الماتى تۇرعىندارى ءۇشىن سايران – تەك سۋ قويماسى عانا ەمەس، بالالىقتىڭ، جاستىقتىڭ، جازدىڭ ءيىسى سىڭگەن سيمۆول. قالا ىشىندە ورنالاسقان بۇل جاساندى كول ەندى جاڭا تىنىس الىپ، دەمالىس پەن سەرۋەندەۋگە ارنالعان زاماناۋي ساياباققا اينالعالى وتىر. جاقىندا رەسمي اشىلۋى جوسپارلانعان سايران ساياباعىنىڭ قازىرگى احۋالى قانداي؟ قالا تۇرعىندارىنا نە ۇسىنادى؟ Aqshamnews.kz ءتىلشىسى وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ، ساياباققا ارنايى بارىپ قايتتىق.
كەڭەس كەزىندەگى جاساندى كول
سايران كولى - الماتىنىڭ ورتالىعىنا جاقىن ورنالاسقان جاساندى سۋ قويماسى. ول 1970 جىلدارى ينجەنەرلىك ماقساتتا – سۋ رەتتەگىش، دەمالىس ورنى رەتىندە سالىنعان.
سۋرەتتە: "سايران" سۋ قويماسى. 1975 جىل
تەڭىز دەڭگەيىنەن 847 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان بۇل سۋ ايدىنى ءبىر كەزدەرى الماتىلىقتار مەن قالا قوناقتارىنىڭ سۇيىكتى شومىلۋ جانە دەمالىس ورنى بولعان.
سۋى تارتىلعان جىلدار: سايراننىڭ كۇيرەۋ كەزەڭى
2000 جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي سايراننىڭ سۋى ازايىپ، جاعاسى قوقىسقا تولىپ، كەلبەتى بىرتىندەپ جۇتاڭداي باستادى. ءتيىستى كۇتىمنىڭ بولماۋى، ماڭىنداعى ينفراقۇرىلىمنىڭ توزۋى جانە ەكولوگيالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى كولدىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلدى. ءبىراز ۋاقىت بويى سايران قالا ءۇشىن تەك كارتاداعى اتاۋ عانا بولىپ قالعانداي ەدى.
تىنىسىن قايتا اشقان سايران
2024 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ الماتى اكىمدىگى مەن قوعام بەلسەندىلەرى سايراندى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن باستاعان بولاتىن. ارنايى جوبانىڭ اياسىندا كول ءتۇبى تازارتىلىپ، سۋ دەڭگەيى قالپىنا كەلتىرىلدى، اينالاسى اباتتاندىرىلىپ، ۆەلوجولدار، سەرۋەن جولدارى، بالالار الاڭدارى، امفيتەاتر جانە ەكوپلاتفورمالار سالىندى.
ءقازىردىڭ وزىندە بۇل جەرگە كەلۋشىلەر سانى ارتىپ كەلەدى. كول ماڭىنداعى تابيعي ورتا ساقتالىپ، ەكولوگياعا زيان كەلتىرمەيتىن جاسىل شەشىمدەر نەگىزگە الىنعان.
جۇلدىزدار تازالىققا شاقىرادى: سايراندا وتكەن ەكولوگيالىق اكسيا
بۇگىن، 21 ماۋسىمدا سايران جاعاسىندا تانىمال ونەر جانە مادەنيەت وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ۇلكەن تازالىق اكسياسى ءوتتى. اكتەرلەر، انشىلەر، جازۋشىلار باستاعان بۇل شاراعا ەرىكتىلەر مەن قاراپايىم قالا تۇرعىندارى دا قولداۋ ءبىلدىردى.
"قالا جالعىز، ءبىز كوپپىز. ەگەر ءارقايسىمىز تازالىققا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراساق، سايران سياقتى ورىندار بولاشاققا دا امان جەتەدى"، – دەدى ءانشى جۇبانىش جەكسەن ۇلى.
اكتريسا ليزا سەرىكوۆا ءوز سوزىندە:
"ساحنادا ويناۋدان بولەك، ومىردە دە ءوز ءرولىمىزدى اتقارۋ ماڭىزدى. تابيعاتتى قورعاۋ – سونىڭ ءبىر كورىنىسى"، – دەپ وي ءبىلدىردى.
بۇل اكسيا سايراننىڭ جاڭا ءومىرىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى.
ءىس-شاراعا جۇبانىش جەكسەن ۇلى، ديانا يسمايل، تاحمينا اشىمبەكوۆا، قازىبەك ادىكەي، ديماش داۋلەتوۆ، اكتەرلەر ۇلان ءنۇسىپالى، ليزا سەرىكوۆا، كاماليا بايتلەۋوۆا، باقىت تۋشايەۆ، اسەت يمانعالي، جازۋشىلار ۇلىقبەك ەسداۋلەت، بيگەلدى عابدۋللين، مۇراتحان شوقان جانە نۇرداۋلەت اقىش ءوز قولدارىمەن كول جاعاسىن قوقىستان تازارتۋعا اتسالىستى.
بەلگىلى تەاتر جانە كينو اكتەرى باقىت تۋشايەۆ تازالىق شاراسىنا قاتىسا وتىرىپ، ءار ادامنىڭ تابيعاتقا دەگەن قارىم-قاتىناسى ونىڭ مادەني دەڭگەيىن كورسەتەتىنىن ايتتى:
"تابيعاتتى قورعاۋ تەك سەنبىلىكپەن شەكتەلمەۋى كەرەك. بۇل — كۇندەلىكتى ادەتكە اينالۋى ءتيىس. ادامنىڭ مادەنيەتتىلىگى — ونىڭ قوقىستى قايدا تاستاعانىنان-اق بىلىنەدى. تابيعات – ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدىڭ جالعاسى، ونى تازا ۇستاۋ – ءارقايسىمىزدىڭ پارىزىمىز"، – دەدى اكتەر.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ ءتوراعاسى، اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت تە ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ، سايراننىڭ الماتىنىڭ كوركىن كەلتىرىپ تۇرعان نۇكتەلەردىڭ ءبىرى ەكەنىن اتاپ ءوتتى:
"بۇل كول – جاي عانا سۋ قويماسى ەمەس. بۇل – قالانىڭ ايناسى. ونىڭ ماڭىندا ادامدار دەمالادى، بالالىق شاقتىڭ ەستەلىكتەرى قالىپتاسادى. سوندىقتان وسىنداي تابيعي سۇلۋلىقتى ساقتاۋ – بارىمىزگە ورتاق جاۋاپكەرشىلىك. سايراندى قورعاۋ – بولاشاقتى قورعاۋ"، – دەدى ول.
سايران – الماتىنىڭ جاڭارىپ جاتقان جۇرەگى. جاڭا ساياباقتىڭ رەسمي اشىلۋى قارساڭىندا تۇرعىنداردى جاعالاۋعا سەرۋەنگە شىعىپ، تابيعاتپەن تىنىستاۋعا شاقىرامىز. كورۋ كەرەك، سەزىنۋ كەرەك. سەبەبى بۇل - الماتىنىڭ ءوز تاريحىنا دەگەن قۇرمەتى.
ايتا كەتەيىك، سايران ساياباعى ءالى رەسمي اشىلعان جوق. مۇندا سوڭعى رەت اۋقىمدى جوندەۋ جۇمىستارى 35 جىل بۇرىن جۇرگىزىلگەن بولاتىن.