كيبەر الاياقتىقتىڭ قانشا ءتۇرى بار؟

الماتىدا الاياقتاردىڭ كەڭ تارالعان سحەمالارى اتالدى

ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ قارجى قىزمەتتەرىن تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ وكىلدەرى الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ بريفينگىندە الاياقتىقتىڭ كەڭ تارالعان ادىستەرى مەن قارجىلىق قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى تۋرالى ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz. 

دەپارتامەنت ديرەكتورى الەكساندر تەرەنتيەۆتىڭ ايتۋىنشا، وتكەن 2023 جىلى ەلىمىزدە 21،6 مىڭعا جۋىق الاياقتىق تىركەلگەن. اتاپ وتىلگەندەي، سوڭعى جىلدارى الەۋمەتتىك ينجەنەريانىڭ زاماناۋي ادىستەرىن قولدانا وتىرىپ، ينتەرنەت-الاياقتىق جاعدايلارى جيىلەپ كەتتى.

«الاياقتىق - بۇل ءوزىمشىل نيەتپەن جاسالعان الدىن الا ويلاستىرىلعان قىلمىس. باسقاشا ايتقاندا، بۇل مۇلىكتى يەمدەنۋ جانە ماتەريالدىق پايدا الۋ ءۇشىن ءۇشىنشى تۇلعانىڭ سەنىمىن تەرىس پايدالانۋ. قىلمىستار ءۇشىن باپتار بويىنشا جازا اۋىر اكىمشىلىك نەمەسە قىلمىستىق جازالاردى كوزدەيدى، ق ر قك 190-بابى»، - دەدى ا. تەرەنتيەۆ.

قارجى الاياقتارى ازاماتتاردىڭ بانكتىك شوتتارى مەن اقشالارىنا قول جەتكىزۋ ءۇشىن جەكە جانە تولەم دەرەكتەرىن يەمدەنۋدى ماقسات ەتەدى.

ساراپشى اتاپ وتكەندەي، تەحنولوگيالار دامىعان سايىن الاياقتىقتىڭ تۇرلەرى مەن ادىستەرى جەتىلدىرىلۋدە. وسىلايشا، قارجى سالاسىنداعى الاياقتىقتىڭ كەلەسى تۇرلەرى بار:

- ينتەرنەتتەگى الاياقتىق (فيشينگ)؛
- ينتەرنەتتە ساتىپ الۋ كەزىندە الداۋ؛
- بانك كارتالارىن پايدالانۋ بويىنشا الاياقتىق؛
- قارجى پيراميدالارى؛
- ديپفەيكتەر؛
- ازاماتتارعا قوڭىراۋ شالۋ ارقىلى الاياقتىق جاساۋ.

«قارجى الاياقتارىنىڭ ءموتيۆى ءبىر: قىلمىسكەرلەر ازاماتتاردى الداۋ ارقىلى قولما-قول اقشانى ۇرلاۋ نەمەسە نەسيە الۋ ارقىلى ءوز قاراجاتتارىن الادى. شابۋىلداۋشىلار باستاپقىدا جابىرلەنۋشىلەردەن اقشا مەن باسقا دا مۇلىكتى الۋعا ەشقانداي قۇقىقتىق نەگىز جوق ەكەنىن بىلەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى وكق سپيكەرى.

ينتەرنەتتەگى الاياقتىق نەمەسە فيشينگ الاياقتىقتىڭ كەڭ تارالعان سحەمالارىنىڭ ءبىرى. بۇل ءادىس الاياقتارعا پايدالانۋشىنى الداپ، وزدەرى تۋرالى جانە ولاردىڭ كارتاسى تۋرالى قۇپيا اقپاراتتى اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. زيانكەستەر بەلگىلى قازاقستاندىق بانكتەردىڭ نەمەسە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سەكتورلارىنداعى كاسىپورىنداردىڭ جالعان سايتتارىن جاسايدى جانە ولاردىڭ اتىنان ازاماتتاردىڭ ەلەكتروندىق مەكەنجايلارىنا كونكۋرستارمەن، ساۋالنامالارمەن جانە سىيلىقتارمەن تارتىمدى ۇسىنىستار جىبەرەدى.
 
فيشينگتىك سايتقا كوشكەن جاعدايدا پايدالانۋشىلارعا دەربەس دەرەكتەردى ەنگىزۋ ۇسىنىلمايدى. الاياقتىق سايتتارعا وتۋگە مۇمكىندىك بەرمەيتىن سەنىمدى انتيۆيرۋستىق باعدارلامانى ورناتۋ قاجەت. اقپاراتتى تەك رەسمي سايتتاردا تەكسەرۋ ۇسىنىلادى.

كوبىنەسە الاياقتار  ينتەرنەتتە ساتىپ الۋ كەزىندە ىقتيمال قۇربانداردى الدايدى. ولار ساۋدا الاڭدارى مەن حابارلاندىرۋ سايتتارىندا ساتۋشىلار نەمەسە ساتىپ الۋشىلار رەتىندە ارەكەت ەتۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ماقساتى - جابىرلەنۋشىنى فيشينگتىك سايتقا باعىتتاۋ (ناقتى سايت رەتىندە جاسىرىلعان جالعان) نەمەسە جالعان دەرەكتەمەلەر بويىنشا تولەۋگە ءماجبۇر ەتۋ. مۇنداي سايتتا ەنگىزىلگەن بارلىق دەرەكتەر (پارولدەر، بانك كارتالارىنىڭ نومىرلەرى، ءتولقۇجات دەرەكتەرى جانە ت.ب.) الاياقتاردا بولادى.

ينتەرنەتتە ساتىپ الۋ كەزىندە:

- تەك قورعالعان ينتەرنەت-پاراقشادا تولەم جاساڭىز؛
- «فيشينگكە» قارسى انتيۆيرۋستىق باعدارلامانى ورناتىڭىز؛
-ينتەرنەت-بانككە كىرۋ ءۇشىن لوگين مەن ءپارولدى، سونداي-اق تولەمدى راستاۋ كودىن حابارلاماۋ؛
- ينتەرنەتتەگى ساتىپ الۋلارعا اقى تولەۋ ءۇشىن ارنايى كارتا جاساڭىز جانە وندا كوپ اقشا ۇستاماڭىز؛
- كارتادان تولەمدەر مەن اۋدارىمدار تۋرالى SMS-حابارلامالار ورناتۋ.

الاياقتىقتىڭ تاعى ءبىر كەڭ تارالعان ءتۇرى - بانك كارتالارىنان قاراجات ۇرلاۋ. بۇل رەتتە، الاياقتار قىزمەت كورسەتۋ جانە ساۋدا سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بولۋى مۇمكىن.

«اقشاڭىزدى ۇرلاۋ ءۇشىن الاياقتارعا: ءسىزدىڭ كارتاڭىزدىڭ ءنومىرى، يەسىنىڭ ءاتى-جونى، جارامدىلىق مەرزىمى، PIN كودى، ارتقى جاعىنداعى كارتانىڭ ءتۇپنۇسقالىعىن تەكسەرۋ كودى، ءبىر رەتتىك قۇپيا ءسوزدى (تولەمدى راستاۋ SMS-حابارلاما) بىلسە جەتكىلىكتى. الاياقتار بانكوماتقا وقۋ قۇرىلعىسى مەن بەينەكامەرانى ورناتۋ ارقىلى قاجەتتى اقپاراتتى الا الادى. قاسكۇنەم ءسىزدىڭ كارتاڭىزدى كەم دەگەندە بەس سەكۋند ۇستاپ-اق، ونداعىت اقپاراتقا قول جەتكىزە الادى جانە ول كافە نەمەسە دۇكەن قىزمەتكەرى بولۋى دا مۇمكىن»، - دەپ تولىقتىردى ا.تەرەنتيەۆ.

 بانك وپەراسيالارىن جاساۋ كەزىندە الاياقتاردىڭ قۇربانى بولماۋ ءۇشىن ساراپشى كەلەسى كەڭەستەردى ۇسىنادى:

-قوعامدىق WI-Fi ارقىلى بانك وپەراسيالارىن جاساماۋ؛
ء-موبيلدى بانك پەن SMS-حابارلامالاردى قوسۋ؛ 
- ينتەرنەت ارقىلى ساتىپ الۋ كەزىندە ەشكىمگە SMS-تەن قۇپيا كودتى حابارلاۋعا بولمايدى؛
- كارتانى نازاردان تىس قالدىرماڭىز.

سونداي-اق، وكق سپيكەرى الاياقتاردىڭ ازاماتتاردىڭ سەنىمىنە، ساراپشىلاردىڭ اتىن جامىلىپ، الەۋەتتى قۇربانداردى قارجى پيراميدالارىنا قالاي تارتاتىنىن ايتتى.

«قارجى پيراميدالارى-سالىمشىلار جاڭا قاتىسۋشىلاردىڭ جارنالارى ەسەبىنەن عانا كىرىس الاتىن ينۆەستيسيالىق جۇيەلەر. ولار ميكروقارجى ۇيىمدارى، ينۆەستيسيالىق جانە باسقارۋشى كاسىپورىندار، ونلاين - كازينو رەتىندە جاسىرىلادى. كوپتەگەن ەلدەردە، سونىڭ ىشىندە قر-دا قارجى پيراميدالارىن قۇرۋ قىلمىستىق تۇردە جازالانادى»، - دەدى ساراپشى.

اگەنتتىكتە Fingramota.kz سايتى جۇرگىزىلۋدە، وندا قارجىلىق پيراميدا بەلگىلەرى بار جوبالاردىڭ ءتىزىمى جاريالانادى. وسىلايشا، قارجى پيراميداسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بەلگىسى-ARRFR ليسەنزياسىنىڭ بولماۋى. كەلەسى بەلگىلەردىڭ بولۋى الاياقتىق سحەمانى دا بەرەدى:

- كەپىلدەندىرىلگەن ارتىق تابىس تۋرالى ۋادە
- مەنشىكتى نەگىزگى قۇرالدار مەن اكتيۆتەرى جوق جاڭا كومپانيا
- الدىن الا جارنالار
- ينۆەستيسيالىق قىزمەتتىڭ بۇلىڭعىر تۇجىرىمدارى
- شارتتا ۇيىمنىڭ ينۆەستور الدىنداعى مىندەتتەمەلەرى ناقتى جازىلماعان
- سىزدەن جاڭا كليەنتتەر، باسقا سالىمشىلاردىڭ قاراجاتى ەسەبىنەن تولەمدەر سۇرالادى.

سونىمەن قاتار، الاياقتار «ديپفەيك» تەحنولوگياسىن ادامنىڭ بەينەسىن قولدان جاساۋ جانە ونى باستاپقى بيومەتريالىق سايكەستەندىرۋدەن ءوتۋ ءۇشىن پايدالانۋ ارقىلى پايدالانادى. ءارى قاراي، الاياقتار ارنايى شوتقا اقشا الىپ، ءتىپتى جابىرلەنۋشىنىڭ اتىنا نەسيە بەرەدى.

ساراپشى اتاپ وتكەندەي، مۇنداي قىلمىستىڭ قۇرباندارى بەرەشەك تۋرالى كەيىنىرەك، ادەتتە نەسيە بويىنشا كەشىكتىرۋ بولعاننان كەيىن بىلەدى.

ءوزىڭىزدى وسىنداي  الاياقتاردان قورعاۋ ءۇشىن جەكە باسىن كۋالاندىراتىن قۇجاتتاردى ەشكىمگە بەرمەۋگە جانە كەپىلگە قالدىرماۋعا كەڭەس بەرىلەدى. سونداي-اق الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوز قۇجاتتارىنىڭ فوتوسۋرەتتەرىن، جەكە اقپاراتتى جاريالاماۋ. مەسسەندجەرلەر ارقىلى بەيتانىس نومىرلەرمەن بەينە بايلانىسقا تۇسپەڭىز.

الاياقتىقتىڭ تاعى ءبىر كەڭ تارالعان ءتۇرى ازاماتتارعا قوڭىراۋ شالۋ ارقىلى الداپ-ارباۋ. تەلەفون الاياقتارى قازاقستاندىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ ابونەنتتىك نومىرلەرىن قايتالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن SIP-تەلەفونيانى پايدالانادى، ازاماتتارعا بانكتەر نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ اتىنان قوڭىراۋ شالادى.

«ەگەر سىزگە بانكتىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرى قوڭىراۋ شالىپ، ءسىزدىڭ شوتىڭىزعا الاياقتىق شابۋىلدارى جاسالعانىن ايتىپ  قورقىتسا،  نەسيە الۋدى ۇسىنسا نەمەسە بانكومات ارقىلى اقشا الۋدى سۇراسا، تەلەفوندى قويا سالىڭىز. اقپاراتتى قايتا تەكسەرۋ  جانە بانك كارتاسىن بۇعاتتاۋ ءۇشىن بانكتىڭ call-ورتالىعىنا ءوز بەتىڭىزشە قوڭىراۋ شالىڭىز»، - دەپ ەسكەرتەدى ساراپشى.  

سونىمەن قاتار، اقشا تۋرالى سويلەسەتىن بەيتانىس ادامدارعا سەنبەۋ جانە جەكە مالىمەتتەرىن، كارتوچكا دەرەكتەمەلەرىن: تولەم كارتاسىنىڭ ارتىندا كورسەتىلگەن ءۇش تاڭبالى كودتى، پين-كودتى، جارامدىلىق مەرزىمىن حابارلاماۋ ۇسىنىلادى.