قازاقى پايىم
«ءۇت» امالى تابيعات ساحناسىنا ورلەپ كەلەدى. بۇلبۇلدىڭ تاڭدايىنان بال تاماتىن، ساندۋعاش كۇن قۇرعاتپاي ءان سالاتىن كەز ەندى الىس ەمەس
«ءۇشتىڭ ايى – كۇشتىڭ ايى» سانالعان اقپان ايى ورتاسىنان اۋىپ بارادى.
ايدىڭ باسى مەن العاشقى ونكۇندىگىندە جاۋعان قار مەن 3-4 كۇندىك ايازدى ەسەپتەمەگەندە، بيىلعى اقپان الماتىعا جىلى قاباق تانىتىپ كەلدى.
تابيعات تامىرشىلارى 15 اقپان كۇنى كوكتەم مەن قىس بەلدەسەتىنىن ايتقان. «وسى كۇنى اۋا رايى قانداي بولسا، كوكتەم كۇنى سونداي بولادى» دەگەن بولجام دا بار. بيىلعى الماتى كوكتەمى شۋاقتى، گۇلدى، شىرايلى بولاتىنىنا ەش كۇمان جوق.
ءبىراق الدا «ءبورىسىرعاق» امالى بار ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق. اقپاننىڭ 17-مەن 23ء-ى ارالىعىندا كورىنىس بەرەدى. ات قۇلاعى كورىنبەيتىن وسى بوراندا قاسقىردىڭ ارلانى مەن قانشىعى جۇپتاسىپ، 62 كۇننەن سوڭ قاسقىر بولتىرىگىن ومىرگە اكەلەدى ەكەن. سىرعاق دەپ بۇرشاقتان كىشى مۇزدى قار تۇيىرشىكتەرىن ايتادى. كونەكوز قاريالار بۇل امالدىڭ اتاۋىن وسى بورىلەر مەن سىرعاقتى بورانعا بايلانىستى «ءبورىسىرعاق» دەپ اتاعان بولسا كەرەك. اسپان دەنەلەرىنىڭ قيمىل-ارەكەتتەرىنە قاراعاندا، الماتىدا جىلىلىق ساقتالاتىن سىڭايلى. دەگەنمەن، قۇبىلمالى اقپان ايىنا كوپ سەنە بەرۋگە دە بولمايدى. جەم-شوپ تاۋسىلىپ، ءورىس اشىلماي، داۋىل باسىلماي الەككە سالاتىن مەزگىل وسى كەز.
ءۇش كۇننەن كەيىن (وسى ايدىڭ 20-سىنان) وتكەن جولى ءسوز ەتكەن «تۇسكە دەيىن كيىز، تۇستەن كەيىن ءمۇيىز» دەپ اتالعان «ءۇت» امالى باستالادى. ءۇت ءسوزى تۋرالى ءتۇرلى قيسىن، بولجام، اڭگىمە كوپ. بىرەۋلەر ول «سيىر» دەگەن كونە قازاق ءسوزى دەسە، ەندى بىرەۋلەر كيىز ءۇيدىڭ ساڭلاۋىنان تۇسكەن ساۋلەنى «ءۇت» دەپ اتايدى دەيدى. قالاي بولعاندا دا، ءۇت امالى – الدا بولاتىن كوكتەمنىڭ حابارشىسى، نىشانى، بەلگىسى. قازاقى جاڭا جىلدىڭ جارشىسى. وسى امال وتكەسىن كۇننىڭ شۋاعى بۇرىنعىدان مولايىپ، قىزۋى ارتا تۇسەدى. كوكتەم كەلىپ قالعانداي اسەر بەرەدى. ءۇت امالى ەلىمىزدىڭ بارلىق جەرىنە بىردەي ءقاۋىپتى، قاھارلى بولىپ كەلمەيدى. ايتالىق، وڭتۇستىك وڭىرلەردە «ءۇت كەلدى، قۇت كەلدى!» دەپ قۋانا قارسى الادى. ويتكەنى، وسى كەزدە كۇننىڭ شۋاعى كوبەيىپ، جارىعى مولايىپ، باتۋ مەرزىمى ۇزارىپ، ءبىرلى-جارىم سيىرلار بۇزاۋلاپ، جۇرتشىلىق ۋىزعا جارىپ، سۇتكە قارىق بولىپ مارە-سارە كۇي كەشەدى. شىعىس، سولتۇستىك جانە باتىس ايماقتا ىزعىرىق سوعىپ، قار بوراپ، جەم-شوپتىڭ مول قورى ازايىپ، شارۋالاردى ابىگەرگە سالاتىن بولعان. ولار «ءۇت كەلدى، جۇت كەلدى» دەپ بۇل امالدى جابىرقاپ قارسى العان، ۇناتا قويماعان.
قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، بۇگىن اقپاننىڭ –16-سى، اي بويىنشا – 24ء-ى، قازاقشا ايدىڭ ەكىنشى جاڭاسى. ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان اپتا ايدىڭ باسى مەن ورتاسىنا سايكەس كەلىپ تۇر. بۇل سايكەستىك جاڭبىر، قار جاۋاتىنىن، ىزعارلى جەل تۇراتىنىن، اۋا رايىندا بولاتىن باسقا دا وزگەرىستەردى اڭعارتسا كەرەك. قالاي بولعاندا دا الدىمىز كوكتەم مەن جاز عوي...
ايتپاقشى، كوكتەمنىڭ بەلگىلەرى بىلىنگەنمەن كوك قارعانىڭ داۋسى ءالى ەستىلمەي تۇر. «كوك قارعا كەلمەي، كوكتەم شىقپايدى» دەگەن بۇرىنعىلاردىڭ ءسوزى بار.
بابالار بولجامى
كوكتەمدە…
*تورعاي ەرتە جۇمىرتقالاسا، كۇن ەرتە جىلىنادى.
*كۇن كوپ كۇركىرەسە، ەگىن، ءشوپ مول شىعادى.
*قارعا قارعىن سۋعا شومىلسا، كوكتەم ەرتە كەلەدى.
*تاڭ كۇڭگىرت تارتىپ، كۇن ماناۋراپ كورىنسە، جىل جاۋىن-شاشىندى بولادى.
*جىل باسىندا تاڭ ورتتەي قىزارىپ اتسا، ول جىلى جامانشىلىق، جۇت، قۋاڭشىلىق بولۋى مۇمكىن.
*تاڭ شاشىراپ اتسا، جىل مولشىلىقتى، بەرەكەلى.