بۇگىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 30 جىلدىعىنا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتتى. "كونستيتۋسيا جانە مەملەكەتتىلىك: قۇقىق پەن بولاشاق ديالوگى" تاقىرىبىنداعى جيىنعا مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتكەرلەرى، حالىقارالىق ۇيىم وكىلدەرى مەن ساراپشىلار قاتىستى.
كونفەرەنسيا بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ بارشا قازاقستاندىقتى اتا زاڭنىڭ 30 جىلدىعىمەن قۇتتىقتادى.
"بۇگىنگى جيىننىڭ ءمان-ماڭىزى ايرىقشا. وسىدان 30 جىل بۇرىن بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى قابىلداندى. بۇل ەگەمەن ەلىمىز ءۇشىن تاريحي ءسات بولدى. بارشاڭىزعا قۇتتى بولسىن دەيمىن. شىن مانىندە، اتا زاڭنان بيىك ەشتەڭە جوق. سەبەبى كونستيتۋسيا – مەملەكەتتىگىمىزدىڭ مىزعىماس تۇعىرى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ اينىماس تەمىرقازىعى. قازاق – ۇلى دالا زاڭىنا باس يگەن، ار-ۇياتتان اتتاماعان حالىق. قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى، ەسىم حاننىڭ ەسكى جولى، ءاز تاۋكەنىڭ جەتى جارعىسى – ناعىز دالا زاڭىنىڭ جارقىن ۇلگىلەرى. وسى ءداستۇر ەشقاشان ۇزىلگەن ەمەس.
جۇرتىمىز دالا زاڭىنان قازىرگى اتا زاڭىنا دەيىن تاريحي جولدان ءوتتى. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا قازاق زيالىلارى بۇل ىسكە ەلەۋلى ۇلەس قوستى. كەڭەس زامانىندا ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق ىرگەتاسى قالاندى، بىلىكتى زاڭگەرلەر شوعىرى پايدا بولدى"،-دەپ اتاپ ءوتتى.
بايانداما جاساعاندار اراسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق سوتىنىڭ ءتورايىمى ەلۆيرا ازيموۆا سوت ورگانىنىڭ قىزمەتىنە توقتالدى:
"قازاقستاندىق كونستيتۋسيالىق سوتتىڭ نەگىزگى قىزمەتى –زاڭداردىڭ جانە وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ كونستيتۋسياعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ. مۇنداي وتىنىشپەن كونستيتۋسيالىق سوتقا جۇگىنۋگە قۇقىلى سۋبەكتىلەر قاتارىندا بۇگىندە ازاماتتار، ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل جانە باس پروكۋرور بار. بۇل مۇمكىندىك ولارعا 2022 جىلعى كونستيتۋسيالىق رەفورما ناتيجەسىندە بەرىلدى.
2023 جىلعى قاڭتاردان 2025 جىلعى تامىزعا دەيىن كونستيتۋسيالىق سوتقا ازاماتتاردان 11 مىڭنان استام ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى. ولاردى قاراۋ بارىسىندا 5 مىڭنان استام قۇقىقتىق نورما زەردەلەنىپ، 400-دەن استام قاۋلى قابىلداندى. سونىڭ ىشىندە 74 شەشىم كونستيتۋسياعا سايكەستىگىن تەكسەرۋدىڭ ناتيجەسىندە قابىلدانعان قورىتىندى قاۋلىلار".
ءوز كەزەگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى سنەجاننا يماشيەۆا كونستيتۋسيانىڭ ساياسي جۇيەگە اكەلگەن وزگەرىستەرىن اتاپ ءوتتى.
"جاڭارتىلعان كونستيتۋسيا ءاربىر ازاماتقا ەلدىڭ ساياسي ومىرىنە بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەردى. بۇعان ايقىن دالەل – 2023 جىلعى دەپۋتاتتاردى سايلاۋ. كوپ جىلدان بەرى العاش رەت سايلاۋشىلار پارتيالارعا عانا ەمەس، ناقتى تۇلعالارعا دا داۋىس بەرە الدى.
جاڭا ارالاس سايلاۋ مودەلى ءوزىن-وزى ۇسىنۋشىلار مەن تاۋەلسىز كانديداتتارعا جول اشتى. سونىڭ ناتيجەسىندە مىڭداعان ازامات سايلاۋ ناۋقانىنا قوسىلدى. ماجىلىستەگى 29 ءبىرمانداتتىق ورىنعا 600-دەن استام كانديدات، ال ءماسليحات دەپۋتاتتىعىنا 13 مىڭنان استام ۇمىتكەر ب ا ق سىنادى. بۇل سوڭعى جىلدارداعى ەڭ جوعارى باسەكەلى سايلاۋ بولدى.
پارلامەنت جۇمىسىنىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى – پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇسىنعان "زاڭ جانە ءتارتىپ" يدەولوگيالىق تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ. وسىعان وراي قىلمىستىق جانە اكىمشىلىك زاڭناما جەتىلدىرىلىپ، تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىققا جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلدى، دروپپەرلىك پەن نەكەگە ماجبۇرلەۋ ءۇشىن قىلمىستىق جازا ەنگىزىلدى، ناشاقورلىق پەن قۇمار ويىندارعا قارسى شارالار كۇشەيتىلدى. دەمەك، "زاڭ جانە ءتارتىپ" – جاي عانا ۇران ەمەس، كونستيتۋسيامىزدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىنىڭ ىسكە اسۋى"، - دەدى.
سونداي-اق، قازاقستانداعى بۇۇ-نىڭ تۇراقتى ۇيلەستىرۋشىسى سارانگو رادنااراگچا حالىقارالىق ۇيىمنىڭ ۇستانىمىن جەتكىزدى.
"قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ باستامالارى – "زاڭ جانە ءتارتىپ" تۇجىرىمداماسى، "قۇلاق اساتىن مەملەكەت" قاعيداتى جانە كونستيتۋسياعا ەنگىزىلگەن سوڭعى وزگەرىستەر، ونىڭ ىشىندە كونستيتۋسيالىق سوتتىڭ قۇرىلۋى مەن ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلدىڭ مارتەبەسىنىڭ كۇشەيۋى – اشىق بولۋعا، ازاماتتاردىڭ بەلسەندى ارالاسۋىنا جانە نەگىزگى بوستاندىقتى قورعاۋعا بەرىلگەن بەرىك ۇستانىمدى ايقىن كورسەتەدى. سوندىقتان بۇۇ قازاقستاندا جۇرگىزىلگەن دەموكراتيا مەن ادام قۇقىقتارىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان كونستيتۋسيالىق رەفورمانى قۇپتايدى"، - دەپ اتاپ ءوتتى.
سونداي-اق سارانگو رادنااراگچا قازاقستان – يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ، باستاپقى مەديسينالىق كومەكتى دامىتۋ سياقتى سالالاردا كوشباسشى ەكەنىنە ايرىقشا توقتالدى.
"ەلدەرىڭىز بۇۇ-نىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ماسەلەلەرىنە دە بەلسەندى قاتىسادى. نەگىزگى حالىقارالىق شارتتاردى راتيفيكاسيالاۋ ارقىلى قازاقستان ءوزىن جاۋاپتى ءارى بولاشاققا جوسپارى بار مەملەكەت رەتىندە تانىتىپ وتىر. وسى ورايدا ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان ءۇشىن بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىعىن قۇرۋ باستاماسىن اتاپ وتكەن ءجون. ونىڭ الماتىدا ورنالاسۋىنا قاتىستى كەلىسىم بيىلعى 3 تامىزدا جاسالدى"،-دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى.