كولىك سالاسىنىڭ "جارالى جەرلەرى" جاريا بولدى

تەمىرجولدار ءوز الەۋەتىنىڭ شەگىندا جۇمىس ىستەپ تۇر. ال كاسپييدىڭ تايازدانۋى ەلدى تەڭىز تاسىمالىنان ايىرۋى مۇمكىن. يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى حالىقارالىق تاسىمال مەن ءترانزيتتىڭ دامۋىنا نە كەدەرگى ەكەنىن اتادى. بۇل تۋرالى Almaty-akshamy.kz Inbusiness.kz-كە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.

اۆتوكولىك سالاسى

قازاقستاننىڭ كولىك-لوگيستيكالىق الەۋەتىن دامىتۋدىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى جوباسىن ازىرلەۋ اياسىندا مەملەكەت سالاداعى احۋالعا تالداۋ جۇرگىزدى.

ناتيجەسىندە، 2022 جىلى قازاقستاندا ورتاق پايدالانىلاتىن اۆتوموبيل جولدارى جەلىسىنىڭ ۇزىندىعى 96 مىڭ شاقىرىمعا جەتكەنى انىقتالدى. سونىڭ ىشىندە 24،9 مىڭ شاقىرىمى – رەسپۋبليكالىق جەلى. قالعان باسىم كوپشىلىگى، ياعني 71 مىڭ شاقىرىمى – وبلىستىق جانە اۋداندىق ماڭىزى بار اۆتوموبيل جولدارى. جولداردىڭ 8،6 مىڭ شاقىرىمى، 34%-ى عانا – I جانە II تەحنيكالىق ساناتتاعى اۆتوجولدار.

ييدم دەرەگىنشە، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار اۆتوجولداردىڭ تەك 52%-ى نەمەسە 12،8 مىڭ شاقىرىمىنىڭ جاعدايى جاقسى. 38%-ى نەمەسە 9،6 مىڭ شاقىرىمى – قاناعاتتانارلىق، ال 10%-ى نەمەسە 2،6 مىڭ شاقىرىمى – شۇرىق تەسىك، بۇزىلعان جولدار.

اسىرەسە، قاراعاندى، سولتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان، اقتوبە جانە اقمولا وبلىستارىنىڭ جولدارى جوندەۋگە ءزارۋ.

"اۆتوموبيل جولدارىن كۇتىپ ۇستاۋ جۇمىستارىن جەتكىلىكتى قارجىلاندىرماۋ جول سالاسىنىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. 2022 جىلى بۇل ماقساتقا بيۋدجەتتەن 29 ملرد تەڭگە ءبولىندى. بۇل نورماتيۆتىك قاجەتتىلىكتىڭ 69%-ىن عانا وتەيدى. اعىمداعى جانە ورتاشا جوندەۋلەردى جەتكىلىكسىز قارجىلاندىرۋ سالدارىنان اقاۋلاردى جويۋ ۋاقىتىلى جانە تولىق كولەمدە جۇرگىزىلمەيدى، بۇل جول ينفراقۇرىلىمىنىڭ قارقىندى بۇزىلۋىنا جانە قىمبات كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتۋىنە سوقتىردى. جول ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ جونىندەگى جوبالاردى تەك مەملەكەت قانا قارجىلاندىرىپ وتىر"، – دەپ ءتۇسىندىردى يندۋستريا مينيسترلىگى.

سوندىقتان جول قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋدىڭ وزگە تاسىلدەرىن پىسىقتاۋ كۇن تارتىبىندە وتكىر تۇر. ءمجا، كونسەسسيا تەتىكتەرى وركەن جايا المادى.

سونىمەن بىرگە جولدارعا تۇسەتىن جۇكتەمە ەسەلەپ ارتىپ بارادى. بۇعان ىشكى تاسىمال نارىعىنا باسا-كوكتەي ەنگەن رەسەيلىك، بەلارۋستىك تاسىمالداۋشىلاردىڭ اۋىرتپالىعى قوسىلدى. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ناقتى سانى بەلگىسىز.

2022 جىلى قازاقستاندا 424 مىڭ (9،4%) وتاندىق كوممەرسيالىق جۇك اۆتوموبيلدەرى، 214 مىڭ (4،7%) تىركەمەلەر مەن جارتىلاي تىركەمەلەر، 68 مىڭ (1،5%) اۆتوبۋستار تىركەلگەن. جالپى العاندا، ەلدە شامامەن 4،5 ميلليون اۆتوكولىك بار. ونىڭ 3،8 ميلليونى نەمەسە 84%-ى جەڭىل اۆتوكولىك.

حالىقارالىق جۇك تاسىمالدارىنا تارتىلعان وتاندىق جۇك كولىكتەرى ۋاقىتىلى جاڭارتىلماعاندىقتان، تەز توزۋدا. مىسالى، 2017 جىلدان بەرى بۇل كورسەتكىش 22%-عا ارتىپ، قازىرگى كەزدە 78%-عا جەتتى. فۋرالاردىڭ توزۋى جانە ەۋرازيالىق وداق ەلدەرى تاسىمالداۋشىلارىنىڭ بەلسەندى ەكسپانسياسى كەسىرىنەن وتاندىق جۇك جەتكىزۋشىلەردىڭ حالىقارالىق تۇگىل، وتاندىق نارىقتاعى ۇلەسى 52%-دان 31%-عا دەيىن قۇلدىرادى.

بۇل رەتتە تاسىمال نارىعىنداعى تابىس ارتۋدا. جۇك اينالىمى ءۇش ەسەگە جۋىق ارتىپ، 173،5 ملرد توننا-شاقىرىمعا جەتتى. تاسىمالدانعان جولاۋشىلار سانى دا 11،1 ميللياردتان 23،8 ملرد ادامعا دەيىن ەكى ەسەدەن استام كوبەيدى. بۇل جۇمىس اۋقىمىن جاتجۇرتتىق تاسىمالداۋشىلار يگەرىپ جاتىر.

تەمىرجول كولىگى

تەمىرجول كولىگى بارلىق جۇك اينالىمىنىڭ جارتىسىن، ال ەكسپورتتىق جانە ترانزيتتىك جۇكتەردىڭ باسىم بولىگىن تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، قازاقستان ەكونوميكاسىندا اسا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

تەمىرجولمەن نەگىزىنىنەن كومىر، تەمىر كەنى، استىق، مۇناي ونىمدەرى، ياعني شيكىزات تاسىمالدانادى (كولەمنىڭ 58%). سالىستىرساق، اۆتوكولىكپەن نەگىزىنەن دايىن ءونىم تاسىلادى.

ءتىپتى كونسەرۆاتيۆتى بولجام بويىنشا 2030 جىلعا قاراي تەمىرجولمەن تاسىمالداۋدىڭ كولەمى 13%-عا ۇلعايادى جانە 326 ميلليون تونناعا جەتەدى. ونىڭ ىشىندە ترانزيت 44%-عا ءوسىپ، 30 ملن توننانى قۇرايدى.

قازاقستاندا تەمىرجولدار جەلىسىنىڭ تىعىزدىعى تومەن. شامامەن 1000 شارشى شاقىرىمعا 6 شاقىرىم تەمىرجولدان كەلەدى. كوپتەگەن ولكەلەر تەمىرجولمەن قامتىلماعان. سوڭعى 25 جىلدا 2،7 مىڭ شاقىرىم جاڭا تەمىرجول جەلىلەرى سالىندى: بۇل وڭىرلەردى ءوزارا بايلانىستىرۋعا جانە ترانزيتتىك مارشرۋتتاردى وڭتايلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

سونىمەن قاتار حالىقتى تەمىرجول جەلىلەرىمەن قامتۋ كورسەتكىشى بويىنشا قازاقستان ءقازىردىڭ وزىندە ەۋروپالىق وداق ەلدەرىن باسىپ وزدى. قازاقستاندا 1 ملن تۇرعىنعا 816 كم، ال ەو بويىنشا ورتاشا ەسەپپەن – 451 شاقىرىمنان كەلەدى. بۇل ۇلى دالاداعى حالىقتىڭ ازدىعىنان.

قازاقستاندا تەمىرجولداردىڭ جالپى ۇزىندىعى بۇگىندە 16 مىڭ شاقىرىم. بۇل جونىنەن رەسپۋبليكا الەمدە 19-ورىندا تۇر.

الايدا كوپتەگەن تەمىرجول جەلىلەرىنىڭ جۇكتەمەسى شەكتەن تىس جوعارى جانە وتكىزۋ قابىلەتتىلىگىنىڭ شەگىنە تايادى. سونداي-اق وتكىزۋ قابىلەتتىلىگى تومەن، تار ۋچاسكەلەرى ارتۋدا. جالپى ۇزىندىعىنىڭ 16%-ىنان استى.

بۇعان قوسا، ماگيسترالدى جولداردىڭ جالپى ۇزىندىعىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى عانا ەلەكترلەندىرىلگەن. ەلەكتروۆوز تەپلوۆوزعا قاراعاندا جىلدام جۇيتكيتىنى بەلگىلى. ولاردىڭ ءجۇرىس جولى قىسقا بولعاندىقتان تەمىرجولدارىمىزدىڭ وتكىزۋ قابىلەتى قازاقستاندىق جۇك جونەلتۋشىلەردىڭ سۇرانىسىن دا تولىق كولەمدە قاناعاتتاندىرا الماي وتىر. مينيسترلىكتىڭ بايلامىنشا، ەكسپورتتىق جانە ترانزيتتىك كونتەينەرلىك تاسىمالدار كولەمىنىڭ ەسەلەپ ارتۋى وتكىزۋ قابىلەتى شەكتەلگەن ۋچاسكەلەر سانىن كۇرت ۇلعايتۋى مۇمكىن.

ماگيسترالدىق لوكوموتيۆتەردىڭ ورتاشا توزۋى 70%، مانيەۆرلىك لوكوموتيۆتەردە – 75%-دى قۇرايدى. ياعني قتج پايدالاناتىن 10 لوكوموتيۆتىڭ ورتا ەسەپپەن 7ء-سىنىڭ توزىعى جەتكەن.

كولىك تاسىمالى سالاسىنىڭ دامۋىنا ۆاگونداردىڭ توزۋى دا تەرىس ىقپال ەتۋدى. جاڭالارىن ساتىپ الماي، 2025 جىلدىڭ سوڭىندا جالپى ۆاگون پاركى 121 مىڭ، 2030 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي 101 مىڭ بىرلىككە دەيىن ازايادى. ەڭ كوپ قىسقارۋ جارتىلاي ۆاگونداردا (مينۋس 21،5 مىڭ)، سيستەرنالاردا (-5،5 مىڭ) جانە جابىق ۆاگونداردا (-2،8 مىڭ) بولجانادى.

تەڭىز كولىگى

قازاقستاندا اقتاۋ جانە قۇرىق پورتتارىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى كاسپيي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ كولىك ينفراقۇرىلىمىنا تاۋەلدى. 2018 جىلدان بەرى كاسپيي ارقىلى قازاق مۇنايىنىڭ شامامەن 90%-ى رەسەيلىك ماحاچكالا پورتىنا جونەلتىلىپ كەلەدى. تەك شاعىن كولەمى عانا ازەربايجاننىڭ سانگاچال تەرمينالىنا تاسىمالدانادى. الدا جاعداي وزگەرۋى مۇمكىن. 5 جەلتوقساندا رەسەي مۇنايىنا باتىستىق شەكتەۋلەر كۇشىنە ەنەدى. قازاقستان بالامالى باعىتتاردى دامىتۋ اياسىندا، جەرورتا تەڭىزى مەن پارسى شىعاناعى نارىعىنا تىكەلەي شىعۋ ءۇشىن ازەربايجان پورتتارىنا جونەلتىلەتىن مۇناي كولەمىن ارتتىرۋدا.

سۋ جولدارىندا ەكسپورتتىق جۇكتەردىڭ شامامەن 70%-ىن مۇناي مەن استىق قۇرايدى (سايكەسىنشە 40% جانە 30%). اقتاۋ پورتىنىڭ مۇنايدى اۋىستىرىپ تيەۋ بويىنشا وتكىزۋ قابىلەتى شامامەن 7،5 ملن توننا، استىق بويىنشا – 2،1 ملن توننا. 2030 جىلعا قاراي كاسپييدەگى پورتىمىز ارقىلى تاسىمالداناتىن مۇناي كولەمىن 20 ميلليون تونناعا جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا.

"كاسپيي تەڭىزى دەڭگەيى جىلىنا شامامەن 6-7 سانتيمەترگە تومەندەپ بارادى. سونىڭ كەسىرىنەن پورتتاردا كەمەلەردىڭ شوگۋى پروبلەمالارى تۋىنداۋدا. سالدارىنان ءقازىردىڭ وزىندە جۇك كوتەرگىشتىگى 12 مىڭ توننا مۇناي قۇيۋعا جەتەتىن كەمەلەر، ياعني تانكەرلەر تەك 70%-عا جۇكتەلۋدە. بۇل كەمە قاتىناسى كومپانيالارىن ەكونوميكالىق شىعىنعا سوقتىرىپ جاتىر"، – دەپ ءتۇسىندىردى يندۋستريا مينيسترلىگى.

كاسپيي تەڭىزىندەگى ءبىر باعىتتى دا باتىس شەكتەپ تاستادى. قازاقستاننىڭ يرانمەن swap وپەراسيالار تۋرالى شارتتارى حالىقارالىق سانكسيالاردىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى 2010 جىلدان بەرى توقتاتىلدى. ءبىراق سانكسياعا ازىق-تۇلىك ىلىكپەگەن. يران باعىتىندا استىقتىڭ ءىرى جۇك جونەلتۋشىسى – "ازىق-تۇلىك كورپوراسياسى" اق. كومپانيا اقتاۋ جانە اميراباد پورتىنداعى استىق تەرمينالدارىن دامىتۋعا نيەتتى.

يرانعا قارسى قايتالاما سانكسيالاردىڭ ەنگىزىلۋىنە بايلانىستى قازاقستاندىق تۋى بار كەمەلەر وسى باعىتتا جۇكتەردى تاسىمالداۋدى دوعاردى. بۇل وتاندىق تاسىمالداۋشىلاردىڭ شامامەن 2 ملن توننانى قۇراعان تەڭىز تاسىمالدارىنىڭ ۇلكەن نارىعىن جوعالتۋىنا اكەلەدى.

ال ازەربايجان باعىتىندا جۇكتەردى تەپە-تەڭ نەگىزدە تاسىمالداۋ كەزىندە قازاقستاندىق جانە ءازىربايجان تۋلارىمەن جۇزەتىن كەمەلەر جۇمىلدىرىلعان. الايدا قازاقستاننىڭ ساۋدا فلوتىنىڭ قۇرامىندا پارومدار جوق. سالدارىنان، بۇل سالادا ازەربايجاننىڭ ASCO كومپانياسى مونوپوليستكە اينالدى.

كاسپييدەگى اقتاۋ، قۇرىق، باكۋ/اليات، باتۋمي، پوتي تەڭىز پورتتارىنىڭ اعىمداعى مۇمكىندىكتەرى رەسەيدى اينالىپ وتەتىن ترانسكاسپيي باعىتىنداعى تاسىمالدى ازىرگە تەك 9 ملن تونناعا ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ىشىندە 7 ملن تونناسى مۇناي جانە سۋسىمالى جۇكتەر (كومىر، مەتالل، كەن)، ال قالعانى 100 مىڭعا دەيىن كونتەينەرلەر (2،7 ملن توننا). ترانسكاسپيي باعىتىندا ءبىرىڭعاي كولىكتىك-لوگيستيكالىق تىزبەكتى قۇرۋ جۇمىستارى 2030 جىلعا قاراي مۇنى ەكى ەسەگە دەيىن ارتتىرۋعا ءتيىس.

يندۋستريا مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا تەڭىز تاسىمالىن ۇلعايتۋ پورت ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋدى جانە ساۋدا فلوتىن مامانداندىرىلعان كەمەلەرمەن، پارومدارمەن، كونتەينەرلىك كەمەلەرمەن، تانكەرلەرمەن تولىقتىرۋدى تالاپ ەتەدى.

بۇل رەتتە پارومدار قۇرىلىسىنا "بيۋدجەتتىك كرەديت بەرۋ" تۇرىندە مەملەكەتتىك قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. ويتكەنى پارومدىق تاسىمالدار جوعارى تابىستى سەكتور ەمەس. ءبىراق ونىڭ ستراتەگيالىق ميسسياسى بار. ول سىرتقى ساۋدانى وزگە ەلدەرگە تاۋەلدىلىكتەن، جۇك نارىعىنداعى احۋالدىڭ كۇرت اۋىتقۋىنان قورعايدى، وتاندىق ەكسپورتتاۋشىلار ءۇشىن تاسىمال مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتەدى. تۇتاستاي العاندا ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن مۋلتيپليكاتيۆتىك اسەر بەرەدى.