار قاباتقا ءارتۇرلى شابلون دايىندالادى.
ال ەركىن باتيكتىڭ ىستىق باتيك پەن سۋىق باتيكتەن ايىرماشىلىعى – ول اكۆارەل تەحنيكاسىنا ۇقسايدى. ول ەكى ءتۇرلى ادىسپەن ورىندالادى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى - قۇرعاق باتيك، ەكىنشىسى - دىمقىل باتيك.
– قۇرعاق باتيكتە ارنايى دايىندالعان ماتانى رامكاعا كەرىپ، تۇزدى ەرىتىندىمەن جۇرگىزىپ شىعادى. ونى كەپتىرگەننەن كەيىن بوياۋدى ەسكيز بويىنشا بىردەن ماتانىڭ بەتىنە تۇسىرۋگە بولادى، سوندا ماتا بوياۋدى جايىلىپ كەتپەيتىندەي ساقتايدى. ال دىمقىل باتيكتە كەرسىنشە بوياۋ جايىلىپ كەتكەنى دۇرىس. كارتيناداعى سۋرەت مونوتيپيا تەحنيكاسىندا ورىندالعان كومپوزيسيانى ەسكە تۇسىرەدى، – دەيدى قىلقالام شەبەرى.
بۇگىندە كاميلا سۋرەت سالۋدان بولەك، وسى ونەر تۇرىنەن كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولداناتىن ورامال مەن كيىمدەردىڭ دە ءتۇرء-تۇرىن تىگىپ جۇرگەن جايى بار.
– كورمەگە كەلگەن حالىق مەنىڭ كيىمدەرىمە قىزىعىپ، تاپسىرىس بەرە باستادى. كويلەكتەرىم ءبىر كورگەن ادامدى بىردەن باۋراپ الادى. نەگىزى، باتيك ونەرى تەك ياۆادا ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى كوركەمدىككە جانە تەحنيكالىق اسەمدىككە جەتكەن. بۇل جەردەگى باتيككە بۇكىل الەم تاڭداي قاعادى. ال يندونەزيالىقتار بولسا، ونى قاراپايىم زات رەتىندە قابىلدايدى. ياعني يندونەزيا، بالي، ياۆا ارالدارىنىڭ تۇرعىندارى ونى كۇندەلىكتى ءداستۇرلى كيىمىندە پايدالانادى. ال مەن بۇعان ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ناقىشىمىزدى ەنگىزدىم. ءقازىر مۇنداي كويلەكتەرگە سۇرانىس وتە جوعارى. بۇل كاسىپتىڭ ءبارىن بىردەي الىپ ءجۇرۋ وتە قيىن. ويتكەنى، ءبىر تىككەن كيىم ەكىنشىسىنە ۇقسامايدى، – دەيدى سۋرەتشى.
...قىزىعۋشىلىقتان باستاۋ العان تالپىنىس وسىلاي اجىراماس كاسىبىنە اينالعان. ءومىرىن ونەرمەن تولىقتىرعان ونىڭ تۋىندىلارى دا اسا شەبەرلىكپەن جاسالعان. سونىمەن قاتار، وسى ونەر تۇرىنە باۋلىپ جۇرگەن شاكىرتتەرى دە جەتەرلىك.
– باتيك ونەرىنە جاس تا، كارى دە كورگەن بويدا قىزعۋشىلىق تانىتادى. العاشىندا وسى ونەر ءتۇرىن باۋلۋ ماقساتىندا اۋىل-ايماقتاعى اعايىندارعا ۇيرەتتىم. قازىرگى تاڭدا نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە باتيكا جايىلى جازىلعان دۇنيەلەرىم وقىتىلادى. بۇنىڭ وزىدە ءبىر جەتسىك دەپ سانايمىن. جاستاردىڭ ىشىندە وسى ونەرمەن اينالىسىپ جۇرگەندەرى بار، دەگەنمەن ولارعا ءالى دە ىزدەنىس كەرەك. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، باتيك سالاتىن قۇرالدار قىمبات. جاستاردىڭ كوبى باتيككا ەلىكتەپ، اينالىسۋعا تىرىسادى، ءبىراق ولار باتيك ەرەجەلەرى بۇزىلمايتىنىن، ونىڭ ءوزىنىڭ بابى، جولى بار ەكەنىن ۇعىنسا دەيمىن، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.
قازىرگى تاڭدا قولونەرشىنىڭ تۋىندىلارىنا سۇرانىس ارتقان. الىس-جاقىن ايماقتان تاپسىرىس تا تۇسەتىن كورىنەدى. ماسەلەن، ونىڭ نيۋ-يورك قالاسىندا 2 مارتە جەكە كورمەسى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلىپ، شەتەلدىكتەردىڭ كوڭىلىنەن شىققان. سونداي-اق ماراپات رەتىندە كەۋدەسىنە التىن مەدال تاققان.
– كورمەنى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ونەرسۇيەر قاۋىم تاماشالايدى. ونەردى شىن باعالايتىن حاس تالانتتار بايقاپ، ءوز باعاسىن بەرەدى. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن جەتىستىك. كورمەنىڭ ماقساتى – الەمدەگى تالانتتى ونەرپازداردىڭ باسىن قوسىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن شىڭداۋ. شارانىڭ العاشقى كۇنىندە ونەرتانۋشىلار، مۋزەي، گالەرەيا باسشىلارى، كوللەكسيونەرلەر، ديلەرلەر وزدەرىنە ۇناعان جۇمىستاردى ساتىپ الدى. جالپى، كورمە 5 كۇنگە جالعاستى. كورمەگە قويىلعان ەڭبەكتەرىمنىڭ بارلىعى باتيكادان جاسالعان. «بىتپەس ءومىر»، «شاڭىراق»، «ارمان»، «ماقسات» سياقتى كەلەشەكپەن بايلانىستى جارقىن، ءپوزيتيۆتى جۇمىستارىمدى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىندىم. اتىراۋ قالاسىنىڭ 50 جىلدىعىنا وراي جەكە كورمەم ۇيىمداستىرىلماقشى، – دەيدى كاميلا جاپالوۆا.