الەۋمەتتىك جەلىلەردە تاراعان ۆيدەودا ءوزىن دارىگەر دەپ اتاعان بىرەۋ كراننان اققان سۋدا رادياسيا مەن زياندى زاتتار بار دەيدى. سۋدى فيلتردەن وتكىزبەسە نەمەسە وعان گيمالاي تۇزىن قوسپاسا، وندا قاتەرلى ىسىككە شالدىعۋىڭىز مۇمكىن. بۇل جالعان، دەپ حابارلايدى almaty-akshamy.kz stopfake.kz سىلتەمە جاساپ.
سۇحبات 2014 جىلدىڭ قازان ايىندا دارىگەردىڭ YouTube ارناسىندا جاريالانعان. ءبىراق ول وتىرىك دارىگەر. لەونارد كولدۋەللدىڭ شىن اتى بەرند كلياين. بۇل ءار ۆيدەودا دۇنيەجۇزىلىك قاستاندىق تۋرالى ايتاتىن تالانتتى وراتور. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبارى وتىرىك ايتادى – دارىگەرلەر، ونەركاسىپشىلەر، قارجىگەرلەر، ساياساتكەرلەر. كوبىنەسە كولدۋەللدىڭ ءوزى وتىرىك ايتادى. جۋرناليستەر ونىڭ عىلىمي دارەجەلەرىن اقش-تا اقشاعا ساتىپ العانىن انىقتادى. كولدۋەللدىڭ ايتۋىنشا، ول قاتەرلى ىسىكتەن 30 مىڭنان استام پاسيەنتتى ەمدەگەن. ال بۇعان قۇجاتتىق دالەل كەلتىرۋدى سۇراعاندا، ول ساۋىعىپ كەتكەن ادامدارعا ۇندەمەگەنى ءۇشىن پارا بەرەتىن جاۋلارىن جەلەۋ ەتەدى. ول اجالدان امان قالعانىن ايتادى، ويتكەنى فارماسيەۆتيكا يندۋسترياسى ونىڭ اۋزىن جابۋ ءۇشىن بىرنەشە رەت كىسى جالداپ، ولتىرمەك بولعان. 90-جىلداردىڭ سوڭىندا ZDF نەمىس مەملەكەتتىك ارناسىنىڭ ەفيرىندە كولدۋەللدى جالعان اتاقتى دەپ اتايدى. ول كەزدە جالعان دارىگەر Telekom جانە Lufthansa كومپانيالارىندا جۇمىس ىستەگەنى تۋرالى وتىرىك ايتقان، ال ونداعىلار ول تۋرالى ەستىمەگەن ەكەن.
فەيكتەرگە قارسى ۇيىمدار كولدۋەللدى بىرنەشە رەت اشكەرەلەمەك بولعان. 2020 جىلى جالعان دارىگەر COVID-19 ادامداردى چيپتەۋ ءۇشىن ادەيى جاسالعان دەپ مالىمدەدى.
ءبىز تالداپ جاتقان ۆيدەودا پسيەۆدودوكتور سۋداعى فتور مەن حلوردىڭ اسەرىنەن قاتەرلى ىسىك اۋرۋى مۇمكىن دەيدى. امەريكالىق ونكولوگيالىق قوعام سۋعا فتور قوسۋدىڭ ادام دەنساۋلىعىنا اسەرى تۋرالى عىلىمي شولۋلاردى ىرىكتەپ، تالداپ شىقتى. وسى زەرتتەۋلەردىڭ كەيبىرىنە توقتالايىق. 2010 جىلى دەنساۋلىق پەن قورشاعان ورتاعا تونگەن قاۋىپ-قاتەر جونىندەگى ەۋروپالىق عىلىمي كوميتەت (SCHER) سۋداعى ءفتوريدتى وستەوساركومامەن بايلانىستىرۋعا نەگىز جوق دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. ءبىر جىلدان كەيىن كاليفورنيا كانسەروگەندى انىقتاۋ كوميتەتى (CIC) قاتەرلى ىسىكتىڭ فتوريد پەن ونىڭ تۇزدارىنان بولاتىنىنا دالەلدەر جوق دەپ مالىمدەدى. عالىمدار مىناداي ورتاق پىكىرگە كەلدى: سۋعا فتور قوسۋ مەن ادامداردا ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ بولۋى ءقاۋپىنىڭ اراسىندا ناقتى بايلانىس جوق.
سۋعا حلور قوسۋ ادام اعزاسىنا زيان تيگىزبەيدى، دەيدى دجونس حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە ينجەنەريا كافەدراسىنىڭ دوسەنتى كارستەن پراسسە. اۋرۋلاردى باقىلاۋ جانە الدىن الۋ ورتالىقتارىنىڭ (CDC) مالىمەتتەرى بويىنشا، اۋىز سۋعا حلور قوسقاندا كوپتەگەن ميكروبتار مەن باكتەريالار ولەدى. سونىمەن قاتار، سۋ ارقىلى بەرىلەتىن اۋرۋدى، مىسالى، تىرىسقاق نەمەسە ءىش سۇزەگىن جۇقتىرۋ ءقاۋپى ازايادى.
ءبىراق حلوردىڭ سۋدا بولاتىن فەنولدارمەن قوسىندىسى (ايتا كەتەيىك، ولار فارماسيەۆتيكالىق جانە جەكە كۇتىمگە ارنالعان ونىمدەردە بولادى) جاناما ونىمدەر قالىپتاستىرادى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، ولار ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا ادامعا زيان تيگىزۋى ىقتيمال. ءبىراق قانداي جانە قاشان، ەشكىم ناقتى ايتا المايدى، ءالى زەرتتەۋلەر جوق.
قورشاعان ورتانى قورعاۋ اگەنتتىگى (EPA)، حالىقارالىق قاتەرلى ىسىكتەردى زەرتتەۋ اگەنتتىگى (IARC) جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ مينيسترلىگى (DHHS) حلوردى ادام كانسەروگەنى رەتىندە جىكتەمەيدى.
كولدۋەلل پلاستيك بوتەلكەدەگى سۋ دەنساۋلىققا ءقاۋىپتى دەپ مالىمدەيدى. ايەلدەردە ءسۇت بەزى قاتەرلى ىسىگى داميدى، ال ەرلەردىڭ اعزاسىنا ايەل گورموندارى ەنەدى ەكەن. اۆستراليالىق قاتەرلى ىسىككە قارسى كەڭەس مۇنى جالعان اقپارات دەپ اتادى. ءبىر كەزدەرى ادامدار كوپ جىلدار بويى بىر-بىرىنە ۋولتەر ريد اسكەري مەديسينالىق ورتالىعى مەن دجونس حوپكينس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اتىنان ەلەكتروندىق حاتتار جىبەرىپ كەلدى. ولاردا اتالعان قۇرمەتتى ۇيىمدار پلاستيك بوتەلكەدەن سۋ ىشۋگە بولمايدى دەپ مالىمدەدى دەپ جازىلعان. بۇل ونكولوگيالىق اۋرۋلاردىڭ پايدا بولۋ ءقاۋىپىن تۋدىرادى. كەيىننەن مۇنىڭ فەيك ەكەنى جانە ەكى مەكەمە دە بۇل حاتتار تۋرالى ەشتەڭە بىلمەگەنى انىقتالدى. عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، پلاستيك بوتەلكەلەردەن سۋ ءىشۋ ءقاۋىپسىز، ءتىپتى ول قاتىپ قالسا نەمەسە ونى ىستىق كۇننىڭ استىندا ماشينادا ۇمىتىپ كەتسەڭىز دە. بوتەلكەنى قايتا پايدالانۋعا دا بولادى. قانداي دا ءبىر زياندى زاتتاردىڭ بولىنەتىنىنە دالەلدەر تابىلماعان.
كولدۋەلل ايتقان بەسفينول ا (BPA) پلاستيك بوتەلكەلەردە جوق. سۋعا ارنالعان بوتەلكەلەر شىعارۋ ءۇشىن پەت دەپ اتالاتىن پوليەتيلەنتەرەفتالات قولدانىلادى. ءبىراق ۆرا بوتەلكەدە بولسا دا، ول تاماقپەن، سۋسىندارمەن بايلانىستا ءقاۋىپسىز بولادى.
سونداي-اق كولدۋەلل سۋدا دا رادياسيا بار دەيدى. 2019 جىلى اۋىز سۋدىڭ قۇرامىندا تريتيي بار دەگەن جالعان اقپارات فرانسيادا اپتاپ ىستىق بولعاندا تارالدى. شەنەۋنىكتەر جالعان اقپارات تاراتۋدى توقتاتۋ ءۇشىن بارلىق مەديسينالىق ۇيىمدار مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن تارتۋعا ءماجبۇر بولدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارى سۋدى رادياسيالىق باقىلاۋدى تۇراقتى نەگىزدە جۇرگىزەدى.
كولدۋەلل سۋعا قوسۋدى ۇسىنعان گيمالاي تۇزىنىڭ كادىمگى اس تۇزىنان ارتىقشىلىعى جوق. ونىڭ ۇستىنە، قۇرامىندا ميكروەلەمەنتتەر مەن مينەرالدار، ونىڭ ىشىندە ناتريي بار. ونى ءجيى قولدانۋ قان قىسىمىنىڭ جوعارىلاۋىنا جانە جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنىڭ بولۋ قاۋپىنە اكەلەدى، بۇل وستەوپوروزدى اسقىندىرىپ، بۇيرەك پروبلەمالارىن تۋدىرۋى ىقتيمال.
دەمەك، لەونارد كولدۋەللدىڭ تارالعان ۆيدەوداعى مالىمدەمەلەرى دالەلدەنبەگەن جانە عىلىمعا قارسى.