اۋداندار مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمدەرىن سايلاۋ باستالدى
بيىل 1 تامىزدا جاڭا ساياسي كەزەڭ باستالدى. ونىڭ شىمىلدىعىن ادەتتەگىدەي مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەل حالقىنا جولداۋى اشتى. بۇل جولعى جولداۋدا ەكونوميكالىق سالاعا ءمان بەرىلدى. دەسە دە، ساياسي رەفورمالاردىڭ جالعاسى بولاتىن باستامالار دا ايتىلدى. ونداعى باستى جاڭالىق – سايلاۋ جۇيەسىنە قاتىستى وزگەرىستەر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اۋدان مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمدەرىن سايلاۋدى ەنگىزۋدى ۇسىندى. ياعني حالىق ءتيىستى ەلدىمەكەننىڭ اكىمىن تىكەلەي سايلايدى دەگەنى. بۇل ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتى باسقارۋ ىسىنە تىكەلەي ارالاسۋىنا جول اشادى.
ساياسي ءارالۋاندىقسىز مادەنيەت بولمايدى
ساياسي مادەنيەت قالىپتاسۋ ءۇشىن ساياسي ءارالۋاندىلىق قاجەت. تۇسىنىكتى تىلمەن ايتار بولساق، تاڭداۋ بولۋى كەرەك. سەبەبى، تاڭداۋ ەركىندىگى بولسا سىزدە تالعام قالىپتاسادى. ال تالعام مادەنيەتتىلىكتى قالىپتاستىرادى. مىسالى، بازارعا باردىڭىز دەلىك. الما العىڭىز كەلدى. بازاردىڭ بۇكىل سورەلەرىندە ءبىر سورتتاعى المالار. باعاسى، ءتۇرى، ءتۇسى مەن ءدامى بىردەي. سىزدە تاڭداۋ ەركىندىگى جوق. باستاپقىدا المالاردىڭ ءبارى ءتاتتى بولۋى مۇمكىن. الايدا، ۋاقىت وتكەن سايىن ونىڭ ءدامى بۇزىلا باستايدى. سەبەبى، ساتۋشىلار تاۋارىن ءبارىبىر الادى دەپ، ونىڭ ساپاسىن ءتۇسىرىپ جىبەرەدى. كەڭەس ۇكىمەتىندەگى ساياسي جۇيەدە تۋرا وسىلاي بولدى. ءبىرپارتيالىق جۇيە ۋاقىت وتە كەلە ساياسي داعدارىسقا ۇشىرادى. ساياسي پارتيالار ءوسۋى ءۇشىن باسەكەلەستىك قاجەت. ولار ۇزاق ۋاقىت بويى وز-وزىنە باسەكە بولا المايدى.
بۇل جاعداي تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ العاشقى دامۋ كەزەڭىندە بايقالدى. 30 جىلدان استام ءبىرپارتيالى جۇيە قالىپتاستى. كەيبىر ساياساتتانۋشىلار مۇنى «ءبىرجارىم» پارتيالى جۇيە دەپ تە اتايدى. وتكەن جىلعى ىشكى ساياسي داعدارىستان سوڭ ەلدەگى جاعداي وزگەردى. ساياسي رەفورمالار قارقىندى جۇزەگە اسا باستادى. بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ءوتىپ پرەزيدەنت بيلىگى قىسقارىپ، وكىلەتتىك مەرزىمى ۇزاردى. بيىلعى پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ سايلاۋىنان سوڭ زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ ساياسي بەدەلى ءوستى. ماجىلىستە جاڭا بيلىك پارتيالارى پايدا بولدى. بيىلعى جولداۋدان سوڭ ۇكىمەتتىڭ ءوزى اتقاراتىن جۇمىسىنا ساياسي جاۋاپكەرشىلىگى ارتتى.
وسىلايشا ءبىر جارىم جىلدان استام ۋاقىتتا بيلىك تارماقتارىندا جۇيەلى وزگەرىستەر جاسالدى. دەسە دە، مۇنداي وزگەرىستەردەن بۇگىن ناتيجە بولا قويماس. ول ءۇشىن بيلىك پەن حالىقتىڭ ەتى ۇيرەنۋى كەرەك.
بىرتىندەپ تىكەلەي دەموكراتياعا كەلەمىز
اتا زاڭدا ەلىمىزدىڭ ءوزىن دەموكراتيالى مەملەكەتتى ورنىقتىرۋشى رەتىندە بەكىتتىك. ال دەموكراتيا قانداي باسقارۋ فورماسى؟ ارينە، حالىق بيلىگى. حالىق ول بيلىكتى تىكەلەي نەمەسە وكىلدەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرادى. ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باستى جولى – سايلاۋ.
ازاماتتىق قوعام ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ بارلىق ساتىسىنا سايلاۋ وتكىزۋدى ۇسىنىپ كەلەدى. ازاماتتاردىڭ وبلىستار مەن رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار اكىمىن سايلايتىن ۋاقىت تا كەلەدى. الايدا، وعان اسىقپاي، بىرتىندەپ كەلگەن ءجون. تومەن دەڭگەيدەن باستاپ بيلىكتىڭ گوريزونتالدى ينستيتۋتتارى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ليبەرالدانادى. وسىلايشا حالىقتا عانا ەمەس، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردا دا ساياسي مادەنيەت قالىپتاسادى.
جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ باسشىسى اكىم. اكىمدەردى تىكەلەي سايلاۋعا قاتىستى باستامانى قاسىم-جومارت توقايەۆ العاش رەت 2020 جىلعى جولداۋىندا ۇسىنعان بولاتىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋىلدىق وكرۋگتەر اكىمدەرىن سايلاۋ وتكىزىلدى. ەندى سايلاۋ جۇيەسىندەگى رەفورمالاردىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالدى. بيىلعى جولداۋدا مەملەكەت باسشىسى اۋدان مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ اكىمدەرىن سايلاۋدى ەنگىزۋدى ۇسىندى.
ءوزىن-وزى ۇسىنعاندار بەلسەندى
پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا 14 قىركۇيەكتە اۋداندار مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالار اكىمدەرىنىڭ سايلاۋىن ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ق ر وسك وتىرىسى ءوتتى. زاڭ بويىنشا ءتيىستى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتىڭ ءتىزىمىن 17 وبلىستىڭ ءماسليحاتتارى بەكىتەدى. بەكىتىلگەن ءتىزىم بويىنشا پيلوتتىق نەگىزدە وتەتىن 45 اۋدان مەن وبلىستىق ماڭىزى بار قالالار بەلگىلى بولدى. ولار:
- اباي: كۋرچاتوۆ ق.، اباي اۋدانى؛
- اقمولا: ىرعىز، قوبدا، ويىل اۋداندارى؛
- الماتى: بالقاش، جامبىل اۋداندارى؛
- اتىراۋ: يساتاي، قىزىلقوعا اۋداندارى؛
- شقو: التاي، گلۋبوكوە اۋداندارى؛
- جامبىل: جۋالى؛ تۇرار رىسقۇلوۆ اۋداندارى؛
- جەتىسۋ: كەربۇلاق، سارقان اۋداندارى؛
- بقو: بوكەي ورداسى، قاراتوبە، تاسقالا اۋداندارى؛
- قاراعاندى: پريوزەرسك ق.، اقتوعاي، وساكاروۆ اۋداندارى؛
- قوستاناي: رۋدنىي ق.، التىنسارين، دەنيسوۆ، قارابالىق، فەدوروۆ اۋداندارى؛
- ماڭعىستاۋ: بەينەۋ اۋداندارى؛
- پاۆلودار: اقتوعاي، جەلەزين، شارباقتى اۋداندارى؛
- سقو: ەسىل، مامليۋت، تيميريازيەۆ اۋداندارى؛
- تۇركىستان: بايدىبەك، ماقتاارال، سوزاق، شاردارا اۋداندارى؛
- ۇلىتاۋ: ۇلىتاۋ اۋدانى.
سايلاۋ كۇنى رەتىندە 5 قاراشا بەكىتىلدى. 10 قازاندا، ساعات 18.00-دە ۇمىتكەرلەردى تىركەۋ ۋاقىتى اياقتالدى. ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى 164 ۇمىتكەر تىركەلدى دەپ مالىمدەدى. ولاردىڭ ىشىنەن 69 ۇمىتكەردى ساياسي پارتيالار ۇسىنسا، 95 ۇمىتكەر ءوزىن-وزى ۇسىندى. ياعني ۇمىتكەرلەردىڭ 58%-ى ءوزىن-وزى ۇسىنعاندار. بۇل ساياسي پارتيالار جۇمىسىنا سىن بار دەگەن ءسوز. دەسە دە، ءوزىن-وزى ۇسىنعانداردىڭ ىشىندە دە پارتيا مۇشەلەرى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون.