پاندەميا مەن قارجىلىق داعدارىس ومىرىمىزگە كوپ وزگەرىس ەنگىزدى – ءبىز كوپ نارسەدەن باس تارتۋعا ءماجبۇر بولدىق، شىعىننىڭ دا جاڭا تۇرلەرى پايدا بولدى. دەمەك، قارجىلىق تۇرعىدان ادەتتەرىمىزدى وزگەرتەتىن ۋاقىت جەتتى.

قازىرگى ادامدارعا سىناق كوبىرەك بەرىلگەن سياقتى. دەفولت، پاندەميا، لوكداۋن - ءبىر داعدارىس ەكىنشىسىنە ۇلاسىپ جاتىر، مۇنداي جاعدايدى ءبىزدىڭ اتا-انامىز تۇسىندە دە كورگەن ەمەس. سونىمەن قاتار، ۇيرەنشىكتى ءومىر سالتى ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا وزگەرۋدە. يپوتەكا، نەسيە كارتالارى، تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر جانە ينۆەستيسيا سياقتى قۇرالداردى مەڭگەرۋگە تۋرا كەلدى. ءوزىڭىزدى ميكروقارجىلىق ۇيىمدار، پيراميدالىق سحەمالار، بانكتىك الاياقتىق جانە ت.ب. سياقتى قاۋىپتەردەن قورعاۋىڭىز كەرەك. نە ىستەي الاسىز، امال جوق، وسى ومىرگە لايىق بەيىمدەلۋ كەرەك. دەمەك، وتباسىلىق بيۋدجەتتى ساقتاۋ تۇرعىسىنان قارجىلىق ادەتتەرىڭىزدى قايتا قاراۋعا ءتيىسسىز.

سترەسستەن قورعانۋ ەرەجەلەرى

1. «قاۋىپسىزدىك جاستىقشاسىن» جاساڭىز

الداعى كۇنىڭىزدى ويلاپ، اقشانىڭ ءبارىن جۇمساي بەرمەي، جيناپ ۇيرەنىڭىز. اسىرەسە، بانكتەن العان نەسيەلەرىڭىز بولسا. ويتكەنى بانك ءسىزدىڭ قارىزىڭىزدى كەشىرمەيدى. «نەسيە دەمالىستارىنا» دا ارقا سۇيەۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل بانك تاراپىنان جاسالعان قايىرىمدىلىق اكسياسى ەمەس. پايىزى ءبارىبىر ەسەپتەلە بەرەدى جانە ءسىز ونى كەيىنىرەك بانككە ءبارىبىر قايتاراسىز. ونىڭ ۇستىنە، «نەسيەلىك دەمالىستار»، وكىنىشكە قاراي، نەسيە تاريحىنا دا كەرى اسەر ەتەدى. بۇل - شاراسىزدىقتان عانا باراتىن قادام. ال ەگەر دەمالىس الۋعا ءماجبۇر بولماساڭىز، الماي-اق قويعانىڭىز ابزال. «قاۋىپسىزدىك جاستىعى» قانداي بولۋى كەرەك؟ ەڭ كەم دەگەندە نەسيەڭىزدى 2-3 اي تولەي الاتىن سوماداعى اقشا. ال ەڭ جاقسى، سەنىمدى «جاستىق» - ءسىزدىڭ التى ايلىق جالاقىڭىزدىڭ سوماسى.

2. وتباسى بيۋدجەتىن رەتكە كەلتىرۋ

ەگەر ءسىز كارتامەن تولەم جاساۋعا داعدىلانعان بولساڭىز، سوڭعى ايلاردا اقشاڭىزدىڭ نە ءۇشىن جۇمسالعانىن قولدانبادان قاراڭىز. ونى ساناتتارعا ءبولىڭىز: ازىق-تۇلىك، ساياحات، كوممۋنالدىق قىزمەتتەر، كيىم مەن اياق كيىم، ويىن-ساۋىق، كوفە. قولما-قول تولەگەن بولساڭىز، اقشانىڭ قايدا جۇمسالعانىن ەستە ساقتاڭىز جانە جازىپ ءجۇرىڭىز. ويلاناتىن كەز كەلدى: قاي شىعىندى قىسقارتۋعا بولادى، ەگەر قىسقارتساڭىز، قانشا اقشا ۇنەمدەي الاسىز؟ مىسالى، ءسىز اي سايىن كوفە مەن تاتتىلەرگە 15-20 مىڭ تەڭگە جۇمسايتىنىڭىزدى كوردىڭىز. بۇل - ءسىزدىڭ نەسيە كارتاڭىز بويىنشا تولەمىڭىزبەن بىردەي سوما. بۇل - سىزگە بەرىلگەن بەلگى. قارجىلىق قيىندىقتار تۋىنداعان جاعدايدا، تاتتىلەردەن باس تارتىپ، نەسيەڭىزدى وسى اقشامەن تولەۋىڭىزگە بولادى.

3. نەسيەلىك كارتالاردان قۇتىلىڭىز.

ولاردى مۇمكىندىگىنشە تەز جاۋىپ تاستاۋعا تىرىسىڭىز. بۇل دا - ءسىزدىڭ بيۋدجەتىڭىزدى قۇلدىراتاتىننىڭ ءبىرى. نەسيە كارتاسىنداعى اقشانى الۋ وڭاي جانە قولجەتىمدى. ولاردى جۇمساۋ دا وڭاي. ءبىراق تولەيتىن كەزدە قينالاسىز. نەسيە كارتاسىن ۇنەمى قارىزعا باتپاي، بانككە ارتىق پايىز تولەمەي پايدالانا الاتىن ۇقىپتى ادامدار ساناۋلى عانا. ول ءۇشىن ۇلكەن توزىمدىلىك پەن ءوزىن-وزى باقىلاۋ ونەرىن مەڭگەرۋ كەرەك. كوپشىلىك ءۇشىن "نەسيە كارتاسى جوق بولسا، پروبلەما دا جوق" دەگەن ەرەجە جۇمىس ىستەيدى.

4. جيناقتاپ ۇيرەنىڭىز

ۇنەمدەي المايتىنىڭىزدى ۇنەمدەيتىن ەشتەڭەم جوق دەپ اقتاماي-اق قويىڭىز. بۇل بار بولعانى جاي سىلتاۋ عانا. شىن مانىندە، كەز كەلگەن بيۋدجەتتى وڭتايلاندىرۋعا بولادى. ءتىپتى بولماسا، ۇيگە تەكسەرىس جۇرگىزىپ، ەسكى بالالار زاتتارىن، ويىنشىقتاردى، پايدالانىلماعان قۇرىلعىلاردى (شىرىن سىققىش، نان پىسىرەتىن پەش، فري قۋىرعىش – شكافتا پايدالانىلمايتىن نە بار؟) ساتۋعا قويىڭىز جانە كەم دەگەندە وسىنىڭ اقشاسىن ساقتاپ قويىڭىز. جالپى، ۇنەمدەۋدى ادەتكە اينالدىرۋ كەرەك. تابىسىڭىزدىڭ كەم دەگەندە 10% جيناققا سالۋعا ادەتتەنىڭىز. بۇل ەرتەڭگى كۇنىڭىزگە دەگەن سەنىمدىلىك بەرەدى.

5. جيناقتارىڭىزدى دۇرىس ساقتاي ءبىلىڭىز

اقشاڭىزدى ءۇش ۆاليۋتامەن - تەڭگەمەن، ەۋرومەن، دوللارمەن ساقتاپ جيناعانىڭىز ورىندى بولادى. بۇل ۆاليۋتا باعامىنىڭ اۋىتقۋى تۋرالى الاڭداماۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىر ۆاليۋتانىڭ كۋرسى قۇلدىراپ كەتسە،  سىزدە ەكىنشىسى بار. ۋايىمداماي، تىنىش ۇيىقتاي الاسىز. ەۋرو وسە مە، الدە دوللار وسە مە، ونى ەشكىم بىلمەيدى. ءبىراق ەگەر ءسىز ۆاليۋتاعا بايلانىستى اقشا جۇمساۋدى جوسپارلاپ وتىرساڭىز، وندا اقشانى بىردەن سوعان ارناپ جيناۋعا بولادى. مىسالى، ءسىز جازدا جوندەۋ جۇمىستارىن جاساعىڭىز كەلەدى دەيىك. قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ باعاسى مىندەتتى تۇردە ۆاليۋتاعا بايلانىستى، سوندىقتان اقشانى ەۋرومەن نەمەسە دوللارمەن جيناعانىڭىز دۇرىس. شەتەلگە ساياحاتتاۋ مەن دەمالىپ كەلۋدى جوسپارلاساڭىز دا، سولاي ەتكەنىڭىز ءجون. 
 

6. «ۆ» جوسپارىن قۇرىڭىز.

داعدارىس پەن قارجىلىق قيىندىقتاردان قورقۋدىڭ ورنىنا، ەگەر وسىلاي بولا قالسا، نە ىستەيمىز دەپ وتىرۋ ويلانۋ كەرەك. مىسالى، كوكتەمدە ءسىز يپوتەكاعا پاتەر الدىڭىز دەيىك. ال كۇزدە داعدارىس باستالدى. جۇمىسسىز قالۋدان قورقۋىڭىز ابدەن قيسىندى، ويتكەنى سونىڭ كەسىرىنەن نەسيەڭىزدى تولەي الماي، پاتەرىڭىزدەن ايىرىلاتىنىڭىزدى بىلەسىز. ءبىراق دەپرەسسياعا ءتۇسۋدىڭ ورنىنا كۇيەۋىڭىزبەن نەمەسە باسقا تۋىستارىڭىزبەن قورقىنىشىڭىزدى ورتاعا سالىپ، سابىرمەن تالقىلاساڭىز، ودان شىعۋدىڭ جولى دا تابىلادى. مىسالى، ءسىز بىلاي ويلانىپ، شەشىم قابىلدادىڭىز: ەگەر بىردەڭە بولسا، فاست-فۋدقا جۇمىسقا بارا تۇرايىن، وندا ءاردايىم جۇمىسقا ادام الىپ جاتادى. ال ەكى (نەمەسە ودان دا كوپ) جالاقى مىندەتتى تۇردە يپوتەكالىق تولەمىڭىزگە جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك. ۋايىمىڭىز ازايىپ، بىردەن جۇگىڭىز جەڭىلدەپ سالا بەرەدى. «ۆ» جوسپارى اقىلعا قونىمسىز بولىپ كورىنسە دە، ول كەم دەگەندە، سترەسستى جەڭىلدەتۋگە جانە جاي عانا كوڭىلىڭىزدى تىنىشتاندىرۋعا كومەكتەسەدى.