يت ۇستايتىنداردىڭ قاپەرىندە ءجۇرۋى ءتيىس ەرەجەلەر بار. مىسالى، كەز كەلگەن يتپەن سەرۋەندەگەن كەزدە قارعىباۋ تاعۋ مىندەتتى.
ەرەجەنى بۇزعانى انىقتالعان جاعدايدا جانۋار يەسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىقتار تۋرالى» كودەكسىنىڭ 311-بابىنا سايكەس جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى جانە 3–10 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz
مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر جانە مەكتەپتەردىڭ، ەمدەۋ مەكەمەلەرىنىڭ اۋماعى مەن تىيىم بەلگىلەرى قويىلعان جەرلەردە يتپەن قىدىرۋعا تىيىم سالىنادى. ال ارنايى جەرلەرگە سەرۋەنگە شىققاندا، يەلەرى وزدەرىمەن بىرگە ولاردىڭ ناجىستەرىن جيناپ الاتىن ارناۋلى قۇرالداردى الا ءجۇرۋى ءتيىس. سەبەبى، تۇرعىندار وسى ماسەلەگە قاتىستى كوپ شاعىمدانادى.
ولاردىڭ ايتۋىنشا، يتتەر قانشا قولعا ۇيرەتىلگەن بولسا دا قورشاعان ورتانى لاستاپ، ءجۇرىپ-تۇرۋلارىنا ىڭعايسىزدىق تۋدىرۋدا. كەيدە اۋلادا قوجايىندارى ولاردى بەي-بەرەكەت جىبەرىپ قويادى. ءتورتاياقتىلاردى قوعامدىق كولىكتەردە تاسىمالداۋ كولىكتىڭ ارتقى الاڭدارىندا، جولاۋشىلاردىڭ مازاسىن المايتىن جاعدايدا جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس. يتتەردىڭ دەكوراتيۆتى تۇرلەرىن جانە مىسىقتاردى سومكەدە، ارنايى تورلاردا، كونتەينەردە نەمەسە قولدا الىپ تاسىمالداۋعا بولادى. كوشە قيىلىستارى مەن ماگيسترالدى جولداردان وتكەن كەزدە ءيتتىڭ يەسى جول-كولىك وقيعالارىن جانە ءيتتى كولىكتىڭ باسىپ كەتپەۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن مويىن ءجىبىن قىسقارتىپ ۇستاعانى دۇرىس.
ماسەلە شەشىلىپ كەلەدى
بۇل ماسەلە قالا باسشىلىعىنىڭ دا نازارىندا. جاقىندا «اقشام» ارقىلى ايتامىز» ايدارى ارقىلى ءبىر اۋلانىڭ ماسەلەسى شەشىلدى. «مامىر-4» ىقشاماۋدانىنىڭ تۇرعىندارى: «اۋلادا بۋلدوگ، روتۆەيلەر، دوبەرمان سياقتى يتتەردى ءجيى بايقايمىز. تۇمىلدىرىقسىز جۇرگەنى بىلاي تۇرسىن، كەيبىرى ءتىپتى بوس جىبەرىپ قويادى. ەڭ قورقىنىشتىسى دا سول. اۋلادا بالالار كوپ. قانشا قولعا ۇيرەتىلگەن يت بولسا دا، ءاربىر انا بالا ءۇشىن ۋايىمدايتىنى انىق. مۇنداي جاعدايدا قايدا قايىرىلۋعا بولادى؟ ءتارتىپتى كىمدەر جانە قالاي تالاپ ەتۋگە بولادى؟» دەپ شاعىمدانعان بولاتىن. گازەتىمىزدىڭ تىلشىلەرى ءتيىستى مەكەمەلەرگە حابارلاسىپ، ماسەلەنىڭ شەشىلۋ جولىن ىزدەستىردى. ناتيجەسىندە اۋلاعا ارنايى «يتپەن سەرۋەندەۋگە بولمايدى» دەگەن بەلگى قويىلىپ، تۇرعىندارعا جالپىلاما ەسكەرتۋ جاسالدى. اۋلا تۇرعىندارى ءدان ريزا. راسىمەن، ەگەر حالىق ءوز جايلىلىعى ءۇشىن ءتارتىپتى تالاپ ەتە بىلسە، كوپ ماسەلە وڭاي شەشىلمەك.
ەلەنا فەدوروۆا، قالا تۇرعىنى:
- يت پەن مىسىق اسىرايتىندار ولاردى بالاسىنداي كۇتىپ-باپتاپ، ۋاقىتىن ءبولىپ ارنايى قىدىرتىپ جاتادى. كەيدە سول جانۋارلاردىڭ يەسىنە «ءوتىپ كەتەيىن، ءيتىڭىزدى ارىرەك ۇستاي تۇرىڭىزشى»، «ءيتىڭىز بالامدى تىستەپ الماي ما؟» دەسەڭىز، كادىمگىدەي رەنجىپ قالاتىندار بار. «دوستارىنا» ءسوز دە، سوگىس تە جۋىتقىلارى كەلمەيدى. ءيتتىڭ اتى يت قوي، ونىڭ زيانى تيمەگەن كۇننىڭ وزىندە سەرۋەن كەزىندە وتە اباي بولۋ كەرەك. ءتىپتى، قوجايىنى ونى كۇندە جۋىندىراتىنىن ايتىپ اقتالسا دا، يتتە يەسى بىلە بەرمەيتىن اۋرۋلار بولۋى مۇمكىن. مەن سول بايقالماي جۇعاتىن اۋرۋلاردان قاۋىپتەنەمىن.
مامان پىكىرى:
قۋانتار ءاليحانوۆ، ۆەتەرينار،
قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى:
- جالپى، ءۇي جانۋارلارىنىڭ بارلىعىنا 3 ايلىق مەرزىمنەن باستاپ مىندەتتى تۇردە قۇتىرۋ اۋرۋىنا قارسى ەكپە جاسالۋى مىندەتتى. ونى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. بىلسە دە نازار اۋدارا قويمايتىندار بار. ءارى يەلەرى يتتەردى تەرى پارازيتتەرى مەن گەلمينتتەرىنەن قورعاۋ ءۇشىن پروفيلاكتيكالىق وڭدەۋ جۇرگىزىپ وتىرۋى ءتيىس. مۇنداي تەكسەرىستىڭ بارلىعى يت يەسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندە. سوندىقتان ءۇي جانۋارلارىن ۋاقىتىلى ۆەتەرينارلىق ورتالىقتارعا اپارىپ، تۇراقتى تۇردە تەكسەرىستەن وتكىزىپ وتىرۋ جانۋار ءۇشىن دە، ادامدار ءۇشىن دە ءتيىمدى بولماق. ويتكەنى، ول كەيبىر ءقاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ الدىن الادى. ءوز بەتىنشە تۇرعىن ءۇيدى پيتومنيكتەر مەن پاناجايلارعا اينالدىرۋعا جول جوق.
شەت ەلدە يتپەن قالاي سەرۋەندەيدى؟
- فينليانديادا يتپەن سەرۋەندەۋ ماسەلەسى كەزەڭ بويىنشا شەشىلگەن. ولاردا 2003 جىلى يتتەرگە ارنايى ورىنداردان باسقا جەرگە كىرۋگە تىيىم سالاتىن زاڭ قابىلدانعان. كەيىننەن يتپەن سەرۋەندەۋگە ارنالعان ساياباقتار سالۋ باعدارلاماسى جاسالدى. ارنايى ورىنداردىڭ سانى ءبىر حەلسينكيدىڭ وزىندە جۇزدەن اسىپ جىعىلادى. ول جەردە كۇنىنە 200-گە جۋىق ءۇي جانۋارلارى سەرۋەندەيدى. جالپى اۋدانى 4 گەكتاردى قۇرايتىن ساياباققا كىرۋ تەگىن، ەشقانداي شەكتەۋلەر جوق.
- جاڭا زەلانديادا ءۇي جانۋارلارىن ەلگە اكەلۋدىڭ قاتاڭ ەرەجەلەرى بار. ءارى مۇندا يتتەردى قوعامدىق كولىكتە تاسىمالداۋعا مۇلدەم رۇقسات جوق. تەك ارنايى يتتەردىڭ ساياباعىندا عانا تۇمىلدىرىعىن شەشىپ، بوس جىبەرۋگە بولادى. ساياباق تاڭعى 7-دەن كەشكە دەيىن اشىق، بالالار اۋماققا تەك اتا-انالاردىڭ باقىلاۋىمەن جىبەرىلەدى.
- نيۋ-يوركتە ونداعان يت ساياباقتارى بار. ونىڭ ىشىندەگى ەڭ العاشقىسى تومپكينسا الاڭىنداعى Dog Run ساياباعى. يت وسىرۋشىلەردىڭ اقشاسىمەن جۇزەگە اسىرىلعان جوبا بۇگىندە جەراستى جۇيەسى بار ۇلكەن جانە كىشكەنتاي يتتەرگە ارنالعان بولەك ايماقتان، ءۇش يت باسسەينىنەن، يەلەرىنە ارنالعان ورىندىقتاردان تۇرادى. مۇندا ءۇي جانۋارلارىنا ارنالعان ءارتۇرلى ءىس-شارالار وتكىزىلەدى.
- ال دۋبايدا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن جابىق يتتەر ساياباعى بار. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساياباق ءۇي جانۋارلارىن سەرۋەندەتۋگە ارنالعان الاڭ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگى، قىزمەت كورسەتۋ، اشىق باسسەين، سپا جانە باسقا دا يتتەردىڭ جايلىلىعى قاراستىرىلعان ورىن. ءتىپتى مۇندا يت جاتتىقتىرۋمەن اينالىسىپ جاتقاندا، يەسى ۆەب-كامەرا ارقىلى پروسەستى باقىلاۋعا بولادى.