ەلىمىزدە قاڭتار ايىنان باستاپ ەنەرگەتيكالىق سۋسىندار ساتىلىمىنا قاتىستى جاڭا ەرەجەلەر ەنگىزىلدى. بۇدان بىلاي اتالعان ونىمدەردى 21 جاسقا تولماعان جاسوسپىرىمدەرگە ساتۋعا قاتاڭ تىيىم سالىندى. سونداي-اق بۇل سۋسىنداردى اۆتوماتتى اپپاراتقا دا قويۋعا بولمايدى. ەرەجە بۇزىلعان جاعدايدا اپپارات يەسى جاۋاپقا تارتىلماق.
جالپى، ەڭسەسى باسىلىپ، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ تۇرسا كىمنىڭ دە بولسىن ەشتەڭەگە قولى بارمايتىنى بەلگىلى. مەيلى جۇمىستا، مەيلى كۇندەلىكتى تۇرمىستا بولسىن، بويى سەرگەك، كوڭىل كۇيى كوتەرىڭكى ادام عانا جىگەرلى بولىپ كەلەدى، ءار نارسەگە قۇلشىنىپ تۇرادى. وسى سەرگەك قالپىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن بىرەۋلەر كۇن سايىن كوفە ىشسە، ەندى بىرەۋلەر ونىڭ «ەمىن» ەنەرگەتيكالىق سۋسىنداردان ىزدەيدى. كوفەدەگى بەلسەندى ەلەمەنت – كوفەين بولسا، ال قۇتىداعى ەنەرگەتيكتەردە ودان بولەك، اعزاعا سەرگەكتىك بەرەتىن تاۋرين امين قىشقىلى مەن كوڭىل كۇيدى جاقسارتاتىن، ۆ توبىنا جاتاتىن دارۋمەندەر بار كورىنەدى.
ءبىز ونىڭ اتىن، زاتىن بىلە باستاعانىمىزعا كوپ بولا قويماعانىمەن، العاشقى ەنەرگەتيكتەردىڭ ءبىرى وتكەن عاسىردىڭ باسىندا شىعارىلعان ەكەن. ءبىراق ونىڭ قۇرامىنداعى راديواكتيۆتى زاتتاردىڭ قاۋىپتىلىگى ول تۇستا ءالى بەيمالىم بولعان. 1918 جىلى امەريكانىڭ نيۋ-دجەرسي شتاتىندا ساتىلىمعا شىققان العاشقى ەنەرگەتيك «رادياتور» دەپ اتالعان. ونىڭ قۇرامى تازا سۋ مەن 226 جانە 228 راديي يزوتوپتارىنان، ياعني ءۇش-اق زاتتان تۇرعان. سۋسىن ىشكى ورگاندار جۇمىسىن جاقسارتاتىن جانە باس اۋرۋى، ديابەت، انەميا، ءىشتىڭ قاتۋى، استما سياقتى باسقا دا كوپتەگەن سىرقاتتاردى ەمدەۋگە كومەكتەسەتىن نارسە رەتىندە جارنامالانعان.
ءرادييدى قولدانۋدى شەكتەۋ تۋرالى شارالار تەك 1930 جىلداردان قولعا الىنا باستاعان، ال وعان دەيىن ەنەرگەتيكتىڭ دەنساۋلىققا زيانى ەشكىمنىڭ ويىنا دا كىرىپ شىقپاعان. ءسويتىپ، راديي مەديسينادا جانە باسقا سالالاردا ءجيى قولدانىلعان. «رادياتور» سۋسىنىنىڭ كىشكەنتاي ءبىر بانكاسىنىڭ ءوزى 30 دوللار تۇرعان. باعاسىنىڭ قىمباتتىعىنان كەز كەلگەن ادامنىڭ وعان قولى جەتە بەرمەگەن.
كوپشىلىككە تاڭسىق سۋسىنعا قۇمارتقاننىڭ ءبىرى – ەبەن بايەرس بولعان. ول بىردە قاتتى قۇلاپ، قولىن جاراقاتتاپ الادى. نەبىر مىقتى دارىگەرلەرگە قارالسا دا قولىنىڭ اۋىرعانى باسىلماي قويادى. سودان ول بىردە جارناماسى جەر جارعان «رادياتوردى» تاتىپ كورەدى دە، ىلە-شالا اۋرۋىن ۇمىتقانداي بولادى، كۇشى تاسىپ، ءوزىن كەرەمەت سەزىنەدى. سودان باستاپ الگى ەنەرگەتيكتى كۇن سايىن ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرادى. ال 3 جىلدان كەيىن باسى قاتتى اۋىرا باستايدى، تىستەرى تۇگەل ءتۇسىپ قالادى. بىرتە-بىرتە دەنەسىنىڭ تەرىسى اعىپ، باس سۇيەگى ءار جەرىنەن ويىلادى. اقىرىندا، ادام ايتقىسىز ازاپ شەگىپ، ومىردەن وتەدى.
وسى جاعدايدان كەيىن «رادياتوردى» ساتۋعا تىيىم سالىنادى. ال ەبەن بايەرس ءوز ايماعىندا تانىمال ادام بولعاندىقتان، بۇل وقيعا جەرگىلىكتى گازەتتەردە جازىلىپ، ءرادييدى قولدانۋدىڭ قاۋىپتىلىگى كەڭىنەن ءسوز بولادى.
سايىپ كەلگەندە، قاي زاماندا دا ەنەرگەتيكتەردىڭ پايداسىنان گورى، دەنساۋلىققا تيگىزەر زالالى، سالدارى كوپ ەكەنىن تۇسىنگەن ابزال.
ەرەجەگە جۇگىنسەك، 21 جاسقا تولماعان جاستارعا ەنەرگەتيكالىق سۋسىن ساتقان جاعدايدا كاسىپكەر اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى، ياعني وعان 15 اەك (ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى. ەگەر دە ەكىنشى رەت ساتقانى دالەلدەنسە، ايىپپۇل مولشەرى كوتەرىلەدى، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى جاعدايدا، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى مۇمكىن. بۇدان بولەك، ەگەر ءجاسوسپىرىم ەنەرگەتيكالىق سۋسىندى ءوز-وزىنە قىزمەت كورسەتەتىن جەردەن ساتىپ العان بولسا، وندا سول اۆتوماتتى اپپاراتتىڭ يەسى جاۋاپقا تارتىلماق. سونداي-اق سورەلەردە «21 جاسقا تولماعان ازاماتتارعا ەنەرگەتيكالىق سۋسىن ساتۋعا تىيىم سالىنادى» دەگەن جازبا بولۋعا ءتيىس. ونداي جازبانىڭ بولماۋى دا زاڭعا قايشى بولىپ ەسەپتەلەتىنى ايتىلۋدا.
ەنەرگەتيكالىق سۋسىندار ساتىلىمىنا قاتىستى شەكتەۋ وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋ ماقساتىندا ەنگىزىلىپ وتىرعانى داۋسىز. دەگەنمەن، ءوز دەنساۋلىعىنا، ءوز بولاشاعىنا جاۋاپكەرشىلىكتى اركىم ءوزى سەزىنگەنى الدەقايدا ماڭىزدى. ايتپەسە سەرگىتەتىن سۋسىنعا قۇمارتقانداردىڭ قاي-قايسىسى دا ەبەن بايەرستىڭ كەبىن كيمەسىنە كىم كەپىل؟!