الەمنىڭ ءار جەرىندە ءار مەزگىلدە اتالىپ جۇرگەن كۇزدىڭ سوڭعى جىلى امالى تۋرالى نە بىلەسىز، وقىرمان؟..
وتكەن اپتادا باستالعان «كەمپىرشۋاق» امالى جالعاسۋدا. بۇل اتاۋدىڭ ءالى كۇنگە قۇلاققا توسىن ەستىلەتىنى جاسىرىن ەمەس. ونىڭ دا وزىندىك سىرى بار. قالالىق جەردىڭ تۇرعىندارى كوبىنە-كوپ بۇل ءسوز تىركەسىن ەستىمەي ءوستى.
ولار «بابە لەتو» دەگەندى ەستىدى. ورىستىڭ «بابە لەتو» امالى قىركۇيەك ايىنىڭ جيىرماسىندا كەلىپ، ءبىر اپتاعا سوزىلادى. ال «كەمپىرشۋاق» بولسا قازان ايىنىڭ باسىندا باستالىپ ون-ون بەس كۇنگە ۇلاسادى. ەكى ورتادا «ميزامشۋاق» (قىركۇيەكتىڭ سوڭعى اپتاسىندا) امالى بار. «كەمپiرشۋاق» ءسوزiنiڭ قايدان شىققانىنا كەلەيiك. مالساق بابالارىمىز ءتورت ءتۇلiگiن كۇيىتتەپ كۇن كەشكەن عوي. كۇن ۇزاق مال سوڭىندا ءجۇرiپ، قايتىپ كەلە جاتقان قاريالار كيiز ءۇيدiڭ كۇن جاق بەتiندە ءجۇن تازالاپ، ساباۋ ساباپ وتىرعان كەمپiرلەرiن، استىقتى كەلiگە سالىپ ءتۇيiپ جاتقان كەلiندەرiن كورiپ: «كەمپiرشۋاق» كەلiپ قالىپتى-اۋ» دەيتiن بولعان. كەي ءوڭiرلەردە «كەلiنشۋاق» دەپ تە اتاعان. «كەمپىرشۋاق» ءار ەلدە كليماتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ءارتۇرلى ۋاقىتتا بولادى. ورتالىق ەۋروپادا كوبىنەسە 14 قىركۇيەكتە باستالىپ، 2 اپتاعا سوزىلسا، سولتۇستىك امەريكادا قىركۇيەكتىڭ سوڭىندا بولادى. وڭتۇستىك سىبىردە قازان ايىنىڭ باسىندا كۇن جىلىنا باستايدى. قازاقستاندا دا ءدال سولاي. «كەمپىرشۋاق» كەزىندە كوبىنەسە اۋا قۇرعاق بولادى. «ەگەر «كەمپىرشۋاق» قۇرعاق بولسا، كۇز جاڭبىرلى بولادى، كەرىسىنشە «كەمپىرشۋاق» جاڭبىرلى بولسا، كۇز قۇرعاق بولادى» دەگەن بۇرىنعىلاردان جەتكەن ءسوز بار. وسى قۇبىلىس كەزىندە ورمەكشىلەر كوبەيىپ، تورلارى ۇشىپ جۇرسە، كۇز جىلى، قىس سالقىن بولادى دەگەن دە تۇجىرىم قالىپتاسقان. مىنا عاجاپتى قاراڭىز، كەيبىر جىلىنا 1 رەت قانا گۇلدەيتىن وسىمدىكتەر وسى كەزدە تاعى ءبىر مارتە گۇلدەيدى ەكەن… جاستار بىلاي تۇرسىن، قالادا عۇمىر كەشىپ كەلە جاتقان 50-دەگى جىگىت اعاسى مەن ساماي-شاشىن قىراۋ شالعان 60-تاعى قاريانىڭ كوبىسى بۇل اتاۋدىڭ مازمۇنىنا ءمان بەرمەيتىنى وكىنىشتى-اق. مۇقاعالي اقىن الماتى تۋرالى بiر ولەڭiندە:
«سۇلۋلىعىڭ سورىڭ عوي ماڭدايىڭدا،
تاعدىرىڭ تۇر تاڭىلىپ تال-قايىڭعا.
ءبوزiڭ كەتتi بiرەۋدiڭ بوربايىندا،
ءسوزiڭ كەتتi بiرەۋدiڭ تاڭدايىندا...»، – دەپ كۇيزەلە جىرلايدى. وسىنداي ەنجار، سالعىرت قالپىمىزعا نالىعان شىعار-اۋ. بۇرىنعىلار قازان ايىنىڭ 6-7-سىنە «كiشi قازان»، 14-15-تەرىنە «ۇلكەن قازان» بولادى دەپ ساقتانعان. «قازان ايىنىڭ ونىنان «قارا جەل» امالى باستالادى. جاڭبىر جاۋادى، قۋراعان شوپتەر ءجىبىپ، كەيبىرىن قازان ۇرادى. كۇن كەنەتتەن كۇرت سۋىتىپ، شوپتەرگە ەرتەڭگىلىك اق شىق ءتۇسىپ، ىلعال مولايا تۇسەدى...» دەگەن. بۇل پايىم بويىنشا. بۇرىنعىلاردىڭ بولجامى. وسى كەزدى قازاق «اق شىق» امالى دەپ تە اتاعان. جوعارىدا ءسوز ەتكەن «كەمپىرشۋاق» امالىنىڭ اسەرىنەن سالقىندىق كورىنىس بەرمەدى. وتكىنشى سىلبىر جاڭبىر عانا وقتا-تەكتە جاۋىپ تۇر... بۇگىن ءوتىپ جاتقان ايدىڭ – 12ء-سى، اي جۇيەسى بويىنشا قازاننىڭ – 27ء-سى، ەسكىشە ايدىڭ بىتۋىنە 13 كۇن بار. اسپان دەنەلەرىنىڭ قوزعالىسى اۋا رايى قۇبىلمالى بولاتىنىن اڭعارتقانداي.
بابالار بولجامى
تابيعات پەن جاندىكتەر ارەكەتىنە قاراپ جاسالعان جورامال:
- كۇزدە قۇيىن كوپ بولسا، قىس ايازدى بولادى.
- كۇز نايزاعايلى بولسا، قىس جايلى بولادى.
- بۇلت جەلگە قاراي كوشەتىن بولسا، ۇزاماي جاڭبىر جاۋادى.
- جىلان مەزگىلىندە ۇيىقتاماسا، كۇز ۇزاق ءارى جىلى بولادى.
- قىس قاتتى بولاتىن بولسا، ءتيىن ۇياسىن تومەن جەرگە، جىلى بولسا، جوعارىعا سالادى