جاڭا قوعامعا ءوتۋدىڭ، قۋاتتى مەملەكەت قۇرۋدىڭ نەگىزگى تەتىگى – ساياسي تۇراقتىلىق.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
2002 جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ يدەياسىمەن قۇرىلىسى باستالىپ، ەلباسىنىڭ سىزبا-نۇسقاسىمەن سالىنعان، بۇگىندە ەلوردانىڭ سيمۆولىنا اينالعان «استانا – بايتەرەك» مونۋمەنتى اشىلدى. الىپ «بايتەرەك» تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نىشانى، قازاق حالقىنىڭ قايتا ورلەۋىنىڭ، مەنملەكەتتىلىگىنىڭ سيمۆولى. وسىناۋ بىرەگەي ساۋلەت قۇرىلىسىنىڭ بيىكتىگى – 105 مەتر، سالماعى 1000 توننا. مەتالل كونسترۋكسياعا 500 قادا تىرەك بولىپ تۇر. ديامەترى 22 مەتر جانە سالماعى 300 توننا بولاتىن، كۇن ساۋلەسىنە قاراي ءتۇسىن وزگەرتەتىن «قۇبىلمالى» شار 97 مەتر بيىكتىكتە ورنالاستىرىلعان. ال، «بايتەرەكتىڭ» ەڭ تومەنگى قاباتى 4،5 مەتر تەرەڭدىكتە. پانورامالىق ليفت ارقىلى اينەك «شارعا»، ياعني ەڭ بيىك شىڭى جۇمىرتقاعا قاراي كوتەرىلىپ، «قۇس ۇشاتىن» بيىكتىكتەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ زاماناۋي جاڭا استاناسىنداعى تولايىم وزگەرىستەردى باعامداۋعا بولادى. «ايالى الاقان» كومپوزيسياعا قول تيگىزسەڭىز قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ءانۇران ورىندالادى.
2002 جىلدىڭ باستى وقيعالارى
- ءى ەۋرازيالىق مەديا-فورۋم
- نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى
- تاراز قالاسىنىڭ 2000 جىلدىعى
- ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستىڭ (اوسشك) ءى ءسامميتى.
- دۇنيە ءجۇزى قازاقتارىنىڭ ءىى قۇرىلتايى.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 2001 جىلعى 30 جەلتوقسانداعى № 751 جارلىعىمەن قازاقستان حالقىنىڭ دەنساۋلىق جاي-كۇيىن جاقسارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن قولداۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا 2002 جىل – دەنساۋلىق جىلى بولىپ جاريالانعان بولاتىن. بۇل رەسپۋبليكادا مەديسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا، حالىقتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مادەنيەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى شەشىم ەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ سالاسىندا، اگرارلىق سەكتوردى، شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋ جانە ت.ب. باعىتتاردا كەزەك كۇتتىرمەس شارالار قولعا الىندى.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى ون جىلىندا ەكونوميكالىق باعىتتا ساپالى دامۋعا قول جەتكىزگەنىنە اقش پەن ەۋروپا وداعى ەلدەرى وسى جىلدىڭ باسىندا قازاقستاندى نارىقتىق ەكونوميكاعا ەنگەن ەل رەتىندە مويىنداعانى دالەل بولا الادى.
سىرتقى ساياساتتا قازاقستان مەن رەسەي كاسپيي تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىن مەجەلەۋ جونىندەگى كەلىسىمگە قول قويدى. وسى كەزەڭدى حالىقارالىق ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى، ەلىشىلىك ەكونوميكالىق دامۋدىڭ تيىمدىلىگى مەن ساپالىق دەڭگەيىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان تىڭ ۇردىستەر جىلى بولدى دەپ تە تۇجىرىمدايدى ساراپشىلار. سونداي نىق قادامداردىڭ ءبىرى رەتىندە ەلباسى جارلىعىمەن مۇناي-گاز سالاسىندا مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇرگىزۋدىڭ ستراتەگيالىق ءتيىمدى قۇرالى – «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ قۇرىلۋىن ايتساق تا بولار. «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ەلدەگى دەموكراتيالىق باعداردىڭ كورىنىسى رەتىندە وپپوزيسيالىق باعىتتاعى «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى دۇنيەگە كەلدى. سپورت الەمىنە كەلسەك، ازيا فۋتبول كونفەدەراسياسىنان ءوز ەركىمەن شىققان قازاقستان بۇل جىلى ۋەفا قۇرامىنا ءوتتى. ال، ەلىمىزدىڭ ىشكى تىنىس-تىرشىلىگىندە الماتى – نۇر-سۇلتان جانە الماتى – شىمكەنت باعىتتارىندا تۇڭعىش جۇردەك تەمىر تۇلپارلار – «تۇلپار-تالگو» پويىزدارى قاتىناي باستادى. جاڭادان قۇرىلعان ۇكىمەت باسىنا ي.تاسماعامبەتوۆتىڭ كەلۋىمەن ءۇش جىلدىق جوسپارلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. 2002-2004 جىلدارعا ۇكىمەت باعدارلاماسى قابىلداندى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكە تاپسىرماسىمەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالالاردا ناقتى كەشەندى جوبالارعا باسىمدىق بەرىلدى. العاشقى ءۇش جىلدىق مەجەدە اۋىل-سەلولاردى قولداۋ ماقساتىندا بيۋدجەتتەن 24 ملرد.تەڭگە ءبولىندى. مۇنىڭ ءوزى اۋىل شارۋاشىلىعىندا، جالپى ەكونوميكادا ىقپالدى رەفورمالار جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەردى.
22 قاڭتار
مەملەكەت باسشىسى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىقتىڭ باس حاتشىسى گ.ا. راپوتانى قابىلداپ،وندا ەۋرازەق مۇشە ەلدەردىڭ قارىم-قاتىناسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەر تالقىلاندى.
11-14 اقپان
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءۇندىستانعا رەسمي ساپارى اياسىندا ءۇندىستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى كوچەريل رامان نارايانمەن، پرەمەر-مينيستر ا.ب.ۆادجپايمەن كەزدەسىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستارلدىڭ بۇل جاڭا كەزەڭى نيۋ-دەليدە اباي قۇنانبايەۆ اتىنداعى كوشەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىمەن جالعاستى. كوشە «اباي ماردج» دەپ اتالادى. «ماردج» ءسوزى جول نەمەسە كوشە دەگەندى بىلدىرەدى. سول ەلدە قولدانىلاتىن تىلدىك ەرەجەلەرگە سايكەس كوشە اتاۋى حيندي، اعىلشىن، پەندجابي جانە ۋردۋ تىلدەرىندە جازىلعان.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ وكىمىمەن «قازمۇنايگاز» كومپانياسى قۇرىلدى. كومپانيانىڭ 100% يەسى "سامۇرىق-قازىنا" ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى" اق.
28 اقپان
قازاقستان،وزبەكستان،قىرعىزستان،تاجىكستان مەملەكەتتەرى باسشىلارى الماتىدا باس قوستى. سامميتكە قاتىسۋشىلار ورتالىق ازيا ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى شارتقا قول قويدى.
- 28 اقپان - الماتىدا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارى «ورتالىق-ازيالىق ىنتىماقتاستىق» ۇيىمىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى شارتقا قول قويدى؛
13 ناۋرىز
نۇر-سۇلتاندا (استانا) قازاقستان جۋرناليستەرىءنىڭ ءبىرىنشى كونگرەسى بولىپ ءوتتى. وندا پرەزيدەنت باق-تاعى مەملەكەتتىك ءتىل جونىندە وي قوزعادى. ەلباسىنىڭ اقپاراتتىق ءتىلدى مەملەكەتتىك تۇرعىدان قولداۋ ءجونىندەگى تاپسىرماسىنىڭ تاريحي ءمانى زور بولدى. قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ ۇلەسى بارلىق باعدارلامالاردىڭ ەلۋ پايىزىن قۇراۋى تيىستىگى جونىندە تالاپ قويىلۋى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ رۋحاني ءومىرىندەگى ماڭىزدى جەڭىس بولدى.
26 ناۋرىز
امەريكا قۇراما شتاتتارى قازاقستانعا نارىقتىق ەكونوميكالىق باعدارلى مەملەكەت مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى مالىمەت جاريالادى. بۇل مارتەبە ءبىر جاعىنان ەلگە ينۆەستورلاردى تارتۋعا جول اشاتىن مۇمكىندىك بەرسە، ەكىنشى جاعىنان، قازاق ەلىنىڭ حالىقارالىق ءيميدجىن كوتەرگەن باعالاۋ ەدى.
8 – 9 ءساۋىر
ەلباسى الماتىدا وتكەن ءىى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق سامميت جۇمىسىنا قاتىستى. داۆوس فورۋمىنىڭ قولداۋىمەن وتكىزىلگەن القالى جيىندا الەمنىڭ 40 مەملەكەتىنەن ساياساتكەرلەر مەن بيزنەس وكىلدەرى باس قوسىپ، ايماقتىق ستراتەگيا اينالاسىندا ويلارىن ورتاعا سالدى.فورۋمعا قاتىسۋشىلار قازاقستان ورتاازيالىق ايماقتا ينۆەستيسيا قۇيۋعا ەڭ ءتيىمدى دە قولايلى ەل ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى.
13 مامىر
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەستى. ماسكەۋدەگى بۇل كەزدەسۋ مەن كەلىسسوز اياسىندا ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتتەرىنىڭ ءوزارا ءتيىمدى باعدارلارى بويىنشا ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداندى. كاسپييدىڭ رەسەي مەن قازاقستانعا قاتىستى سولتۇستىك بولىگىنىڭ تابانىنداعى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى وزەكتى ماسەلەگە اينالعان كومىرسۋتەگى شيكىزاتىن پايدالانۋ ماسەلەسىندە مەملەكەتتەر باسشىلارى ەكى جاققا دا ءتيىمدى شەشىم قابىلدادى.
4 ماۋسىم
مەملەكەت باسشىسى الماتىدا اشىلعان ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى جونىندەگى كەڭەستىڭ ( اوسشك) ءى ءسامميتىنىڭ اشىلۋىنا قاتىسىپ،ءسوز سويلەدى. بۇل اوسشك ءسامميتى وعان قاتىسۋشى 16 ەلدىڭ، بۇۇ، اراب مەملەكەتتەرى ليگاسى جانە ت.ب حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باسىن بىرىكتىرگەن قازاق ەلى ديپلوماتياسىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى تاماشا جەتىستىگى بولدى.سامميت قورىتىندىسىندا اوسشك دەكلاراسياسى مەن الماتى اكتى قابىلدانىپ، جالپى وركەنيەتتىلەر الەمىنىڭ ءوزارا ديالوگىنا، ازيا كونتينەنتىندەگى حالىقارالىق قارىم-قاتىناستىڭ جاڭا داۋىرىنە جول اشتى.
7 ماۋسىم
سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا شانحاي ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا مۇشە ەلدەر باسشىلارىنىڭ ءسامميتى ءوتتى. القالى باسقوسۋدا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى حارتياسىنا، ايماقتىق تەرروريزمگە قارسى قۇرىلىم جونىندەگى كەلىسىمگە جانە شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاتىسۋشى مەملەكەتتەر باسشىلارىنىڭ دەكلاراسياسىنا قول قويىلدى.
3 قىركۇيەك
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بۇۇ-نىڭ وڭتۇستىك افريكا رەسپۋبليكاسىندا وتكەن تۇراقتى دامۋ جونىندەگى ءسامميتىنىڭ جۇمىسىنا قاتىستى.
9 قىركۇيەك
مەملەكەت باسشىسى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كارىموۆتى قابىلدادى. باستى تاقىرىپ – قازاقستان مەن وزبەكستان اراسىنداعى مەملەكەتتىك شەكارانى دەليميتاسيالاۋ تۋرالى بولدى. ەكىجاقتى كەزدەسۋ قورىتىندىسىنا سايكەس، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەملەكەتتىك شەكارانى زاڭدى تۇرعىدان مەجەلەۋدىڭ اياقتالۋىن اسا ماڭىزدى تاريحي وقيعا دەپ باعالاپ، «داۋلى تەلىمدەر» تۋرالى ماسەلەگە تولىقتاي جانە ناقتى نۇكتە قويىلعانىن مالىمدەدى.
25 – 26 قىركۇيەك
قازاق مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنىڭ ءدۇبىرلى مەرەكەسى – يۋنەسكو اياسىندا تاراز قالاسىنىڭ 2000 جىلدىق مەرەيتويى تويلاندى. مەرەكەگە قاتىسقان ەلباسى ونىڭ اشىلۋىندا ءسوز سويلەدى.
5-6 قازان
تاجىكستاندا ورتالىق ازيا ىنتىماقتاستىق ۇيىمى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ ءتورتىنشى كەزدەسۋى اياسىندا وتكەن ارالدى قۇتقارۋ حالىقارالىق قورىنىڭ وتىرىسىندا ارال ەكولوگياسىنا قاتىستى مەملەكەتتەرارالىق ماڭىزدى ماسەلەلەر قارالدى.
17 قازان
مەملەكەت باسشىسى قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلگەن بۇۇ باس حاتشىسى كوفي انناندى قابىلدادى. بۇل جالپى بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ ورتالىق ازيا مەملەكەتىنە جاساعان تاريحي تۇڭعىش ساپارى ەدى. ك.اننان ءوز ساپارىن قورىتىندىلاي كەلە: «قازاقستان نارىقتىق ەكونوميكاعا وتپەلى كەزەڭدە زور ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەنىن، كوپ ەتنوستى ەلدەگى ىشكى تۇراقتىلىقتى ساقتاي العانىن، يادرولىق قارۋسىزدانۋدى باتىل قولدايتىن، ايماقتىق قاقتىعىستاردى بولدىرماۋدىڭ جولى مەن ءجونىن بىلەتىن كوشباسشىلىق قابىلەتتىلىگى بار مەملەكەت رەتىندە تانىلعانىن» ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
23 – 24 قازان
دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۇركىستاندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءىى قۇرىلتايىنىڭ اشىلۋىنا قاتىستى. قۇرىلتايعا الەمنىڭ 40-قا جۋىق ەلىنەن 400-دەن استام دەلەگات كەلدى. ەلباسى تۇجىرىمداعانداي، «بۇل قۇرىلتاي قازاق حالقىنىڭ جاڭا مىڭجىلدىققا ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە نىق قادام باسقاندىعىنىڭ بەلگىسى» ەدى. جيىندا «2003-2007 جىلدارى شەتەلدەردەگى وتانداستاردى قولداۋ تۋرالى» مەملەكەتتىك باعدارلاما جوباسى تالقىلاندى.
24 – 26 قاراشا
الماتىدا ءبىرىنشى ەۋرازيالىق مەديافورۋم ءوتتى. وعان الەمنىڭ وتىزعا جۋىق ەلدەرىنەن تىركەلگەن جەتەكشى اقپاراتتىق اگەنتتىكتەردەن 200-دەي جۋرناليست قاتىستى. سونداي-اق فورۋمدا بەلگىلى ساياساتكەرلەر، ەكونوميستەر مەن ساراپشىلار دا باس قوستى. القالى جيىندا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ زامانا ۇردىسىندەگى ساياسي، مادەني جانە الەۋمەتتىك ماڭىزى مەن ءرولى پىسىقتالىپ، ايقىندالدى.
23 جەلتوقسان
ەلباسى جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا مەملەكەتتىك ساپارمەن باردى. ەكىجاقتى كەلىسسوزدەر ناتيجەسىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن سزيان سزەمين جۇڭگو مەن قازاقستان اراسىنداعى دوستىق، تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتقا جانە باسقا دا ءبىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتتارعا قول قويدى.
27 جەلتوقسان
نۇر-سۇلتاندا (استانا) «ورتالىق ازيا ىنتىماقتاستىعى» (واى) ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەر پرەزيدەنتتەرىنىڭ ءسامميتى اشىلدى. وعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتەرى واى الدىندا تۇرعان مىندەتتەردىڭ جانە، ءبىرىنشى كەزەكتە، وڭىردەگى قاۋىپسىزدىك، ورتالىق ازيادا كوپ قىرلى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋ، سونداي-اق واى ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق ساياساتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى بويىنشا حالىقارالىق ۇيىمداردا ءوزارا ىقپالداستىعىنىڭ ماسەلەلەرى سەكىلدى وڭىرلىك وتكىر پروبلەمالار بويىنشا قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىقتاردىڭ ورىندالۋ بارىسىن ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاپ، بىرلەسكەن كومميۋنيكە قابىلدادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 50 حالىقارالىق باستامالارىنان:
2002 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تومەندەگى ماڭىزدى ۇسىنىس-باستامالارى حالىقارالىق دەڭگەيدە قولداۋ تاپتى:
- رف جانە ق ر شەكارالاس ايماقتار باسشىلارىنىڭ فورۋمىن وتكىزۋ تۋرالى باستاما؛
- الماتى اكتىسىنە 4-ماۋسىمدا اوسشك-تىڭ العاشقى ءسامميتى بارىسىندا قول قويىلدى. قر-نىڭ اوسشك-كە ءتوراعالىق ەتۋى. ەلباسىنىڭ 1992 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 47ء-شى سەسسياسىندا اوسشك قۇرۋ تۋرالى يدەياسىن جاريالاۋىنا بايلانىستى 5 قازان اوسشك كۇنى بولىپ جاريالاندى؛
- 26 تامىز-4 قىركۇيەك ارالىعىندا بۇۇ اياسىندا الەمدىك ەكولوگيالىق پروبلەمالار تىزبەسىن جاساۋ جانە حالىقارالىق ارالدى قۇتقارۋ قورىنا بۇۇ ينستيتۋتىنىڭ مارتەبەسىن بەرۋ –تۇراقتى دامۋ جونىندەگى يوحاننەسبۋرگ سامميتىندە (يۋار) ق ر جاساعان ۇسىنىسى؛
- ەۋرازيالىق كونفەسسياارالىق بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم حارتياسى تۋرالى ۇسىنىس – ق ر پرەزيدەنتى ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ IX سەسسياسىندا سويلەگەن ءسوزى.
ستاتيستيكا:
2002 جىلى پرەزيدەنت رەسپۋبليكا وڭىرلەرىنە 18 رەت، شەت ەلدەرگە 17 رەت رەسمي ساپارعا شىقتى. ءبىر جىل ىشىندە بارلىعى 92 زاڭ قابىلدانىپ، 251 جارلىققا قول قويىلدى.
جىل ءتۇيىنى:
2002 جىلدى قورىتىندىلاعان ساراپشىلار تۇجىرىمدارىنا سۇيەنسەك، اعىمداعى جىلى ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنى بويىنشا قازاق ەلى الەمنىڭ تۇراقتى دا تياناقتى دامۋشى ەلدەرىنىڭ ساناتىنا ەندى. جالپى، جىل بويى جۇرگىزىلگەن جۇيەلى رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ دەڭگەيى ورلەۋ ۇستىندە بولعانىن ايتۋ كەرەك. قازاقستان ءۇش جىل قاتارىنان تمد مەن ورتالىق جانە وڭتۇستىك-شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ اراسىندا كوشباسشى رەتىندە تانىلدى. ال، امەريكا قۇراما شتاتتارى 2002 جىل قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستانعا «نارىقتىق ەكونوميكاسى دامىعان ەل» مارتەبەسىن بەردى.