جىل باسىنىڭ العاشقى امالى

قازاقى پايىم

«ءاز» امالى كىرگەندە قوي جايىلماي، كوككە قاراپ تۇرادى. جازعىتۇرىمعى ساعىمنىڭ اسەرىنەن بۇكىل تابيعات تىنىشتىققا بولەنەدى.

«ادام دا ءبىر تابيعاتتىڭ بولشەگى» دەگەن سوزدە ءبىر شىندىق بار-اۋ. ناۋرىزدىڭ العاشقى امالى «ءاز» كەلگەندە، دۇنيە قۇلپىرۋمەن قاتار، تىنىشتىق ورناپ، جەر-دۇنيە مامىراجاي قالىپقا تۇسەدى ەكەن.

«بۇگىن دالام كۇندەگىدەن بوتەن عوي،

بۇگىن عالام جىلىلىققا مەكەن عوي.

بار سۇلۋلىق نەگە تۇنىپ تۇر دەسەم،

ايەلدەردىڭ مەرەكەسى ەكەن عوي...

شىرتىلداۋشى ەك بۇرىن ءسوزدى كوتەرمەي،

بۇگىن مىنەز بال ارالاس شەكەردەي.

جانىم نەگە نازىك تارتىپ تۇر دەسەم،

نازىكتەردىڭ مەرەكەسى ەكەن عوي...»، – دەپ جىرلاعان اقيىق اقىن مۇقاعاليدىڭ وسى جىرى پىكىرىمىزگە دەم بەرگەندەي.

ءاز امالى، كوكتەم مەرەكەسى، انالار مەيرامى – ءبارى-بارى ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ تۇرعانداي...

ناۋرىزدىڭ 9–16 ارالىعىندا «ءاز» امالى جۇرەدى. وسى ۋاقىتتا اسپاننان داۋىس ەستىلەدى، ونى ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىنەن قوي عانا ەستي الادى. سەبەبى قوي وتە سەزىمتال مال كورىنەدى. ەگەر ادام بالاسى «ءاز» امالىنىڭ داۋسىن ەستيتىن بولسا، جەتى اتاسىنا دەيىن باقىتتى ءارى ءومىرى ۇزاق بولادى دەگەن اڭىز بار.

«ءاز» امالى كىرگەن كۇندەرى اۋا رايىندا وزگەرىس ورىن الادى. ايتالىق، قار جاۋادى، جەل تۇرادى، بوران سوعادى. ول كەلگەندە كۇن جىلىنىپ، قار ەرىگەن ۇستىنە ەري تۇسەدى.

بۇل امالدىڭ «كوپ كوجە»، «تىلەۋ كوجە»، «كوك كوجە» دەگەن جاناما اتتارى بار. وسى مەزگىلدە مالشىلار قاتتى ايازدىڭ وتكەنىن سۇيىنشىلەپ ءبىر قىستاۋدان ەكىنشىسىنە قىدىرىپ باراتىن بولعان.

ءاز ءسوزىنىڭ جاقسى، يگى دەگەن دە ماعىناسى بار. ايازدىڭ بىتكەنىن، جاقسى كۇننىڭ كەلگەنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ءاز اتاۋىن قويسا كەرەك. شىعىس ايماقتارىنىڭ قازاقتارى جەتى دامنەن قۇرالعان كوجە قايناتىپ، ءبىرىن-بىرى شاقىرىپ، ءماز-مايرام بولادى.

ناۋرىز كوجەنى ناۋرىز مەرەكەسىن كۇتپەي-اق، ءقازىر قولدانىپ جۇرگەن كۇنتىزبە بويىنشا 13 ناۋرىزدان باستاي بەرگەن. ناۋرىزدىڭ 15-ىنەن 16-سىنا قاراعان كۇنi قوي قۇمالاعى قارعا باتىپ كەتسە، جاقسىلىققا ساناپ، ىرىم ەتكەن.

جۇلدىزشى بابالاردىڭ جورامالى بويىنشا، ناۋرىزدىڭ 15-i كۇنi قىس جۇلدىزى بiتiپ، جاز جۇلدىزى تۋادى. اسپان جۇلدىزدارى اۋىسادى. «ءاز» امالى تۋرالى «ءاز بولماي، ءماز بولماس»، «شاڭقان كەلمەي، ءبوز بولماس»، «شاعالا كەلمەي، جاز بولماس» دەگەن قاناتتى سوزدەر ساقتالعان.

«ءاز» كەلگەندە، كىر جۋىپ، تىرناق الۋعا بولمايدى. «ءاز» دۇركىرەپ وتە شىعادى، ءاز كىرگەندە، قوي جايىلماي، كوككە قاراپ تۇراتىن كورىنەدى. جازعىتۇرىمعى ساعىمنىڭ اسەرىنەن بۇكىل تابيعات تۇنىق بولىپ، توڭىرەك تۇگەل تىنىشتىققا بولەنەدى.

ناۋرىزدىڭ 13 كۇنى قازاقشا توقسان (قىس بىتەدى) شىعادى. 14، 15، 16 كۇندەرى ناۋرىزدىڭ اقشا قارى جاۋاتىن بولعان.