گوبەلەنشى بوتاگوز تولەشتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى بىرەر ءسوز
بوتاگوز تولەش بەينەلەۋ ونەرىنىڭ بىرنەشە باعىتىن قاتار الىپ جۇرگەن، دالىرەك ايتساق، گوبەلەن، گرافيكا جانە كەسكىندەمە جانرلارىندا وزىندىك ايشىقتى قولتاڭباسى قالىپتاسقان دارىندى سۋرەتشى، ءارى ۇستاز. قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى. 40-تان استام گوبەلەننىڭ اۆتورى. ءوز ەلىمىزدەن بولەك، جەكە كورمەسى بولگاريا، تۇركيا، پولشا مەملەكەتتەرىندە وتكەن.
حات كەلدى
بوتاگوز بالا كۇنىندە قۋىرشاقتارىنىڭ ۇستىندە كيىم بولسا دا، ولارعا ءوز قيالىمەن كويلەكتەر تىككەندى جاقسى كورەتىن. ناپ-نازىك مايىسقان ساۋساقتارىنان ينە-جىبى تۇسپەيتىن. ونەردى بەرىلە سۇيگەنى ءسوزسىز اكەنىڭ قانىمەن، انانىڭ سۇتىمەن بەرىلگەنى انىق. اكەسى شوقان تولەش – قازاقستانعا بەلگىلى اتاقتى ءمۇسىنشى. ال اناسى تاۋجان ەسبەرگەنوۆا – XVIII عاسىردا ءومىر سۇرگەن ايگىلى رايىمبەك باتىردىڭ العاشقى وبرازىن، پورترەتىن سالعان سۋرەتشى، سول اتاعىمەن قازاقستان ەنسيكلوپەدياسىنىڭ جيناعىنا دا كىرگەن.
بوتاگوز ورتا مەكتەپتەن سوڭ الماتىداعى رەسپۋبليكالىق كوركەمسۋرەت ورتا مەكتەپ-ينتەرناتىنا وقۋعا تاپسىرادى. قورىتىندىسى ءبىر ايدان سوڭ شىعاتىن. ول تۇستا بۇگىنگىدەي تەلەفون، WhatsApp دەگەن جوق، حابار-وشاردىڭ ءبارى حاتپەن كەلەتىن. ءبىر ايدان سوڭ ۇيگە وزگەشە حات كەلدى. «قۇرمەتتى تولەشيەۆ شوقان! ءسىزدىڭ بالاڭىز ءبىزدىڭ مەكتەپكە قابىلداندى» دەگەن ماتىندەگى حات جولدارى ارمانشىل قىزدىڭ الداعى عۇمىرىنا قوس قانات بايلاپ بەرگەن بولاتىن سوندا. سول ساتتەن بەرى بوتاگوز ونەرگە اپپاق جۇرەگىمەن ادال بولىپ كەلەدى. بۇگىندە سارعىش تارتقان سول ءبىر تىلدەي حات سۋرەتشىنىڭ جۇرەك تەبىرەنتەرلىك ەستەلىگى بولىپ ءالى كۇنگە ساقتاۋلى.
ءبىر بەلەس
ونەر مەكتەبىنەن كەيىن ونەر كوللەدجىنە وقۋعا ءتۇسىپ، ونى ءتامامداپ، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنا قابىلدانىپ، «كوركەم توقىما» ماماندىعىن الىپ شىعادى. قادامىن ونەر جولىنىڭ تومەنگى باسپالداعىنان باستاپ، قىر-سىرىن مەڭگەرىپ، جوعارىعا كوتەرىلگەن قىز بىردەن جەكە شىعارماشىلىعىنا تۇرەن سالىپ، ال ەكى جىلدان سوڭ ۇستازدىق ەتە باستايدى. بۇگىندە بەينەلەۋ ونەرىنىڭ ءارتۇرلى باعىتىندا شاكىرت تاربيەلەپ جۇرگەنىنە دە تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. وسى جىلدار ارالىعىندا ءوزىنىڭ ساباق بەرۋ مەتوديكاسى دا قالىپتاسىپ ۇلگەرگەن. ارينە، سۋرەتشى، ۇستاز بولىپ قالىپتاسۋىنا اكەسىنەن، كوللەدج، ۋنيۆەرسيتەتتەگى ۇستازدارىنان العان بىلىم-بىلىگى كوپ كومەگىن تيگىزدى. شاكىرتتەرى دە بۇگىندە ونەر بيىگىنەن كورىنىپ، ۇلكەن بەلەستەردى باعىندىرىپ جاتسا، قوعامنىڭ دامۋىنا، جاستاردىڭ ورلەۋىنە مەن دە ۇلەسىمدى قوسىپ ءجۇرمىن دەپ ماقتانسا دا ەش ايىبى جوق. ءقازىردىڭ وزىندە بىرنەشە ديپلومدىق جۇمىستارعا جەتەكشىلىك ەتىپ، جاستارعا گوبەلەن توقۋ، باتيك، كيىز باسۋ سىندى قازاقتىڭ باسقا دا ۇلتتىق ءداستۇرلى ونەرىنىڭ ءبىرازىن ۇيرەتىپ، ءبىراز شاكىرتىن ونەر كوگىنە ۇشىردى.
بالاپانىم
بوتاگوز تولەشتى شىعارماشىلىق ورتادا تانىمال ەتە تۇسكەن گوبەلەن تەحنيكاسىمەن جاسالعان «قۇستار» توپتاماسى. وسى توپتاماداعى ەڭ العاشقى جۇمىستارىنىڭ ءبىرى – 2004 جىلى ورىنداعان «بالاپانى». سارى بالاپان بەينەسى گوبەلەننىڭ ءدال ورتاسىندا ەمەس، شەتكەرىرەك ورنالاسقان. سۋرەتشى بەرگى جاعىنداعى كەڭىستىك ارقىلى كىشكەنتاي ورەننىڭ ارمانىن، العا قويعان ماقساتتارىن كورسەتكىسى كەلگەن سىڭايلى. جانە دە بۇل تۇستاعى ءتۇرلى-تۇستى بوياۋلار جىلى، اشىق، جۇمساق، كوزگە جايلى. ياعني بۇل جىلىلىق پەرىشتە بالانىڭ ءالى دە پاك، تاپ-تازا، اپپاق وي-ارمانىن سيپاتتاپ تۇرعانداي. بۇل جۇمىستىڭ جالپى كەڭىستىگى اقشىل قوڭىرقاي تۇستەرمەن كومكەرىلگەن. سول كەڭىستىكتەگى نۇكتە سەكىلدى وتە مايدا بوياۋلار دا بالدىرعاننىڭ بۇل الەمدە ءالى دە كورەتىن، سەزىنەتىن، بىلەتىن دۇنيەلەرى كوپ ەكەنىن اڭعارتاتىنداي. بۇل جۇمىستا ۇشتارى ۇشكىر جانە يرەلەڭدەگەن بەينەلەردى دە بايقايمىز. بۇل ءومىردىڭ قۇبىلىپ تۇراتىن ءار ءساتىن، كەزەڭدەرىن بىلدىرسە كەرەك.
ءدال وسى «بالاپاننان» سوڭ سۋرەتشى ودان ءارى شابىتتانىپ، «قۇستار» توپتاماسىنىڭ قاتارىن كوبەيتە ءتۇستى. ودان كەيىنگى «مەيرام» جۇمىسىندا ەندى بالاپانى مەن اناسى بىرگە ۇشىپ كەلە جاتىر. كۇن ساۋلەسى اينالاعا نۇرىن مولىنان توگىپ، شۋاعىن شاشىپ تۇر. انانىڭ مەيىرىمى دە كۇن ساۋلەسى سەكىلدى عوي، اينالاسىن اركەز جىلىلىققا بولەيدى. بۇل كومپوزيسيادا ەكى كەيىپكەردىڭ قۇرىلىمى جاعىنان سول جاق تۇستان وڭعا قاراي ۇمتىلا، ۇشىپ كەلە جاتقان ءساتىن بايقايمىز. ءبىزدىڭ قازاقتا «وڭىنان تۋسىن»، «وڭىنان بولسىن» دەگەن جاقسى تىلەك بار عوي. سوندىقتان بوتاگوز اناسىنىڭ بالاپانىن وڭعا، كۇن جاققا قاراي، كوككە سامعاۋعا الىپ بارا جاتقان ءساتىن شەبەر بەينەلەپتى. تاعى ءبىر ماڭىزدى دەتال – مۇندا بالاپاننىڭ بەينەسى انىق ەمەس، السىزدەۋ سومدالعان. ويتكەنى، ول ءالى دە قاناتى قاتايماعان، بالاڭ بالدىرعان ىسپەتتى بالاپان. بوتاگوزدىڭ گوبەلەندەرىندە بوياۋلار ءبىرتۇتاس، تولىق بولىپ كەلەتىنىن بايقادىق. ال وسى «مەيرام» گوبەلەنىندە ءبىر ءتۇس ەكىنشى تۇسكە جۇمساق اۋىسىپ، الماسىپ، بىر-بىرىمەن ۇندەسىپ، ويناپ جاتاتىنداي. بۇل انا مەن بالانىڭ اراسىنداعى ماحابباتتى، جىلۋلىقتى، مەيىرىمدى كورسەتۋ ءۇشىن جاسالعان تاسىلدەردىڭ ءبىرى دەپ قابىلدادىق.
قۇستار سايراعاندا
ال «ساياباقتاعى قۇستاردىڭ» يدەياسى بوتاگوزدىڭ جولاي شاعىن عانا ساياباققا كىرگەن ساتىندە تۋىنداعان بولاتىن.
– مەن، شىنىمدى ايتسام، ساياباقتان قۇستاردى مۇلدەم كورمەدىم. ءبىراق قۇلاعىما اعاشتار اراسىنداعى قۇستاردىڭ ءتۇرلى دىبىستار شىعارىپ سايراعان، ءان سالعان داۋىستارى كەلدى. سول ءسات جانىما ەرەكشە ءبىر اۋەن قۇيىلىپ، تىنىشتىق قۇشاعىندا تەربەلگەندەي اسەردە بولدىم. اسەرلەنگەنىم سونشالىق، شەبەرحاناما كەلە سالىپ، وتىرا قالىپ، سول سەزىمىمدى جوعالتىپ المايىنشى دەپ، ەسكيزىن تۇسىرە باستادىم. «ساياباقتاعى قۇستارىم» دا گوبەلەن تەحنيكاسىمەن ورىندالدى. وعان جارتى جىلىمدى جۇمساپپىن. بۇل كومپوزيسيادان جاپىراعى توگىلگەن اعاشتاردىڭ اراسىندا تۇرعان ۇلكەن ءبىر قۇستىڭ بەينەسىن كورە الاسىزدار. مەن بۇل جۇمىسىمدا قالادا ءومىر سۇرەتىن قۇستاردىڭ الەمىن كورسەتكىم كەلدى. كومپوزيسيادا ناقتى ءبىر جىل مەزگىلىن كورسەتكەن جوقپىن. ماسەلەن، جوعارعى جاعىنان كوكتەپ شىعىپ كەلە جاتقان جاس جاپىراقتاردى، جىلى جاقتان ۇشىپ كەلە جاتقان قۇستاردى بايقايسىز. ال كومپوزيسيانىڭ تومەنگى جاعىندا قىزعىلت، سارعىش تۇستەر كوپ پايدالانىلعان. ول تۇستەر كۇزدى ەسكە تۇسىرەدى. كوكتەم مەن كۇزدىڭ بىر-بىرىمەن وسىلايشا بايلانىسىپ تۇرعانى قۇستار تاقىرىبىن جاقسى اشىپ تۇر دەپ ويلايمىن. سەبەبى، قۇستار كوكتەمدە جىلى جاقتان ۇشىپ كەلەدى، كۇزدە جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى. بۇل كومپوزيسيام بۇگىنگىدەي قىم-قۋىت، قاربالاس تىرشىلىكتە قالا ادامدارىنىڭ دا تابيعاتپەن بايلانىسىن جوعالتپاۋعا جانە قورشاعان ورتانى ايالاپ، قورعاپ جۇرۋگە شاقىرىپ جاتسا، قۋانامىن، – دەيدى بوتاگوز تولەش.
سەزىم مەن ءتوزىم
گوبەلەن ونەرى وتە كوپ ۋاقىتتى، ونەرگە دەگەن ادال ماحابباتى، تەمىردەي ءتوزىم مەن سارقىلماس سابىردى تالاپ ەتەتىن، كوز مايىن سارقىپ الاتىن كۇردەلى ونەر. بوتاگوز بارلىق گوبەلەنىن كومەكشىسىز، باستان-اياق ءوزى توقىپ شىعادى. ونىڭ ءوزى ۇزاق پروسەستەن تۇرادى. ەڭ الدىمەن، يەدياسىنىڭ ەسكيزىن سىزىپ الادى. سوسىن بوياۋىن ىزدەيدى. ودان سوڭ كەرەكتى قۇرال-جابدىقتارىن، ءتۇرلى جىپتەرىن دايىندايدى. گوبەلەننىڭ ستانوگىن، كارتون دايىنداۋ، جىپتەرىن كەرۋ سىندى جۇمىستارىنىڭ ءوزى كوپ ۋاقىتتى الادى. ءبىر سانتيمەترىنىڭ ءوزىن توقۋعا بىر-ەكى ساعات كەتەدى. ال تۇتاس ءبىر كومپوزيسيانى جارتى جىل، ءتىپتى 9 اي، ءبىر جىل توقىعان كەزدەرى بار. كەي ادامدار جۇمىسىن قىمباتسىنىپ جاتادى. ال ونىڭ ارعى جاعىندا قانشاما جانكەشتى ەڭبەكتىڭ جاتقانى قولونەرشىگە عانا ايان.
«مەتامورفوزا» دەگەن كومپوزيسياسىندا الەمنىڭ شەكسىزدىگىن، ونىڭ ۇنەمى جاڭارىپ وتىراتىنىن جەتكىزگى كەلەدى. ال «ايقايى» قوعامداعى ءتۇرلى الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە، ادىلەتسىزدىكتەرگە اشىنعان جاننىڭ جانايقايىن كورسەتەدى. «التىن باعىت»، «الەم»، «جاڭارۋ» گوبەلەندەرى دە جاھاننىڭ، قوعامنىڭ ءبىر-بىر جۇگىن كوتەرىپ تۇر.
ەركىن ويلى قىز
ءبىر قىزىعى، اتا-اناسى وعان ەشقاشان «ادال، ەڭبەكقور، جاقسى ادام بولعىن» دەپ سوزبەن ايتقان ەمەس، ولار ول قۇندىلىقتىڭ ءبارىن وزدەرىنىڭ ىس-ارەكەتتەرىمەن، بىر-بىرىنە، ۇل-قىزىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ارقىلى دارىتا ءبىلدى. ونەر ادامى ەركىندىكتىڭ ادامى عوي. سوندىقتان اكە-شەشەسى بوتاگوزدىڭ ەركىندىگىن ەشقاشان شەكتەمەپتى. «جۇرەگىڭ نەنى قالاپ تۇر، سونى ىستەگىن» دەيتىن اكەسى ىلعي. ءقازىر ءوز ۇلىنا دا سول ءادىستى قولدانىپ ءجۇر. جانە ودان ۇتىلعان جەرى جوق.
– بولدىم، تولدىم دەپ ايتپايمىن ءوزىمدى. شىعارماشىلىق ادامى ۇنەمى ىزدەنىستە جۇرەتىن جان عوي. ىزدەنۋدەن جالپىقپايمىن. كوللەدجدە، ۋنيۆەرسيتەتتە ساباق بەرەمىن، بالالاردى بەينەلەۋ ونەرىنە باۋليتىن ستۋديام بار. بۇلايشا ءتىزىپ ايتىپ جاتقانىم، سول قاربالاسقا تولى جۇمىستاردىڭ اراسىندا جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىنە وي-پىكىرلەرىمدى قۇنداقتاپ، شابىتىمدى شىڭداپ جۇرەمىن. بىلاي قاراعاندا، سىرت ادامعا كۇندەلىكتى جۇمىستا جۇرگەن ادام سياقتى كورىنەتىن بولارمىن دەگەنىم عوي. ال شىن مانىندە، ماسەلەن، انا بالاسىن قۇرساعىندا توعىز اي، توعىز كۇن كوتەرىپ جۇرەدى ەمەس پە. ءبىزدىڭ شىعارماشىلىق پروسەسس تە ءدال سونداي. تۋىندىمىزدىڭ نەگىزگى وزەگى اۋەلى ميىمىزدا جىلت ەتكەن وي بولىپ، ودان كەڭەيىپ، ءبۇتىن يدەياعا اينالىپ، سوسىن قاعازعا ەسكيز بولىپ تۇسە باستايدى. ول سوسىن كەيىن گوبەلەن، الدە گرافيكا بولا ما، ايتەۋىر تولاسسىز ىشتە قايناپ، ءپىسىپ جاتادى، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.
سىيلاستىق
بوتاگوز بالا كۇنىندە رويالدا ويناۋدى قاتتى ارماندايتىن. ءبىراق مۋزىكالىق اۋەندى قابىلداۋ قابىلەتى تومەندەۋ بولعاندىقتان، مۋزىكا مەكتەبىنە تۇسە الماعان-دى. ءبىراق اياۋلى ارمانىنا جەتە الماسا دا، مۋزىكالىق اسپاپتاردى ءوز جۇمىستارىندا مولىنان بەينەلەپ جۇرگەنىنە، ءسويتىپ بالا ارمانىنىڭ ىشىندە تۇنشىعىپ قالىپ قويماعانىنا قۋانادى بۇگىندە.
ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا سىيلاستىقتى جوعارى باعالايدى. ادامداردىڭ ءبارىن سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تىرىسادى. بارىنە ادال بولۋعا ۇمتىلىپ جۇرەدى.
ءيا، بوتاگوزدىڭ ومىرلىك ۇستانىمى – شىنشىل بولۋ. «شىندىقتىڭ ءتىلى قاراپايىم كەلەدى. «اقيقاتتىڭ كەمەسى سىنباس» دەۋشى مە ەدى، شىندىق اششى بولسا دا، ول ءبىزدى اركەز ادالدىققا باستاپ وتىرادى. شاكىرتتەرىمە دە، جاس بۋىنعا ءجيى ايتىپ وتىراتىن ءسوزىم وسى. «ماماندىقتارىڭدى سۇيىڭدەر، جەتىك مەڭگەرىڭدەر، كوپ ەڭبەكتەنىڭدەر، ىزدەنىڭدەر، سوندا عانا ءار سالانىڭ شىڭىنا ءسوزسىز جەتەسىڭدەر» دەيمىن»، – دەدى ول ءسوز سوڭىندا.
ءبىز وسى قاسيەتتى شىنشىل قىزدىڭ شىعارمالارىنان دا كورگەندەي بولدىق. ارماندارعا جەتەلەيتىن قۇستارىڭىزبەن بىرگە بيىككە سامعاي بەرىڭىز، بوتاگوز!