اقش–جۇڭگو قاتىناسىنداعى وزگەرىستەر ءبىزدىڭ ايماققا ىقپال ەتەتىنى انىق. بۇل جايىندا باسىلىمىمىز وتكەن ساندارىندا كەڭىرەك توقتالعان بولاتىن. جاقىندا عانا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى بەيجىڭگە ساپارلاي باردى. ەكى ەل اراسىندا توقتاپ قالعان ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس قايتا جاندانعانداي بولدى. ساراپشىلاردىڭ كوبى ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ اراسىندا قارىم- قاتىناستىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى دەپ جاتىر. ءبىراق بۇل «جاڭا ءداۋىر» شىن مانىندە نەنى اڭعارتادى؟ بەيبىتشىلىك پە، الدە ءتىپتى دە تەرەڭدەي تۇسكەن قايشىلىق ءداۋىرى مە؟ ەكى مەملەكەتتىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلدارى بىزگە عانا ەمەس، تۇتاس جاھاندىق گەوساياسي كليماتقا اسەر ەتىپ وتىر. سونى ەسكەرگەندە، تاقىرىپقا تەرەڭ كوز سالۋعا تۋرا كەلەدى.
بەيجىڭدە اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى ەتنوني بلينكەن جۇڭگو باسشىسى شي جىنپىڭمەن (سي سزينپين) كەزدەستى. بۇل ونىڭ كەزەكتى ساپارىنىڭ بەلگىلى دەڭگەيدە ءساتتى بولعانىن كورسەتتى. سەبەبى، بۇل كەزدەسۋ بولماۋى دا مۇمكىن ەدى. سوناۋ اقپاننان بەرى ەكەۋىنىڭ كەزدەسەتىنى جايىندا بىردە-بىر ءسوز ايتىلماعان بولاتىن. رەسمي اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءوزى ول جايىندا ءبىر ساعات بۇرىن عانا ءبىلدى. وعان دەيىن امەريكالىق ديپلومات قىتايدىڭ قازىرگى جانە بۇرىنعى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىمەن كەزدەسىپ، كوزقاراس الشاقتىعىن قىسقارتۋعا تىرىستى. وسى ءۇش بىردەي كەزدەسۋدەن بايقاعانىمىزداي، بەيجىڭ مەن ۆاشينگتون اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ قاتپارى قالىڭ. ونى ەڭسەرىپ، قارىم- قاتىناستى وڭ باعىتقا جىلجىتۋ وڭاي ەمەستەي.
قازىرگى جاھاندىق كارتينادا مەملەكەتتەردىڭ ساياسي ۇيەكتەرگە ءبولىنۋ ءۇردىسى اشىق مويىندالا باستادى. باتىسپەن تەرەڭ شيەلەنىس جولىنا تۇسكەن سولتۇستىك كورشىمىز، تۇپتەپ كەلگەندە، ماسەلەنى قارۋمەن شەشۋگە ۇرىندى. ال الەمنىڭ الدىڭعى ەكونوميكاسى ءارى شارتسىز دەرجاۆا – امەريكا قۇراما شتاتتارىمەن ۇستانىم جانە مۇددە قايشىلىعىنا ءدوپ كەلگەن شىعىس كورشىمىز قانداي جولدى تاڭداۋى مۇمكىن؟ بەيجىڭ مەن ۆاشينگتوننىڭ قالت ەتكەن قيمىل-قوزعالىسىنان الەم ەلدەرى وسىنىڭ جاۋابىن ىزدەيدى. ءبىزدىڭ دە نازار اۋدارىپ وتىرعانىمىز سوندىقتان.
كەزدەسۋدەگى ءىس-قيمىلدار مەن ءسوز لامدەرى ەكى ەلدىڭ بولاشاق بايلانىس كارتاسىنا جول سىلتەيتىن مەسسەجدەرگە تولى بولدى. بىلايشا ايتقاندا، بلينكەننىڭ بەيجىڭ ساپارى اقش– جۇڭگو قاتىناسىنىڭ دامۋ باعىتىن بولجاۋعا مۇمكىندىك بەردى.
كەزدەسۋدەگى كىلتسوزدەر
جۇڭگو باسشىسى اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىن حالىق ءماجىلىس زالىندا قارسى الىپتى. بۇل ادەتتە مەملەكەت باسشىلارىن كۇتىپ الاتىن ورىن. بۇعان قاراپ قىتايدىڭ دا قايشىلىقتى شەشۋگە نيەتى اڭعارىلدى. دەگەنمەن، تۇتاس جاعدايدى انىقتايتىن باسقا دا سيمۆولدىق بەلگىلەر بار.
كەزدەسۋدەگى سوزىندە جۇڭگو باسشىسى: «الەم ءۇشىن تۇراقتى جۇڭگو–اقش قارىم- قاتىناسى قاجەت. ەكى ەلدىڭ دۇرىس ءتىل تابىسا الۋى قازىرگە جانە بولاشاققا اسەر ەتەدى. جۇڭگو مەن اقش-تىڭ تاۋەلسىز دامىپ، بىرگە وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بار»، – دەدى. بۇل، ارينە، كەزدەسۋگە دەگەن جىلى لەبىز. ونىمەن قوسا، شي ءجىنپىڭ وتكەن جىلى يندونەزيادا پرەزيدەنت بايدەنمەن كەزدەسۋىندە قول جەتكىزىلگەن كونسەنسۋستى بىرلەسىپ ورىنداۋعا شاقىردى. ءبىراق ءسوزىنىڭ سوڭىندا ءزىل دە جاتتى. «باسەكەلەستىك اقش-تىڭ ءوز پروبلەمالارى مەن الەم الدىندا تۇرعان سىن- قاتەرلەردى شەشۋى بىلاي تۇرسىن، زامان اعىمىنا دا سايكەس كەلمەيدى. جۇڭگو امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ مۇددەلەرىن قۇرمەتتەيدى، قارسىلاسۋعا جانە ونى الماستىرۋعا دا نيەتتى ەمەس. سول سەكىلدى، اقش-تا قىتايدى قۇرمەتتەپ، ونىڭ زاڭدى قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىنە زيان كەلتىرمەۋى كەرەك. ءبىر تاراپ ەكىنشى تاراپتى ءوزىنىڭ زاڭدى دامۋ قۇقىعىنان ايىرۋ بىلاي تۇرسىن، ءوز قالاۋى بويىنشا قالىپتاستىرا المايدى»، – دەدى قكپ وك ءتوراعاسى.
تۋراسىندا بۇل سوزدەر ەكى ەلدىڭ تۇپكىلىكتى مۇددە قايشىلىعىنا قاراتىلىپ ايتىلعان. ال ءوز كەزەگىندە بلينكەن بىلاي دەدى: «اقش پەن قىتايدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستارىن جاقسى باسقارۋعا جاۋاپكەرشىلىگى مەن مىندەتتەمەلەرى بار. قىتايمەن جوعارى دەڭگەيدەگى الماسۋلار جۇرگىزۋدى، تۇراقتى بايلانىستى ساقتاپ، كەلىسپەۋشىلىكتەردى جاۋاپكەرشىلىكپەن شەشۋدى، سونداي-اق، ديالوگ، الماسۋ جانە ىنتىماقتاستىقتى ىزدەۋدى اسىعا كۇتەمىز». شي – بلينكەن كەزدەسۋى قىسقا بولعانىمەن، تارقاتۋعا ءتيىس تۇيىندەرى كوپ بولدى.
كىلتسوزدى شەشۋ
بۇل ءسوزالماسۋدىڭ اۋانى نەنى اڭعارتادى؟ تاراپتاردىڭ ديالوگ پەن ديپلوماتيالىق الماسۋدى ساقتاپ قالۋدى باسا ايتىپ جاتقانىنىڭ ءوزى قايشىلىقتىڭ قاي دەڭگەيگە ءوسىپ بارا جاتقانىن ءبىلدىرىپ تۇر. قوس تاراپ تا بىر-بىرىنە قارسى ارەكەتتەردىڭ باقىلاۋدان شىعىپ، سوڭى قاقتىعىسقا ۇلاسىپ كەتۋىنەن الاڭدايدى. ءارى ۆاشينگتون دا، بەيجىڭ دە مۇنداي سەنارييدى قالامايدى. ەندى ءبىر جاعىنان، بۇل سوزدەر دەرجاۆالاردىڭ تىرەسى بۇرىنعىدان كورى اشىققا شىققانىن كورسەتتى. بۇرىن جابىق ءارى نازىك تاقىرىپتار ەندى اشىق قايشىلىق تاقىرىبى رەتىندە ورتاعا شىقتى. جۇڭگو باسشىسىنىڭ ءسوز لامىنەن ەكى ەلدىڭ بىر-بىرىنە باعىتتاعان سىرتقى ساياساتىندا «دۇشپاندىق» پيعىلدىڭ بار ەكەنى دە مويىندالعانداي بولدى.
شي ءجىنپىڭنىڭ مىنا ءبىر ءسوزىن تاپسىرلەي كەتەلىك: «ءبىر تاراپ ەكىنشى تاراپتى ءوزىنىڭ زاڭدى دامۋ قۇقىعىنان ايىرۋ بىلاي تۇرسىن، ءوز قالاۋى بويىنشا قالىپتاستىرا المايدى». بۇندا ۆاشينگتوننىڭ سىرتقى ساياساتىنا دەگەن بەيجىڭنىڭ ۇلكەن قارسىلىعى بايقالادى. «زاڭدى دامۋ قۇقىعى» دەپ بەيجىڭ ءوزىنىڭ اۋقىمدى ۇلتتىق مۇددەسىن (تايۆاندى قامتىعان) مەڭزەگىسى كەلەدى. مۇنى قۇراما شتاتتار تارابىنان وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن سىڭاي تانىتىپ تۇر. دەمەك، قايشىلىق تا مىنە، وسى دەرجاۆالىق ۇستەمدىك پەن مۇددەلەر اراسىنان شىققان.
الداعى اقش–جۇڭگو قاتىناسى
بەس جىلدا العاش رەت ساپارلاي بارعان امەريكالىق باس ديپلومات قىتايدىڭ ەڭ جوعارعى لاۋازىمدى تۇلعالارىمەن كەزدەسىپ قايتتى. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى چيڭ گاڭدى (سين گان/Qing Gang) قۇراما شتاتتارعا شاقىردى جانە قىتايلىق ارىپتەسى شاقىرۋدى قابىلدادى. كەزدەسۋلەردە ديالوگ پەن ديپلوماتيالىق الماسۋلاردى تۇراقتى ساقتاۋ تۋرالى ءسوز ەتتى. دەمەك، الداعى ۋاقىتتا ۆاشينگتون مەن بەيجىڭ اراسىندا ديپلوماتيالىق رەيستەر كوبەيەدى. رەسمي كەزدەسۋلەر مەن تالقىلاۋلار جالعاسادى. سونىڭ ءوزى دە ۇزاق ۋاقىت توڭ-تەرىس كۇيدەگى قارىم- قاتىناستىڭ از دا بولسا وڭ باعىتقا ىڭعاي بەرگەنى. دەگەنمەن...
دەگەنمەن، ديپلوماتيالىق بارىس-كەلىسكە جول اشىلعانىمەن، بايلانىس ءساتسىز قۇرىلدى. كەزدەسۋلەردەن كەيىن تاراپتاردىڭ ەشقايسىسى ۇلكەن سەرپىلىس جاساعاندارىن مالىمدەگەن جوق. سالقىنقاندى كۇيدە قالىپ قويدى. الداعى ۋاقىتتا قىتايدىڭ ءسىم باسشىسى، ساۋدا وكىلى، قارجى ءمينيسترى دە قۇراما شتات جەرىنە بارىپ، ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتكىزۋى مۇمكىن. الايدا، شيەلەنىستى ەڭسەرەتىن ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداي الا ما، جوق پا – ماسەلە سوندا.
كوپتەگەن س اراپشىلاردىڭ اڭعارعانىنداي، كەلىسپەۋشىلىكتەر تەرەڭ، ءارى قوس تاراپ تا بىر-بىرىنە جول بەرە سالعىسى جوق. ايتالىق، تايۆان ماسەلەسىندە تاراپتاردىڭ پىكىر الشاقتىعى كوش بويى جەردە تۇر. شي ءجىنپىڭ بيلىگى ىشكى تۇراقتىلىق پەن سىرتقى امبيسيا اراسىندا «ۇلكەن جۇڭگو» ءپرينسيپىن بەرىك قارمانىپ، «جۇڭگو ارمانىن» جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسا بەرمەك. ال بايدەن اكىمشىلىگى دە كەيبىر ۇلتتىق مۇددەلەرىن كەرى شەگەرىپ قىتايعا جەڭىلدىك جاساۋعا، تىكەلەي سانكسيالاردى قىسقارتۋعا نيەتتى ەمەس. ياعني ەكى ەل قاجەت كەزدە ديپلوماتيالىق بايلانىستى دامىتادى، قاجەت كەزدە تىرەسەدى، قاجەت كەزدە قايتا كونسەنۋسقا كەلىپ وتىرادى.
مىنە، وسىعان قاراعاندا، اقش-قىتاي قارىم-قاتىناسى بلينكەن ساپارىنان كەيىن جاڭا داۋىرگە قادام باسقانى راس. ءبىراق بۇل بارىس-كەلىس كوبەيسەدە شيەلەنىستەر تۇبەگەيلى شەشىم تاپپايتىن، «سالقىن بەيبىتشىلىك» ءداۋىرى بولاتىنداي. تاراپت اردىڭ كەلىسپەۋشىلىكتى بىر-بىرلەپ شەشۋگە كوپ كۇش جۇمساۋىنا تۋرا كەلەدى.