نە ءۇي الا الماسا، نە «جاسوسپىرىمدەر ۇيىنە» سىيماسا، نە تۋعان-تۋىسى كەڭشىلىك جاساماسا، ولار قايدا بارماق؟
ءقازىر ەلىمىزدەگى كەز كەلگەن بالالار ۇيلەرى باسشىلارىمەن سويلەسە قالساڭىز، «بالالاردىڭ جاعدايى جاقسى، نە ىشەم، نە كيەم دەمەيدى، بىلىكتى پەداگوگتاردىڭ تاربيەسىمەن ءبىلىمدى جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر» دەپ ايتاتىنى بەلگىلى. ال ونداعى شىنايى جاعداي قالاي، بالالاردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋى، ۋاقىتىلى تاماقتانىپ، دۇرىس كيىم كيۋى، ەڭ اقىر اياعى ولار وزدەرىن قازاقستاننىڭ ازاماتى رەتىندە تولىق سەزىنە الىپ ءجۇر مە؟ بالالار ۇيىنەن تاربيەلەنىپ شىققان، بۇگىندە الماتىنىڭ سەيفۋللين داڭعىلىندا جالدانىپ جۇمىس جاسايتىن مۇرات ەسىمدى جىگىتپەن پىكىرلەسكەندە، مۇلدەم باسقاشا ويدا قالدىق.
مۇندا تاربيەشىلەردىڭ ۇرسىپ-ۇرۋى، جەكىپ سويلەپ، دۇرىس تاماقتىڭ بەرىلمەۋى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ونىڭ سوزىنە سەنسەك، بالالار ۇيىندەگى تاربيەشىلەر بۇلدىرشىندەردى ءوز ۇيلەرىنە اپارىپ جۇمىسقا جەگىپ، ءتىپتى كەيبىر جاعدايلاردا سولار ارقىلى پايدا تاۋىپ وتىرادى ەكەن. ول-ول ما، ءتىپتى قىلمىس جاسايتىن قاراقشىلار دا بالالار ۇيىنەن شىققان جاستاردى ءوز توبىنا تارتۋعا قۇمار كەلەتىن كورىنەدى.
– كەيبىر اپايلار ۇيىنە اپارىپ، جۇمىسقا سالىپ، ءوزىنىڭ ءۇيى بىتسە، تۋعان-تۋىستارىنىڭ ۇيىنە قورا-قوپسىسىن سالۋعا، تازالاتۋعا اپارادى. ال وندايعا بارمايمىن دەپ قارسى شىقساڭ، ساعان دۇرىس تاماق تا، كيىم دە، جىلى كوزقاراس تا بولمايدى. مەن سىزگە ءبىر نارسە ايتايىن، «ۇلكەن ۇيدە» ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ ءۇشىن مۇعالىمدەردىڭ «شەستەركاسى»، بالالاردىڭ اراسىندا اتامان بولۋىڭ كەرەك. سەبەبى وندا كىم كۇشتى، سول قالعاندارىنىڭ تاماعىن تارتىپ جەيدى. بۇلدىرشىندەردىڭ بالالار ۇيىنەن قاشىپ، كوشەدە قايىر تىلەپ كەتەتىنى، مىنە، وسىدان. سونىمەن قاتار، كەز كەلگەن بالالار ءۇيىنىڭ الدىن جىلدا قاراقشىلار اڭدىپ جۇرەدى. ول جاقتان قالاي شىقتىڭ، سەنى وزدەرىنە تارتىپ، قولىڭا از-مۇز اقشا بەرىپ، تۇنگى كلۋبتارعا، قىزدارعا اپارىپ، جەڭىل جۇرىسكە اربايدى. ونسىز دا ەندى نە ىستەيمىن دەپ جۇرگەندە، بۇلاردىڭ جىلى كوزقاراسىن كورىپ، قاستارىنان ءوزىڭ دە قالعىڭ كەلمەيدى. ال ولارعا قوسىلعان كۇنى سەنى «سەمىرتىپ-سەمىرتىپ سويىپ» جىبەرەدى. دەمەك، قىلمىس جاساپ، تۇرمەدەن ءبىر-اق شىعاسىڭ، – دەيدى ول.
مۇراتتىڭ بۇل ايتقاندارىنا سەنۋ قيىن سياقتى. ءبىراق ونىڭ بالالار ۇيىندە تاربيەلەنىپ، سوندا وسىپ-جەتىلگەنىن ەسكەرسەك، ونىڭ ۇستىنە، كەيدە جەتىم بالالاردىڭ بازارلاردا قايىر تىلەپ جۇرەتىنىن كورگەن سوڭ، ءارى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا بالالار ۇيىنەن شىققان بۇلدىرشىندەردىڭ قىلمىسقا كوپ بوي الدىراتىنىن راستاعاننان كەيىن نانباسقا لاج قالمايتىن ءتارىزدى.
بىزدە جەتىم بالالار 18-گە دەيىن عانا مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىندا بولادى. ودان كەيىن تۋعان-تۋىسى بارلار سوندا بارىپ، ال تۇلدىر جەتىمدەر «جاسوسپىرىمدەر ۇيىندە» تاربيەلەنەدى. ماسەلە وسى جەردەن باستالادى. الماتىداعى جالعىز «جاسوسپىرىمدەر ءۇيى» - 100 بالاعا ارنالىپ سالىنعان شاعىن عانا عيمارات. ال وندا 200-دەن استام بالا جاتىر. ول مەكەمە - سوزىلا بەرەتىن رەزەڭكە ەمەس. الايدا، ول جەرگە وزگە ءوڭىردىڭ بالالار ۇيىنەن كەلەتىندەر كوپ. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ بارلىعى وندا سىيمايدى.
ەربول امانتاي ۇلى، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى:
– ءقازىر جەتىمدەرگە جەتكىلىكتى دارەجەدە قولداۋ كورسەتىلىپ وتىرعان جوق. كەزىندە بالالارىمىزدى شەت ەلدەرگە ساتتىق. تالاي قازاقتىڭ قاراكوزدەرى مۇحيت اسىپ كەتتى. مەن بەس جاسىمنان جەتىمدىكتى كوردىم. حالىق جاۋىنىڭ بالاسى دەپ ابدەن قۇقاي كورسەتەتىن. جەتىمنىڭ كۇنى ەشقاشان جەتىسكەن ەمەس. ال قازىرگى جەتىمدەرىمىزدىڭ جاعدايى ءتىپتى دە مۇشكىل. ولارعا قاتىستى ءالى ءبىر ماردىمدى زاڭ جوق. ال تاستاندى بالالارىمىز اركىمنىڭ كۇڭى، ق ۇلى بولىپ ءجۇر. بۇعان كىمنىڭ جانى اۋىرمايدى، ءبىراق ءبىزدىڭ قولىمىزدان نە كەلەدى؟ ولارعا مەملەكەت قولداۋ كورسەتۋ كەرەك.
سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن جاستارعا وسى ۋاقىتقا دەيىن شاعىن ءۇي بولىنبەي كەلەدى. قازىرگى تاڭدا قانشاما جەتىم تۇرعىن ءۇي الۋعا كەزەكتە تۇرعانىمەن، ولاردىڭ باسىم كوبى ۇيگە قول جەتكىزە الماي ءجۇر. نە ءۇي الا الماسا، نە «جاسوسپىرىمدەر ۇيىنە» سىيماسا، نە تۋعان-تۋىسى كەڭشىلىك جاساماسا، ولار قايدا بارماق؟ ال دالادا قالعان جەتىم بالانىڭ قاڭعىرىپ ءجۇرىپ ۇرلىققا بارماسىنا، ءتىپتى بارىنەن ءتۇڭىلىپ، كۇيزەلىپ، ماسكۇنەمدىككە، ناشاقورلىققا سالىنباسىنا كىم كەپىل؟! قىز بالالار دا سول سەكىلدى، ءارى كۇرەسىپ، بەرى كۇرەسىپ، بولماعان سوڭ بارىپ ارىن ساتىپ، كۇن كورىستىڭ ەڭ ارزان جولىن تاڭداۋى عاجاپ ەمەس. بۇگىندە جولىن دۇرىس تاپتى دەگەننىڭ وزدەرى ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن ءۇشىن بىرەۋلەردىڭ باسىبايلى ق ۇلى بولىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ءبىز وسى ناشاقورلىق، جەزوكشەلىك سەكىلدى قوعامدىق دەرتتەردى وسىلايشا كوبەيتىپ وتىرعان جوقپىز با، قالاي ويلايسىز؟..
ر.S. كەزىندە الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى بولعان سەرىك ۇمبەتوۆ پەن اقتوبە وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ كاسىپكەرلەردىڭ قولداۋىمەن جەتىمدەر ۇيىنەن شىققان جاستارعا ءبىر بولمەلى ءۇي الىپ بەرۋگە كومەكتەسىپ، تاماشا باستاما كوتەرگەن بولاتىن. وسىلايشا، ولار 20–30 شاقتى جەتىم بالانىڭ ءۇيلى بولۋىنا مۇرىندىق بولدى. ءبىراق وسى تاماشا باستاما كەيىنگى كەزدە ىسكە اسپاي قالدى. ءدال وسى ءۇردىستى ەلىمىزدىڭ قازىرگى بيلىگى ءىلىپ اكەتىپ، جەتىمدەرگە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر قولداۋ كورسەتسە، دۇرىس-اق بولار ەدى...