قاستەرلى ماماندىق!
جۋرناليستيكا – قوعامنىڭ كەلبەتى، جاقۇت كوزى جانە ءتىلى، ەلدىڭ جۇرەگى. قاستەرلى ماماندىق تاريحى تەرەڭدە. ەجەلگى مىسىردا پاپيرۋس پاراعىنا اقپارات جازىلعان. ال كونە ريمدە حابارلاندىرۋلار تاقتايشالار ىلىنەتىن. وسىلايشا جۋرناليستيكانىڭ شەجىرەسى باستالدى. ارادا قانشاما جىلدار وتسە دە، تۇپكى ماعىناسىن ساقتاي وتىرىپ بۇگىنگە جەتتى.
قوعامنىڭ ايناسى دەپ اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سىرى بار. كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە بولىپ جاتقان حابارلاردى جۋرناليست وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، قالىڭ بۇقاراعا ۇسىنادى. سونىڭ ناتيجەسىندە اينالادا ورىن الىپ جاتقان كۇللى جايتتەردەن ەل حاباردار بولادى. جالپى، ساراپشىلار جۋرناليستيكا 46 ماماندىقتىڭ باسىندا تۇر دەگەن پىكىردى ايتادى. بۇل باسقالاردان ارتىق دەگەندى بىلدىرمەيدى. قايتا تىلشىلەر قوسىنىنىڭ قالام تەربەمەيتىن سالاسى جوق دەگەندى اڭعارتادى. جۋرناليستيكا ادامزات بالاسىنىڭ مىنا دۇنيە جايلى ويىن قالىپتاستىراتىن اقپارات قۇرالى دەپ ايتساق، ارتىق ايتپاعاندىق بولار ەدى. ارقالاعانى التىن جانداردىڭ قاناتى تالماسىن، كوپشىلىككە ساپالى ءارى اشىق اقپاراتتى جەتكىزىپ، قوعام مەن ەلدىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتە بەرگەي.
سەيدۋللا سادىقوۆ، قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى:
جۋرناليستيكا - ءمانى تەرەڭ ماماندىق
جۋرناليستيكا - ءبىز بەن ءسىز. مۇنى ءجاي قاراماۋ كەرەك. ۇلتتىڭ رۋحاني باعىتىن ايقىنداۋعا پايداسى زور. باسقالارعا اسا قاجەتتى بولماۋى مۇمكىن. جالپى، الەمدەگى ەڭ ءقاۋىپتى ماماندىق دەر ەدىم. دەسە دە، قورشاعان الەم جۋرناليستەرگە ءۇشىن ماڭىزدى. ءوز باسىم وسى ارنامەن 50 جىلدان استام اينالىسۋدامىن. الماتى وبلىستىق "جەتىسۋ" گازەتى، ونىڭ الدىنداعى بەرگى قىزمەتتەر تىكەلەي قاتىستى. بۇگىندە احمەت ياساۋي بابامىزدىڭ اتىمەن اتالاتىن وقۋ ورنىندا ۇستازدىق ەتۋدەمىن. بار جيعان-بىلگەن تاجىريبەمدى شاكىرتتەرىمنىڭ زەردەسىنە سىڭدىرۋدەمىن. العىر، ىنتالى ەلىنە قىزمەت ىستەگىسى كەلەتىندەرىن كورىپ، ىشتەي ريزا بولاسىڭ.
سونىمەن قاتار، تاعى ءبىر قوسىپ كەتەتىن ماعىناسى تەرەڭ وي بار. ول - ۇلتتىق قۇندىلىق. بىزدەر ءسوز مايدانىنىڭ اينالاسىندا جۇرگەننەن كەيىن، پاتريوت بولعانىمىز ابزال. ءوز تۋعان جەرىمىزدىڭ قادىر-قاسيەتىن سەزىنىپ، ونى تەرەڭ سەزىنگەن ءجون. قازىرگى تاڭدا بىزدەرگە ەڭ قاجەتتىسى تاجىريبە مەن ۇلتتىق تاربيەنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ ماڭىزدى بولىپ تۇر. ول ءۇشىن ءاربىرىمىز ءوز شەجىرەمىزدىڭ ەشكىمنەن كەم ەمەستىگىن ۇعىنا الساق، العا ىلگەرىلەگەنىمىز. اسىرەسە، جاس جۋرناليستەر ءىلىم مەن عىلىمدى قازاقى ويلاۋ جۇيەسى ارقىلى وزدەرىنە سىڭىرە بىلسە، وندا ودان ناعىز جۋرناليست شىعادى. ەڭ باستىسى، شەبەرلىكتى شىڭداۋدى توقتاتپاعان دۇرىس.
جۋرناليستيكا - قاسيەتتى ماماندىق. ءوزىمنىڭ 50 جىلدان استام ۋاقىتىمدى وسى سالاعا ارنادىم. جەمىسىن كورۋدەمىز. ارينە، ءتۇرلى جاعدايلار بولۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، ونداي جايتتاردى ەڭسەرىپ جەڭىپ شىعۋ اركىمنىڭ وزىنە بايلانىستى. ال جاس ورەندەرگە ايتارىمىز قاناتتارىڭ تالماسىن دەيمىز.
قۋاندىق ورازبەك ۇلى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى:
ءجۋرناليستىڭ رۋحى مىقتى بولۋى كەرەك
دۇنيەجۇزىندەگى بارشا ماماندىقتاردىڭ ىشىندە ماڭدايى جارقىراپ، جۇرتقا ساپالى اقپارات جەتكىزەتىن ەرەكشە ماماندىق. بىلايشا ايتقاندا، التىن كوپىر. ال اقپارات كوزدەرىن انىقتاي وتىرىپ زەردەلەۋ ءارى ونى وقىرمان قاۋىمعا دۇرىس جەتكىزۋ ءجۋرناليستىڭ تىكەلەي مىندەتى دەپ ايتساق، ارتىق ەمەس. ەڭ باستىسى، جۋرناليستەرگە كەرەگى ىشكى رۋحتىڭ مىقتىلىعى. مىقتى ادام بولسىن، جۋرناليست، وزگە سالانىڭ مايتالمانى بولسىن، رۋحى، ەرىك-جىگەرى مىقتى بولسا، بيىكتى باعىندىرادى.
ەگەر يت ادامدى قاپسا، جاڭالىق ەمەس. ال ادام ءيتتى قاپسا، وندا سەنساسيا. ۇنەمى ويلانىپ جۇرەسىڭ. ىلعي اقپارات كوزدەرىن نازاردا ۇستايسىڭ. سوڭىندا ماقالانى باسپاعا بەرىپ، ناتيجەسىن كورگەندە ءبىر مارقايامىز. مىنە، بۇل تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ جەتىستىگى. ءار گازەت، سايت، تەلەارنانىڭ وزىندىك اسحاناسى بولادى. جۋرناليست عالامدا بىرەۋ عانا. ول بولشەكتەنبەيدى. دەگەنمەن اركىمنىڭ وزىنە لايىق ءستيلى بار. ونىسى ءجون. ءبىز دە رەسپۋبليكالىق «جاس الاش»، «اقىن»، قالا بەردى «دالا مەن قالا»، «زاڭ» گازەتتەرىندە قىزمەت اتقاردىق. زاماننىڭ تالابىنا ساي سايتتى يگەردىك. نەگىزى ءبارى تاجىريبەمەن جەتەدى. سول سەبەپتى قالامدى قارۋ ەتكەندەر زەرەك بولعانى ابزال. سوندا عانا نان تاۋىپ جەۋدىڭ جولى ايقىندالادى. اقشا تابان استىندا جاتادى. تەك سونى تەرە ءبىلۋ كەرەك. بىزدەر وسىلاردى ومىردەن ۇيرەندىك. سوڭىمىزدان ەرگەن جاستارعا باعدارشام بولار دەگەن نيەتپەن ايتۋدامىز.
بەكجىگىت سەردالى، حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، كومپوزيتور:
جۋرناليستيكا ۇتقىرلىقتى شىڭدايدى
بۇگىندە ەلىمىزدەگى 21 ۋنيۆەرسيتەت جۋرناليستەر دايىندايدى. ەڭ تاڭداۋلى تالاپكەرلەر ۇمتىلاتىن. ول كەزدە قازۇۋ-عا ءتۇسۋ قيىن ەدى. ءقازىر باسقاشالاۋ. ءبىراق بارلىعى ساپاسىز دەمەيمىز. اراسىندا دارىندىلارى دا بارشىلىق. ىلىمگەر، ونەرلى جاستاردى بايقايمىن. شەتىنەن ونەرلى. بۇل – قاجەت دۇنيە. اسىلىندا، لوگيكاسى مىقتى ىزدەنۋشىلەر قۋانتادى. بالكىم، بولاشاقتا تاۋ قوپارىپ، ەلدى تاڭعالدىراتىندار سولاردان شىعۋى مۇمكىن. جۋرناليستيكاعا ىنتا كەرەك. سوندا عانا العا ۇمتىلىس بولادى. زاڭعار بيىكتى باعىندىرادى.
وركەن مىرزابەك، جۋرناليست:
ارماندى ىسكە اسىرۋ كەرەك
اقپارات ايدىنىندا جۇرگەن مەن ءۇشىن جۋرناليستيكا عاجايىپ كورىنەدى. مۇندا ەپتى جاندار شىدايدى. اسىرەسە، تەلەارنا تىلسىمعا تولى. مۇندا تەورياڭدى ىسكە اسىرۋ شەبەرلىك. ۋاقىت امبەباپتىقتى تالاپ قىلادى. بۇل عالامدا ناعىز سۇياسپەنشىلىگى مول، زەرەك، ىنتالى ءتىلشى بولا سالساڭىز – وزعانىڭىز.
مەن ءوزىم ماماندىق تاڭداردا ءبىراز ويلاندىق. ۇيدەگىلەرمەن اقىلداستىم. اقىر سوڭىندا ءبىر شەشىمگە كەلدىم. ياعني، جۋرناليست بولۋدى كوزدەدىم. سول ماقساتتا ءوزىمدى دايىندادىم. ەڭ قىزىعى، ماعان بۇل سالادا وقۋ اسا قيىندىق تۋدىرمادى. ويتكەنى قالاۋىم، نيەتىم وسى جولدا بولدى. قايتسەم دە مىقتى، العىر ءتىلشى بولۋدى ويلادىم. ول ءۇشىن ۇستازداردىڭ ايتقانىن ىستەپ، قاجەتتى كىتاپتاردى وقىدىم. ناتيجەسىن جۇمىستا كورۋدەمىن. جاڭا جوعارىدا جۇمىستىڭ قىر-سىرىنا ءبىرشاما توقتالعان بولاتىنمىن. سونى تەرەڭدەتىپ ايتسام دەپ تۇرمىن. جوعارى وقۋ ورنىنىڭ قابىرعاسىندا ءجۇرىپ، ءبىراز تەوريالىق ءىلىم جينادىم. ۇستازدارىمىزعا مىڭ راقمەت! دەگەنمەن ونى ارمەن قاراي دامىتىپ، جەتىلدىرىپ، عالامتوردى جاقسىلاپ ۇيرەنۋ ءوز قولىڭىزدا. ءقازىر بارىمىزدەن امبەباپ بولۋ تالاپ ەتىلۋدە. سەبەبى بۇل زاماننىڭ تالابى. اقپاراتتى اركىمدەر ينتەرنەتكە سالا الادى. بولعان جاعدايدىڭ بۇگە-شىگەسىنە دەيىن، ساپالى ەتىپ تاراتۋ تەك تىلشىلەر قاۋىمىنىڭ بىلىكتىلىگىنە بايلانىستى. ايتپەسە، الەۋمەتتىك جەلىدەن نەشە ءتۇرلىسىن كورۋدەمىز. سونىڭ ءبارىن اشىپ، ۇعىنىقتى ەتىپ جاساي بىلەتىن جۋرناليستەر دەيتىن قاۋىم بار. جالپى ايتقاندا، ءوزىم وسى سالادا جۇرگەنىمە ىشتەي ريزامىن.
مەنىڭ ويىمشا، جۋرناليستەردەن ءتۇرلى كاسىپ يەسى شىعادى. بىزدەردىڭ تابان تىرەمەيتىن جەرلەرىمىز، باسپايتىن بەلەسىمىز جوق. قايدا جيىن، قايدا بريفينگ، جينالىسع سول ايماقتاردان ەلگە اقپار بەرەمىز. ءبىر جاعىنان، جۋرناليست ادام بەيتاراپ بولۋى شارت دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، ەشكىمنىڭ ىعىنا جىعىلىپ، قولشوقپار بولۋعا بولمايدى. بۇل - ەتيكاعا جات. سوندىقتان قاراپايىم حالىقتى ساپالى اقپارمەن قامتۋ - تىكەلەي بورىشىمىز. وسى اتالعاندارعا ادال قارايتىن بولسا - وزعانىمىز. كەي-كەيدە تەبىرەنىپ قويامىن. ناعىز الاماندا ءجۇر ەكەنبىز عوي دەپ. بولاشاق ءتىلشى بولعىسى كەلەتىن جاندارعا ايتارىم، بۇل سالانى جاقسى كورە ءبىلۋ كەرەك دەگىم كەلەدى. سوندا ءسىز قۇددى جۇمىس ىستەمەگەن ادام كەيپىندە عۇمىر كەشەسىز. ءوزىمدى وسى سالادا جۇرگەن باقىتتى جاندار ساناتىنا قوسامىن.
شەرحان مۇرتازا، شەراعاڭ «ءجۋرناليستىڭ جەگەنى - جانتاق، ارقالاعانى - التىن» دەپتى. اتالعان پىكىرلەر دە وسىعان سايادى. قالام مەن قارىمىن ەگىز ۇعىم ەتە بىلگەن جۋرناليستەر وزادى دەمەكپىن.
بىلگىر كارل كراۋس «ويىڭا بىردە-بىر وي كەلمەسە دە، ونى قاعازعا تۇسىرە بىلگەندە عانا جۋرناليست بولاسىڭ» دەيدى. ەڭ باستىسى، جازۋ شەبەرلىگى مەن ويىڭنىڭ انىقتىعىن ۇشتاۋ قاجەت. سوندا عانا بىلگىر جۋرناليست اتاناسىڭ. جوعارىداعى پىكىرلەدى توپتاي كەلگەندە وسىعان سايادى. جۋرناليستيكا ءبىز ءسۇرىپ وتىرعان قوعامنىڭ ايناسى، ويى، كومەگەي ءتىلى ءھام سوعار جۇرەگى دەمەكپىز!