الماتى قالاسى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى مارات پاشيموۆتىڭ بۇل قىزمەتكە كەلگەنىنە دە ءۇش ايدىڭ ءجۇزى بولىپتى. جاڭا قىزمەت دەسەك تە، مارات ورىنباسار ۇلى مەديسينانىڭ بارلىق ساتىسىنان ءوتىپ كەلە جاتقان بەلدى مامان. سوندىقتان بۇل قىزمەت تە وعان بوتەن ەمەس.
– مارات ورىنباسار ۇلى، العاشقى كۇنىڭىزدى نەدەن باستادىڭىز؟ الماتىلىقتاردىڭ دەنساۋلىعى قالاي؟
– ەڭ الدىمەن مەديسينالىق ۇيىمداردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىمەن كەزدەستىم. وسى ۋاقىت ىشىندە مەملەكەتتىك ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگىندە بولىپ، ولاردىڭ ينفراقۇرىلىمىمەن، جۇمىس جانە ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاعدايىمەن، كادر قۇرامىمەن جانە ستاسيونارلار مەن امبۋلاتوريالىق دەڭگەيدە دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ، مەديسينالىق ۇيىمداردىڭ كۇندەلىكتى تاجىريبەسىندە اقپاراتتىق جۇيەلەردى پايدالانۋ جانە ت.ب. كوپتەگەن ماسەلەمەن تانىستىم.
باسقارمانىڭ ستراتەگيالىق مىندەتى – پاسيەنتتەر مەن مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە قولايلى جاعداي جاساۋ جانە الماتىلىقتارعا ساپالى مەديسينالىق كومەك كورسەتۋ.
نەگىزگى باسىم باعىتتار تۇرعىنداردىڭ، ايەلدەر مەن بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋعا جانە ساقتاۋعا، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار اۋرۋلاردان ءولىم-جىتىمدى ازايتۋعا باعىتتالعان.
ءيا، ءبىز ءۇشىن پاسيەنتتەرگە دە، مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە دە قولايلى جاعداي جاساۋ ماڭىزدى. پاسيەنت تازا، قولايلى ەمحاناعا كەلۋى كەرەك. ويتكەنى قىزمەتكەرلەردىڭ قارىم-قاتىناسى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اينالاداعى تازالىق پەن جايلىلىق مەديسينالىق ۇيىمعا دەگەن وڭ كوزقاراستىڭ قالىپتاسۋىنا، ءتىپتى ەم-دومنىڭ ناتيجەلى بولۋىنا دا دانەكەر بولادى. اكىمشىلىك، دارىگەرلەر، ورتا جانە كىشى قىزمەتكەرلەر ۋاقىتىنىڭ كوپ بولىگىن جۇمىستا وتكىزەدى. جاقسى ەڭبەك جاعدايى، ىڭعايلى جۇمىس ورنى قىزمەتكەرلەردىڭ ىنتاسىن، ەڭبەك ونىمدىلىگىن مەن تيىمدىلىگىن دە ارتتىرادى. اۋرۋحانالاردا تولىق ەم الۋ ءۇشىن دۋش، ىڭعايلى دارەتحانادان باستاپ، دۇرىس تاماقتانۋعا دەيىن بارلىق جاعداي جاسالۋى كەرەك. مىنە، وسى ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋدارۋدامىز.
– قالا ەمحانالارى مەن اۋرۋحانالارىنىڭ جابدىقتالۋى حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ما؟ ءقازىر روبوتتار وتا جاساپ، روبوتتار ءدارى دايىندايتىن بولدى، ولارمەن بىرگە جۇمىس ىستەيتىن، زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ ءتىلىن مەڭگەرگەن ماماندار جەتكىلىكتى مە؟
– مەديسينالىق مەكەمەلەردىڭ جاعدايى، جابدىقتالۋى ءارتۇرلى. زاماناۋي عياماراتتار بوي كوتەرگەن، ەسكىرگەنى دە جوق ەمەس. جاڭادان سالىنىپ جاتقان دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارىنا سەيسميكالىق جاعىنان ءمان بەرىلىپ، سونى ۇلگىدەگى مەديسينالىق اپپاراتتارمەن جابدىقتالىپ جاتقانى قۋانتادى ءبىزدى.
ۇلتتىق اككرەديتاسيانىڭ جوعارى، ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ساناتىن العان ۇيىمدار بار. كەيبىر مەديسينالىق ۇيىمداردىڭ JCI اككرەديتاسيادان ءوتۋ مۇمكىندىگى بار دەپ ويلايمىن. بۇل اككرەديتتەۋ مەديسينالىق كومەكتىڭ ساپاسى مەن قاۋىپسىزدىگىنىڭ ەڭ جوعارى حالىقارالىق ستاندارتىنا سايكەستىگىن راستايدى. JCI اككرەديتاسياسى كلينيكاعا دەگەن سەنىمدى ارتتىرادى جانە مەديسينالىق ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
الماتى ونكولوگيالىق ديسپانسەرىندە بۇرىن نەگىزىنەن ەۋروپا مەن اقش مەديسينالىق مەكەمەلەرىندە قولدانىلعان «KiroOncology» روبوتتى حيميوتەراپيانى دايىنداۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. قازاقستاندا مۇنداي تەحنولوگيا ءبىرىنشى رەت قولدانىلدى. بۇل – ونكولوگيالىق تاجىريبەدە اۆتوماتتاندىرۋعا جانە قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام.
سونداي-اق، №3 قالالىق ەمحانا ەلىمىزدە العاش تىركەۋ ورنىنداعى پەرسونالدىڭ جۇكتەمەسىن ايتارلىقتاي ازايتاتىن جاساندى ينتەللەكتىمەن داۋىس بەرەتىن روبوتتار نەمەسە ۆيرتۋالدى كومەكشى ەنگىزىلدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ەمحانادا تۇرعىنداردىڭ ماقساتتى توپتارىن مەديسينالىق تەكسەرۋلەر مەن سكرينينگتەرگە شاقىرۋ ءۇشىن داۋىستىق روبوتتار ەنگىزىلدى. شاقىرۋ پروسەسىن اۆتوماتتاندىرۋ مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۋاقىتىن ۇنەمدەيدى. داۋىستىق بوت تاۋلىگىنە 300-دەن استام ادامعا قوڭىراۋ شالا الادى، ونىڭ وڭ كونۆەرسياسى 40%-دان اسادى جانە قارسىلىقتاردى وڭدەي الادى.
بىزدە سيفرلىق مەديسينا كەڭىنەن قولدانىلا باستاعاندىقتان، روبوتوتەحنيكا سالاسىنداعى مامانداردى كوپتەپ تارتۋ قاجەت. ءيا، روبوت كومەكشىلەرى مەديسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمدار مەن قۇرالداردى تاسىمالداۋدا، پاسيەنتتەردىڭ ومىرلىك كورسەتكىشتەرىن اۆتوماتتى تۇردە ولشەۋدە، ولارعا كۇتىم كورسەتۋدە جانە باسقا دا قوسىمشا فۋنكسيالارىن ورىنداۋدا پايدالانۋ ءۇشىن جوسپارلانعان.
– جەدەل جاردەم ماسەلەسى تولىق شەشىلدى مە؟ كەشىگىپ قالىپ جۇرگەن جوق پا؟
– بۇگىنگى كۇنى جەدەل مەديسينالىق جاردەم قىزمەتى قالا تۇرعىندارىنا تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمى اياسىندا ءى-ىىى ساناتتارى بويىنشا كومەك كورسەتەدى. جىلدام ارەكەت ەتۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قالانىڭ بارلىق اۋدانىندا ورنالاسقان 12 قوسالقى ستانسيا بار. 3500-دەن استام قىزمەتكەرى بار 200 بريگادانىڭ قۇرامىنا رەانيماسيا، قارقىندى تەراپيا، پەدياتريالىق، دارىگەرلىك جانە فەلدشەرلىك بريگادالار، سونىمەن قاتار زاماناۋي مەديسينالىق تەحنولوگيالار مەن پراكتيكالىق تاجىريبەسى بار جوعارى بىلىكتى ماماندار كىرەدى.
جىل قورىتىندىسىندا جەدەل جاردەم قىزمەتىنىڭ كورسەتكىشى، اتاپ ايتقاندا، شاقىرۋ جەدەل جاردەم بريگاداسىنا بەرىلگەن ساتتەن باستاپ جانە جونەلتۋ پۋنكتىنە 15 مينۋتتان اسپايتىن مەرزىمدە جەتۋ ۋاقىتىن ساقتاۋ 90%-عا ورىندالدى.
بۇگىندە مەديسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك ۇيىمدارىنىڭ ءموبيلدى بريگادالارى دا تۇرعىندارعا جۇقپالى جانە باسقا دا اۋرۋلار كەزىندە ءۇي جاعدايىندا قىزمەت كورسەتەدى. 4-ساناتتاعى شاقىرۋلاردى قابىلداعاننان كەيىن جەدەل مەديسينالىق كومەك ستانسياسىنىڭ ديسپەچەرى قوڭىراۋلاردى جۇمىس كۇندەرى جۇمىس ۋاقىتىندا اۆتوماتتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەسى ارقىلى مەديسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك ۇيىمدارىنىڭ ءموبيلدى توپتارىنا جىبەرەدى.
– ءمامس جۇيەسى الماتى تۇرعىندارى ءۇشىن ءتيىمدى جۇمىس ىستەپ تۇر دەپ ويلايسىز با؟
– ءمامس پاكەتىنىڭ كولەمى جىل سايىن ارتىپ، كەڭەيىپ كەلەدى. بۇل حالىققا كورسەتىلەتىن كومەكتىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرىپ وتىرعانى ءسوزسىز. ءمامس قاراجاتى ەسەبىنەن جوعارى تەحنولوگيالىق كومەك كورسەتىلەدى. بۇل جوعارى تەحنولوگيالاردى، كوپ رەسۋرستى جانە ەمدەۋ مەن دياگنوستيكانىڭ بىرەگەي ادىستەرىن قاجەت ەتەدى. مۇنىڭ بارىنە كوپ قاراجات كەرەك. وسى قاجەتتىلىكتى ءمامس وتەپ بەرىپ وتىر دەر ەدىم.
مەملەكەت باسشىسى «مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديسينالىق ساقتاندىرۋ تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەرگە قول قويعانىن اتاپ وتكىم كەلەدى. مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىمەن قامتۋدى كەڭەيتۋ ءىس-شارالارى ەنگىزىلدى. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتتىڭ داعدارىس جانە توتەنشە دەڭگەيلەرىنە بايلانىستى، ازاماتتارعا مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جارنالارىن تولەيتىن بولادى. رەسمي تىركەلگەن جۇمىسسىز ازاماتتاردىڭ جارنالارى دا جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن تولەنبەك.
قابىلدانعان تۇزەتۋلەرگە بايلانىستى ونكولوگيالىق سكرينينگ 2026 جىلدان باستاپ كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديسينالىق كومەك تىزىمىنە ەنگىزىلەدى جانە مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ مارتەبەسىنە قاراماستان بارلىق ازامات ءۇشىن تەگىن بولادى. 8 الەۋمەتتىك ماڭىزى بار اۋرۋعا كۇدىك بولعان جاعدايلاردا دا كونسۋلتاسيالىق-دياگنوستيكالىق كومەك تەگىن، ال بۇرىن 2 اۋرۋ (ايتۆ، تۋبەركۋلەز) كەزىندە عانا كورسەتىلەتىن.
كەلەر جىلدان باستاپ بازالىق مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتىنە امبۋلاتورلىق دياليز، سونداي-اق كونسۋلتاتيۆتىك-دياگنوستيكالىق كومەك، امبۋلاتوريالىق دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ، ديناميكالىق باقىلاۋعا جاتاتىن سوزىلمالى اۋرۋلاردىڭ 12 توبىنا جوسپارلى تۇردە ستاسيونارلىق جانە ستاسيوناردى الماستىراتىن كومەك كىرەدى.
– بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر اراسىندا سەمىزدىك اۋرۋى كوبەيىپ بارادى. بۇل باعىتتا قانداي ءىس-شارالار قابىلدانۋدا؟
– دەنساۋلىق ساقتاۋدى دامىتۋدىڭ 2026 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى مەن الماتى قالاسىن دامىتۋ باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى – 14 جاسقا دەيىنگى بالالار اراسىنداعى سەمىزدىك اۋرۋىن تومەندەتۋ. 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسىنا سۇيەنسەك، بالالار اراسىنداعى سەمىزدىك دەرتى 2023 جىلعى 53،2-دەن (100 مىڭ بالاعا شاققاندا) 64،9-عا دەيىن وسكەن. حالىقتىڭ، اسىرەسە بالالار اراسىندا سەمىزدىك اۋرۋىن ازايتۋ ءۇشىن سالاۋاتتى جانە دۇرىس تاماقتانۋدى جۇكتى ايەلدەردەن باستاۋ كەرەك. ماماندار بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى، سونداي-اق بالا تۋاتىن جاستاعى ايەلدەردى جۇيەلى تۇردە مەديسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزۋدى قامتيتىن كەشەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. مەديسينالىق-سانيتارلىق العاشقى كومەك ماماندارى مەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ورتالىقتارى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ ماماندارىمەن بىرلەسىپ، دۇرىس جانە سالاۋاتتى تاماقتانۋ بويىنشا اقپاراتتىق ناۋقان جۇرگىزەدى.
مەملەكەت باسشىسى وقۋشىلاردى تەگىن تاماقتاندىرۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋدى تاپسىرعانى دا ءمالىم. بيىلدان باستاپ ەلىمىزدىڭ بارلىق ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى وتاندىق جانە حالىقارالىق ۇسىنىمدار نەگىزىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مەن ءبىلىم مينيسترلىگى بىرلەسىپ ازىرلەگەن جاڭا «مەكتەپتەگى تاماقتانۋ ستاندارتىن» ىسكە اسىرۋدا.
كوللاج: نۇربوسىن ءورىس ۇلى
– مەديسينالىق قىزمەت ساپاسىن باعالاۋ ءۇشىن قانداي كورسەتكىشتەر قولدانىلادى جانە ولاردى جاقسارتۋ باعىتىندا نە ىستەلۋدە؟
– دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى – ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى، تۋۋ، جالپى ءولىم-جىتىم، انا مەن نارەستە ءولىمى جانە حالىقتىڭ مەديسينالىق مەكەمەلەر كورسەتەتىن مەديسينالىق قىزمەتتەردىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگىنە قاناعاتتانۋ دەڭگەيى.
قازىرگى ۋاقىتتا قالا اكىمدىگى مەن ءبىزدىڭ باسقارما الماتى قالاسىن دامىتۋدىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان جوسپارىنىڭ 30 نەگىزگى ۇلتتىق، 35 ينديكاتورىنا مونيتورينگ جۇرگىزەدى. اتالعان ستراتەگيالىق باعدارلامالاردىڭ ءتيىمدى، ساپالى جانە ۋاقىتىلى ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باسقارما كورسەتكىشتەردىڭ ورىندالۋىنا مونيتورينگ جۇرگىزەدى. سونىمەن قاتار، دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىنىڭ قىزمەتىن باقىلاۋ ماقساتىندا باسقارمانىڭ بۇيرىعىمەن ۆەدومستۆولىق باعىنىستاعى ۇيىمداردىڭ قىزمەتىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشتەرى بەكىتىلدى.
– بيىل ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «ومىراۋ ءسۇتىنىڭ جەكە بانكى» اشىلدى جانە ول ءبىزدىڭ الماتىدان باستاۋ الدى. العاشقى ناتيجە قانداي؟
– بيىل پەريناتولوگيا جانە بالالار كارديوحيرۋرگياسى ورتالىعىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ باستاماسىمەن جانە «ايالا» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قولداۋىمەن «ەمشەك ءسۇتىنىڭ جەكە بانكى» اتتى قازاقستانداعى ءبىرىنشى جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل الەۋمەتتىك جوبا جاڭا تۋعان نارەستەلەردى، سونىڭ ىشىندە شالا تۋعان سابيلەردى جانە تابيعي تاماقتانۋدى قاجەت ەتەتىن اۋىر سىرقاتقا شالدىققانداردى قولداۋعا باعىتتالعان. ستاسيونار جاعدايىندا نارەستە ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن (مىسالى، اۋىر بوسانۋ كەزىندەگى مەديسينالىق سەبەپتەرگە بايلانىستى) اناسىن ەمە الماسا، مۇنداي بانك تاپتىرماس رەسۋرسقا اينالادى. سونداي-اق، رەانيماسياداعى جاڭا تۋعان نارەستەلەرىنەن ءماجبۇرلى تۇردە بولىنگەن انالارعا قولداۋ كورسەتۋ وتە ماڭىزدى.
جوبا ناتيجەلەرى وتە جاقسى: نەكروتيكالىق ەنتەروكوليتتىڭ دامۋىنىڭ 50%-عا تومەندەۋى، بۇل ەمشەك ءسۇتىن پايدالانۋدىڭ ارقاسىندا شالا تۋعان نارەستەلەردەگى اسقىنۋلاردىڭ ازايعانىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، سالماعى 500-999 گرامم سابيلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى 64،7%-عا دەيىن ءوستى، بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا 2،7%-عا ارتتى. بۇل وتە تومەن سالماقپەن تۋعان نارەستەلەرگە كۇتىم جاساۋ داعدىلارىنىڭ جاقسارعانىن كورسەتەدى جانە جاڭا تۋعان بالالاردى كۇتۋدىڭ زاماناۋي ستاندارتىن ەنگىزۋدىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەيدى.
انا ءسۇتى بانكىن ەنگىزۋدىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى – پارەنتەرالدى تاماقتانۋدان ەنتەرالدى تاماقتانۋعا وتۋگە ىقپال ەتەتىن ەمشەك ءسۇتىن پايدالانۋدى كەڭەيتۋ مۇمكىندىگى. بۇل جۇقپالى اۋرۋلار، مەتابوليكالىق بۇزىلۋلار جانە باۋىردىڭ زاقىمدانۋى سياقتى پارەنتەرالدى قورەكتىك زاتتاردى ۇزاق ۋاقىت قولدانۋمەن بايلانىستى اسقىنۋلاردىڭ ءقاۋپىن ازايتادى.
– جاسىراتىنى جوق، حالىقتىڭ دارىگەرلەرگە كوڭىلى تولماي جاتاتىن ساتتەرى از ەمەس. ءسىز ارىپتەستەرىڭىزدەن ءبىرىنشى كەزەكتە نەنى تالاپ ەتەسىز؟
– توراكالدى حيرۋرگ، كارديولوگيانىڭ يننوۆاسيالىق ادىستەرىنىڭ اۆتورى نيكولاي اموسوۆ: «مەديسينا عىلىمى ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى جانە دارىگەرلەر ەڭ جاقسى ەمدەۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن سوڭعى جەتىستىكتەردەن حاباردار بولۋى كەرەك. ولار ۇنەمى وقىپ، ۇيرەنىپ، دامىپ، جاڭا تەحنولوگيالار مەن ەمدەۋ ادىستەرىن جانە جاڭا زاماناۋي جابدىقتاردى مەنگەرۋى ءتيىس. ءاربىر دارىگەر جاقسى ءبىلىم الىپ، ونى دۇرىس پايدالانۋى كەرەك»، – دەگەن ەكەن. دارىگەر ماماندىعىنىڭ ەڭ ماڭىزدى قىرى – ناۋقاستارعا بار ءبىلىمىن جۇمساي وتىرىپ، دەر كەزىندە كومەك كورسەتۋ. بۇل ناۋقاسپەن، ونىڭ وتباسىمەن جانە ارىپتەستەرىمەن شىنايى ادامي قارىم-قاتىناسسىز مۇمكىن ەمەس. دارىگەردىڭ بولماشى قاتەلىك جىبەرۋگە دە قۇقىعى جوق. سوندىقتان مەديسينا عىلىمىنىڭ بارلىق قىر-سىرىن مەڭگەرۋ وتە ماڭىزدى.
سۇحباتتاسقان نۇرجامال ءالىش.