گەرات، كابۋل، مازاري – شاريف بۇل قۇددى ءبىر شىعىس ەرتەگىلەرىندەگى قالا اتاۋلارى ۇقساۋى مۇمكىن. شىن مانىندە، بۇل سوعىس پەن قانتوگىستەن كوز اشپاعان اۋعان ەلىنىڭ قالالارى. اۋعان سوعىسىنىڭ ىزعارى ءالى دە ەلىمىزدىڭ جادىنان كەتكەن ەمەس. جالپى كىندىك ازيالىق بۇل ەلدە قارۋ ءۇنى ءالى دە باسىلعان جوق. اۋعان فەنومەنىن ءتۇسىنۋ وڭاي ەمەس. دەسە دە، قازاق بارلاۋ مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، اۋعانستان يسلام رەسپۋبليكاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇرىنعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، ق ر ۇقك-نىڭ «قۇرمەتتى قىزمەتكەرى»، اۋعان سوعىسى جانە ارناۋلى ورگاندار ارداگەرى، گەنەرال-مايور ءومىرتاي ماقاش ۇلى بىتىموۆپەن اڭگىمەلەسە وتىرىپ وسى ءبىر ءتۇيىننىڭ جاۋابىن ءتۇسىنىپ كورەمىز.
العاشقى ساپار
سوعىس – جەر-كوكتىڭ جاۋى. ءبىرى سوعىسقا كەزدەيسوق بارسا، ەندى ءبىرى ينتەرناسيونالدىق بورىشىن سانالى تۇردە ورىندادى. ەر كەزەگى ۇشكە دەيىن دەمەكشى، ءبىزدىڭ كەيىپكەر ءبىر ەمەس ءۇش مارتە اۋعان توپىراعىنا اياق باستى.
وتكەن عاسىردىڭ سەكسەنىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا ماسكەۋدەگى كسرو مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى باس باسقارماسىنىڭ قۇرامىندا ورتا بويلى، اققۇبا ءوڭدى، سالماقتى، كىشىپەيىل، قاراپايىم مىنەزدى جەرلەسىمىز ءومىرتاي ماقاش ۇلى قىزمەت اتقارىپ جۇرەدى. سول كەزدىڭ وزىندە وتىزدىڭ ۇستىنە جاڭا عانا شىققان ازامات ارنايى دايىندىقتان ءوتىپ، پارسى جانە داري تىلدەرىن مەڭگەرەدى. ونىڭ دا سىرى بەلگىلى، ويتكەنى اۋعانستاندا ينتەرناسيونالدىق بورىشىن وتەۋگە تاجىريبەلى وفيسەر قاجەت ەدى. تاپسىرما وڭاي ەمەس. سىرتقى بارلاۋ باعىتى بويىنشا، سوعىس اۋماعىنان ماڭىزدى اقپاراتتاردى «ورتالىققا» جىبەرۋ بولاتىن. جالپى وداق بويىنشا 25 بارلاۋشى ىرىكتەلىپتى. سول كىل جۇيرىكتەردىڭ ىشىنەن مىڭننان تۇلپار اتانعان كەيىپكەرىمىز جيىرما بەستىڭ ورتاسىنان ويىپ تۇرىپ ورىن العان بولاتىن. اۋعان جەرىنە كەلگەندە ءتىپتى جيىرما بەستىڭ ونى ۇيلەرىنە قايتارىلعان. ال قازاق بالاسى بولسا سىننان سۇرىنبەي قىزمەتىن جالعاستىرىپتى. «مۇنىڭ سىرى نەدە؟» دەسەڭىز، وندا ءبىر ءسات كەرى شەگىنىپ كەيىپكەرىمىزدىڭ بالالىق شاعىنا، تۋعان ورتاسىنا ورالايىق.
ءومىرتاي ماقاش ۇلى 1951 جىلدىڭ 4 اقپانىندا ەلىمىزدىڭ شىرايلى شىعىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالالىق شاعى ورتاسىنا مارتتىگىمەن تانىلعان اكەسى ماقاشتىڭ قولىندا وتەدى. وتباسىندا قازاقى تاربيە كورىپ، ومىرگە دەگەن كوزقاراسى قالىپتاسادى. اكەسى ەڭبەكسۇيگىشتىكتى، باتىلدىقتى جانە ەلگە دەگەن شەكسىز ادالدىقتى ۇيرەتەدى. ايتسە دە، اكەسى بولاشاق وفيسەردىڭ ەر جەتىپ، ازامات بولعان ءساتىن كورە المادى. وكىنىشكە وراي، 60 جاسىندا قاتتى ناۋقاستانىپ دۇنيەدەن وتەدى. بالكىم، سەمەي اتوم پوليگونىنداعى سىناقتاردىڭ كەسىرىنەن بولار نەمەسە تاعدىردىڭ جازۋى ما، جالپى سول جىلدارى وسىنداي جۇمباق ولىمدەر ءجيى-جيى ورىن العانىن كەيىننەن ماماندار اشىق ايتىپ ءجۇردى. جاستايىنان اكەدەن ەرتە ايرىلعان بوز بالا، شەشەسىنىڭ قولىنا قاراپ قالادى. اۋىر قايعى ونى ەرتە ەسەيتەدى. قاراعايعا قارسى بىتكەن تالاپشىل مىنەزدى قالىپتاستىرادى. جاس بولسا دا، دۇنيەنىڭ سىرى بىلىمدە ەكەنىن ءجىتى تۇسىنەدى. سەگىزىنشى سىنىپتى سەمەي قالاسىنداعى №28 مەكتەپتە اياقتاپ، ونجىلدىقتى
№ 36 مەكتەپتە ۇزدىك باعامەن بىتىرەدى. سەمەي قالاسىنداعى كرۋپسكايا اتىنداعى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىنىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنە ءبىلىمىن شىنداپ، ماماندىق الىپ شىعادى. ءوز ەركىمەن اسكەرگە سۇرانىپ، وتان الدىنداعى بورىشىن كەڭەس ارمياسى وتار ديۆيزياسى تانكيستەر پولكىندا، پت-76 جۇزگىش جەڭىل تانكىنىڭ مەحانيك-جۇرگىزۋشىسى بولىپ ابىرويمەن وتەيدى. ءسوزسىز اسكەردەگى تاربيە، العان ءبىلىمى سول اۋعانستانداعى سوعىستا پايدالى بولعانى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. سونىمەن حوش. اۋعانعا بارعان العاش ساپارىنا ورالساق. ول تۋرالى گەنەرال بىلاي سىر شەرتەدى.
- 1976 جىلى مينسك قالاسىنداعى كەڭەس وداعى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قارسى بارلاۋ جوعارى كۋرسىن ءتامامداپ، لەيتەنانت شەنىندە اياكوز اۋداندىق مقك بولىمىنە جەدەل قىزمەتكەر بولىپ تاعايىندالدىم. تاپانشادان اتۋدان ۇزدىك كورسەتكىشتەر كورسەتتىم. قىزمەتىمە بايلانىستى كادرلىق رەزەرۆكە ەنگىزدى، ءدال وسى جىلدارى يران مەن اۋعانستانداعى ريەۆوليۋسيا، توڭكەرىستەر ورىن الدى. كەڭەس وداعىنىڭ باسشىلارى پارسى جانە داري تىلدەرىنىڭ ماماندارىنا تاپشى بولعاندىقتان قىسقا مەرزىمدە ولاردى دايىنداۋعا شەشىم قابىلدايدى. مەن وسىعان دەيىن بارلاۋ باعىتى تۋرالى بىلگەن ەمەس ەدىم. قاراپايىم وتباسىنان شىققان فيزيكا-ماتەماتيكا ءمۇعالىمى بولدىم. ارنايى ورگاندار ماعان قاراپايىم ادامدار بىلە بەرمەيتىن باسقا دۇنيەلەردى اشتى. مەن ماسكەۋدە شەت تىلدەرىن جاتپاي-تۇرماي وقىدىم. ءتىپتى، اۋىز ەكى سوزدەردى دە جاتتاي باستادىم. ناتيجەسىندە اۋعاندىقتى جاڭىلىستىراتىن دەڭگەيگە جەتتىم. 1979 جىلى اۋعان سوعىسى باستالعاندا ءبىزدى ءبىرىنشى پارتيامەن وتتى نۇكتەگە اتتاندىردى،-دەيدى اۋعاندىق ارداگەر.
وفيسەر الدىمەن اۋعانستاننىڭ استانىسى كابۋلعا كەلەدى. كەڭەس اسكەرلەرى جاڭا كىرگەن ءسات. جەرگىلىكتى حالىق الاي-دۇلەي كوشۋدە. ءبىراز جىل سالىستىرمالى تۇردە بەيبىتشىلىكتە ءومىر ءسۇرىپ قالعان حالىق ەندى تاعى دا ۇلكەن شايقاستاردىڭ باستالۋىن ىشتەي سەزدى. مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعى انى-مىنە شايقالايىن دەپ تۇرعان ۇرەيگە تولى شاق. مىنە، بارلاۋشىنىڭ كوزىنە اۋعانستان وسىنداي تىنىشتىعى بۇزىلعان كۇيدە العاشقى رەت كورىندى. ءبىراق ءار ءتۇرلى جاعدايعا ءتاس-تۇيىن دايىن ازامات وتتاي جۇرەگى مەن مۇزداي اقىلىن ساقتادى. كوپ ۇزاماي بارلاۋشى توپتى يرانمەن شەكارالاس گەرات پروۆينسياسىنا جىبەرەدى.
- ءالى ەسىمدە كولىك ۇشاعىنىڭ ارتقى ەسىكتەرى اشىلدى. قارۋلانعان توپ تەز-تەز ۇشاقتان سەكىرىپ تۇستىك. اسكەري ۇشاق توقتاماعان كۇيدە اسپانعا قايتا كوتەرىلدى. ونىڭ سەبەبىن كەيىن بىلدىك. ويتكەنى، اۋەجايداعى ۇشاق كوزگە تۇسسە، لەزدە شابۋىلداۋعا ۇشىراۋى مۇمكىن. سوندىقتان «جولدان قالماي» اسپاندا ءىزىن سۋىتتى. اەراپورتتىڭ جاپان دالاسىندا تۇرمىز. اتامىن دەگەن جاۋ بولسا، مىنەكەي كوز الدىندا الاقانداعىداي كورىنۋدەمىز. جەدەل بايلانىسقا شىعىپ، بارار باعىتىمىزدى انىقتادىق. بەكىتىلگەن جەرگە بەت العاندا الىستان ءبىر كىشىگىرىم بەكىنىستىڭ سۇلباسى كورىندى. وسى ەكى ارالىق قاۋىپكە تولى ەدى. تاعدىرىمىزعا وراي، جاۋ ءبىزدى بايقامادى. ەكى ورتادا ەش قاقتىعىسسىز بەكىنىسكە جەتتىك. تەرىمىزدى سۋىتىپ وتىرعانىمىز سول ەدى، اسكەري شاتىرىمىزعا وقتار اتىلا باستالدى. توبەدەن تونگەن بۇرشاقتاي سەبەلەپ جاتىر. «وسىمەن ساپارىمىز اياقتالدى ما؟» دەگەن وكىنىشتى ويلار كەلدى. اسكەري تاپسىرماعا كىرىسپەي جاتىپ، وسىلاي ءومىرىمىزدى اياقتاعانىمىز وكىنىشتى – اق دەپ قويامىن ىشتەي. بىردە قارۋلاردىڭ كەزەگى توقتاپ، ءالسىن-السىن ءبىر – ەكى اۆتوماتتىڭ اتىلعان داۋىسى ەستىلدى. جاۋ بەكىنىسكە ەنىپ، جارالىلاردىڭ جانىن جاھامدانعا بىر-بىرلەپ اتتاندىرىپ جاتقان بولار... بارلاۋشىلار شاتىردان سىرتقا شىقتىق. سول كەزدە وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى جاۋ كەرى بۇرىلىپ قاشىپ بارا جاتقانىن بايقادىق. سويتسە، بۇل كۇندەلىكتى كورىنىس ەكەن. وزەننىڭ ارعى بەتىنەن دۇشپاندار وق اتىپ، كەرى قاشىپ كەتەدى ەكەن. جالعىز اتىلعان وقتار ءوزىمىزدىڭ سەرىكتەستەردىڭ وقتارى. كەيىن ونداي شابۋىلدارعا ەتىمىز ۇيرەندى، - دەپ ەسىنە الدى بارلاۋشى گەنەرال.
بۇل ءبىرىنشى ءىسساپار بولاتىن. ءۇش جىل التى اي بويى كەڭەس وداعىنىڭ سىرتقى بارلاۋ باسقارماسىنىڭ تاپسىرماسىمەن اۋعانستاندا قاۋىپ-قاتەرلەرگە بوي بەرمەي، كىزمەتىن ادال اتقارادى. جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن قارىم-قاتىناس ورناتىپ، سىننان سۇرىنبەي وتەدى. ورتالىقتاعى باسشىلاردىڭ ۇسىنىسىمەن كسرو مقك -نىڭ قىزىل تۋلى سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، تۇرىك ءتىلىن مەڭگەرەدى.
1985 جىلى اتالعان جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسشىسى گەنەرال يۆان يۆانوۆيچ زايسيەۆ بۇكىل تىڭداۋشىلار (سلۋشاتەلي) الدىندا اۋعانداعى سوعىستا كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن ءومىرتاي بيتيموۆتىڭ كەۋدەسىنە «قىزىل جۇلدىز» وردەنىن تاققاندا قاتىسۋشىلار تاڭقالسا، ال ءبىزدىڭ قاراكوز باۋىرلارىمىزدىڭ قۋانىشىندا شەك بولماعانى راس. وسىنىڭ بارلىعى كەيىپكەرىمىزدىڭ وتانعا دەگەن ادالدىعى، سپورتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، قىزمەتكە دەگەن رياسىز بەرىلۋىنىڭ جانە ءوزىنىڭ تۋماسىنان قالىپتاسقان ازاماتتىق ءھام ادامي قاسيەتتەرىنىڭ ارقاسىندا قول جەتىمدى بولدى.
ءولارا
1989 جىلى 15 اقپاندا كەڭەس اسكەرى اۋعانستاننان شىعارىلدى. گەنەرال-لەيتەنانت بوريس گروموۆ ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى دوستىق كوپىرىنەن ءوتىپ بارا جاتقاندا اۋعان جەرىندە اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ قالماعانى تۋرالى قانشا ايتقانىمەن بوتەن ەلدە بارلاۋشىلاردىڭ بولعانى انىق ەدى. ولار ەشكىمگە دابىرا قىلماي ءوز بورىشتارىن وتەدى. اراسىندا ءبىزدىڭ ءومىرتاي ماقاش ۇلى دا بولدى. ول تۋرالى كەيىپكەرىمىز بىلاي دەيدى.
- سوعىس اياقتالاتىنى انىق ەدى. بارلىعىمىز اسكەرىمىزدىڭ اۋعان جەرىنەن شىعارىلاتىن كۇندى تاعاتسىزدانا كۇتتىك. سوعىس اياقتالۋىنا ەكى اپتا قالعاندا مەنى باسشىلىق شاقىردى. اۋعانستاندا بولعان ءبىر «جولداسىمىز» مەنى سول ەلگە قايتا جىبەرۋگە بايانات جازىپتى. باسشىلىق ارينە ماعان ۇلكەن سەنىم بىلدىرەتىنىن ايتىپ، ارقامنان قاعىپ سوعىسقا قايتا جىبەردى. «ۋايىمداما ءومىرتاي ماكاشيەۆيچ، اۋعاندا ەكى اپتا بولىپ، ەلگە قايتا ورالاسىز» دەگەن بولاتىن. اۋعاندا ەكى اپتا ەمەس، كەڭەس وداعى قۇلاعانشا بولدىق. تەك، 1992 جىلى عانا ەلگە ورالدىق. شىنى كەرەك، كەڭەس اسكەرى ەلدەن شىعارىلعاندا نادجيبۋللا ۇكىمەتى قالاپ، ءار ءتۇرلى اعىمداعى دىنشىلدەر، مودجاحەدتتەر ءوز ارا بيلىككە تالاستى. كابۋل سول تالاستىڭ ورتالىعىنا اينالدى. سوعىس ىشكى سوعىس ودان ءارى كۇشەيدى. بارلىعىمىز بىلەتىندە كەيىندە تالىپتەر قوزعالىسى پايدا بولدى. ولارمەن دە قارىم-قاتىناس ورناتىپ، جۇمىس جاسادىق. ءبىز كابۋلدا بولعاندا كەڭەس وداعىنىڭ ەلشىلىگىندە بىردە-بىر ديپلومات قالمادى. بارلىعى بارلاۋشى قۇرام ەدى. ءبىز شابۋىلدى كۇتۋمەن بولدىق. قاشان بىزگە شابۋىل جاسايدى؟ تۇتقىنعا الادى؟ وسى ىسپەتتى سۇراقتار، مازا بەرمەدى. كەيىن وسىنداي جاعدايعا دا بويىمىز ۇيرەندى. جالپى بارلاۋشىلار قۇرامىندا وزبەك، تاجىك، قىرعىز ازاماتتارى بولدى. بارلىعىمىز ورتاق ىسكە جۇمىلدىق. مەنىڭ ءتۇر الپەتىمەن اۋعانداعى حازاري حالقىنا ۇقسايتىنمىن. جەرگىلىكتى كيىمدى كيىپ، ەل ىشىندە جۇرەتىنمىن. مەنى ەشكىم شۋراۆي (سوۆەتتىك) دەپ ويلاماعان. سويلەگەن سوزىمدە حازاريلىك بوياۋ باسىم بولاتىن. سول ارقىلى تاپسىرمانى لايىقتى دەڭگەيدە اتقاردىق،-دەيدى ول.
اۋعانعا بارعان ەكىنشى ساپارى دا وڭاي بولماعانى بەلگىلى. ويتكەنى، بارلاۋشىلاردى قورعاپ قالار اسكەر جوق. جاڭا ورناعان بيلىكتىڭ كوزقاراسى بەلگىسىز. سوعىس اياقتالعانىمەن ساياسي تۇراقتىلىق بولمادى. بارلاۋشى وفيسەر وسىنداي قىسىلتاياڭ ءولارا كەزىندە دە سىناقتان سۇرىنبەي ءوتتى.
تۋعان ەلدەي ەل بولماس
سونىمەن ەلگە ورالۋ ءساتى دە كەلدى. كەڭەس وداعى ىدىراپ، قازاقستان ەگەمەندىگىن العان كەزەڭدە گەنەرال جۇكەن ماردەنوۆ، ول كەزدە كوميتەتتىڭ ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، بارلاۋ بويىنشا كۋراتور جانە ق ر ۇقك تۇڭعىش ءتوراعاسى بولات ابدراحمان ۇلى باەكەنوۆ كەيىپكەرىمىزگە ەلگە قايتۋعا ۇسىنىس جاسايدى. ول كەزدە ءومىرتاي ماقاش ۇلى مازاري-شاريفتە ءىسساپاردا ەدى. بىردەن ماسكەۋگە ورالىپ، ءبىر اي ىشىندە مەتوديكا، سترۋكتۋرا،قاجەتتى ينفورماسيالاردى جيناپ، كەرەكتى باسشىلارمەن كەزدەسىپ، ەگەمەندى ەلدىڭ بارلاۋ قىزمەتى قانداي بولۋ كەرەك دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن ەكەن. وسىلايشا، 1992 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ اپپاراتىنا جۇمىسقا قابىلدانادى. 1993 جىلى تۇرىك رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىكتە كەڭەسشى قىزمەتىنە قوسىمشا ارنايى تاپسىرمالاردى كورەگەندىكپەن اتقارادى. انكارا قالاسىندا قازاق ەلىنىڭ اتىنان تۇڭعىش كونسۋل بولدى. سول جىلدارى ورتالىقتىڭ باقىلاۋىندا تۇرعان ناقتى ءىس-شارا بويىنشا ەسەپ بەرۋگە كەلگەندە ۇقك - نىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى جەڭىسبەك كارىم ۇلى جۇمانبەكوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولادى. تانىسىپ، قىزمەت ەسەبىن تىڭداپ، ونىڭ ۇسىنىس ويلارىنا ەرەكشە قۇلاق تىگەدى. ارتىنان كوپ ۋاقىت وتپەي ج.جۇمانبەكوۆ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالعان دا، بىردەن ءومىرتاي ماقاشۇلىن ورتالىققا شاقىرىپ، بارلاۋ جۇمىسىن نىعايتۋ قاجەتتىگىن ەسكەرىپ، ونىڭ الدىنا ناقتى ماقسات قويادى. شىندىعىنا كەلگەندە وسى جىلدارى قىرۋار جۇمىستار ىسكە اسادى. جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان ەلشىلىكتەر مەن وكىلدىكتەردىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىن تولىق جانە تياناقتى پايدالانا بىلگەنى انىق. گەنەرال-لەيتەنانت ج.ك.جۇمانبەكوۆتىڭ قولداۋىمەن بارلاۋ باسقارماسى، باس بارلاۋ باسقارماسى دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ شتاتتىڭ سانى ءوسىپ، شەت ەلدەردە وكىلدىكتەر اشىلدى. جەڭىسبەك كارىم ۇلى تۋرالى كەيىپكەرىمىز تەك وڭ پىكىرلەردى ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، جەڭىسبەك كارىم ۇلى مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن ەسكەرىپ شەشىم قابىلدايتىن. وزىنە ەشقانداي جاقىندىعى جوق، بۇرىندارى بايلانىسى بولماعان، اۋعان سوعىسىنىڭ ەڭ شيەلەنىسكەن كەزەڭدەرىندە قىزمەتتىك مىندەتىن اتقارعان ءومىرتاي ماقاشۇلىن قولداپ، وعان سەنىم ارتۋى ول كىسىنىڭ - ناعىز مەملەكەت قايراتكەرى، كورەگەن باسشى ەكەندىگىنىڭ دالەلى. سوندىقتان ولاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان جانداردىڭ ءبىرى ەمەس، بىرەگەيى دەسەك ارتىعى بولماس.
ۋاقىتىندا كەيىپكەرىمىز ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ تاياۋ، ورتا شىعىس جانە سولتۇستىك افريكا باسقارماسىنا جەتەكشىلىك جاساپ، اتالمىش ەلدەرمەن ءارتۇرلى سالاداعى قارىم-قاتىناستار قالىپتاستىرىلدى.
- ارناۋلى ورگان تاراپىنان ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە جوعارى لاۋازىمعا يە بولعان العاشقى وفيسەرمىن. سول جىلدارى ق ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، كەيىن ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارعان بۇگىنگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆپەن جەمىستى جۇمىس جاسادىم. بىردە ءوز باسقارمامنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ارناپ نۇسقاۋلىق جاساپ، قۇجاتتى بەكىتۋ ءۇشىن قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنا كىرگىزدىم. ول نۇسقاۋلىقتى وقىپ وتىرىپ، وسىنداي نۇسقاۋلىق مينيسترلىكتىڭ شەتەلدەگى بارلىق قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن قاجەت ەكەنىن ايتىپ، ماعان تولىقتىرۋدى بۇيىردى. كەيىن ول كىسىنىڭ پىكىرىن نەگىزگە الا وتىرىپ اتالمىش قۇجاتتى بەكىتتىك. قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى ىشكى مادەنيەتى جوعارى ادام. ادامنىڭ ويىن بولمەي تىڭدايدى، ۇسىنىستاردى قولدايدى، داۋىس كوتەرىپ سويلەگەنىن كورگەنىم جوق. ونىمەن بىرگە جۇمىس جاساۋ جەمىستى جانە جەڭىل بولاتىن. كەيىندە سىرتقى ىستەر مينيستر بولىپ تاعايىندالعان جىلدارى دا جۇمىس بابىمەن كەزدەسىپ تۇراتىنبىز. سونىمەن قاتار، سول كەزدەگى ق ر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، مەملەكەت قايراتكەرى قانات ساۋدابايەۆپەن دە وڭاي ءتىل تابىستىق. قانشا جىل بويى تۇركيادا بىرگە قىزمەتتە بولدىق. كەيىن 2010 جىلى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (وبسە) قازاقستان ءتوراعالىق ەتكەندە بىرلەسە قىزمەت اتقاردىق،-دەپ ءوز ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
2002 جىلى ءومىرتاي ماقاش ۇلى ق ر ۇقك-نىڭ بارلاۋ قىزمەتىنىڭ ءبىرىنشى باسشىسى لاۋازىمىنا قايتا ورالىپ، جەتى جىل ىشىندە جۇمىس ناتيجەسىن جوعارى كوتەرىپ، ەل باسشىلارىنىڭ سەنىمىن اقتاعانى انىق. ءدال سول جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ءومىرتاي ماقاش ۇلى بيتيموۆكە جوعارى اسكەري شەن «گەنەرال-مايور» اتاعى بەرىلدى. ءتىسقاققان بارلاۋشىنىڭ ومىرىندە قولداۋ كورسەتىپ، كومەك قولىن سوزعانداردىڭ ءبىرى - ق ر ۇقك-نىڭ بۇرىنعى ءتوراعاسى گەنەرال-لەيتەنانت نارتاي دۋتبايەۆ بولاتىن. كەيىپكەرىمىز پرينسيپتىك كوزقاراسى ءۇشىن كەي باسشىلارمەن ءتىل تابىسپاي، قىزمەتتەن كەتۋگە بايانات جازعاندا نارتاي نۇرتاي ۇلى باسشىلىققا كەلىپ، باياناتىن كەرى قايتارعان. بىلىكتى بارلاۋشىنى قىزمەتتە قالدىرىپ قانا قويماي، جوعارىدا ايتىلعان بارلاۋ قىزمەتىنە باسشى ەتىپ تاعايىندادى. بۇل دا ونىڭ، ومىرلىك تاجىريبەسى مول، پەيىلى كەڭ، ادام تانيتىن قاسيەتكە يە مەملەكەتشىل تۇلعا ەكەنىن دالەلدەپ تۇر. ءومىرتاي ماقاش ۇلى دا ق ر ۇقك-نىڭ بۇرىنعى ءبىرىنشى باسشىسىنا قاڭقۋ سوزگە ىلەسپەي، ادامعا ناقتى باعاسىن بەرەتىن تىك مىنەزى ءۇشىن ءدان ريزا.
ءۇشىنشى ساپار
جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي گەنەرال ءو. بيتيموۆتىڭ ءومىرى ارناۋلى ورگان جانە ەل تاريحىنداعى ماڭىزدى وقيعالارعا باي. تاعدىردىڭ تالاي كەدەرگىلەرگە تولى بۇرالاڭ جولدارىن ءوتىپ، ۇستازدان، جەدەل وكىلگە، كەيىندە سىرتقى بارلاۋ قىزمەتىنىڭ قىزمەتكەرىنەن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ بارلاۋ قىزمەتىنىڭ باسشىسىنا دەيىن كوتەرىلدى. ەشقانداي قيىنشىلىقتان قورىقپاي، العا قويىلعان ماقساتتارىنا قول جەتكىزەتىن. سونداي ءبىر سىناقتاردىڭ ءبىرى اۋعانستانعا ءۇشىنشى ساپارى بولاتىن. 2010-2011 جىلدارى ق ر ءسىم-نىڭ ەرەكشە تاپسىرمالار بويىنشا ەلشىسى،اۋعانستان بويىنشا ارنايى ۋاكىلى رەتىندە تالاي ماڭىزدى ىستەردى اتقاردى. سول كەزدەگى تاريحي سامميتكە اۋعانستان پرەزيدەنتى حاميت كارزايدىڭ قاتىسۋىن ۇيىمداستىردى. 2011 جىلى مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارعىسى بويىنشا گەنەرال ءومىرتاي ءبىتىموۆ اۋعانستان يسلام رەسپۋبليكاسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى بولىپ تاعايىندالدى. 2018 جىلدان باستاپ قازاقستان-اۋعانستان دامۋ جانە سەرىكتەستىك اسسوسياسياسىنىڭ ءتوراعاسى بولدى. جات ەلدە جەتى جىل ايانباي ەڭبەك ەتتى.
- جوعارى باسشىلىقتىڭ بۇيرىعىمەن اۋعانستانعا قايتا ورالدىم. بۇل ەندى سالىستىرمالى تۇردەگى تىنىشتىق ورناعان ەل ەدى. حالىق ءوز تىرشىلىگىنە كىرىسكەن شاق. ءبىز دە ءوز مىندەتىمىزدى اتقاردىق. ءبىر قىزىعى مەنىڭ ەسكى تانىستارىم دا مەملەكەتتىك قىزمەتتە ۇلكەن لاۋازىمدارعا يە بولىپتى. ءبىرى مينيستر، ءبىرى پروۆينسيا گۋبەرناتورى دەگەندەي، ەل تۇتقاسىن ۇستار ازاماتتارعا اينالىپتى. ارالاستىعىمىز ءارى قاراي جالعاستى. وسىلايشا، تمد بويىنشا ەلشىلەردىڭ اراسىندا ەڭ تانىمالىنا اينالدىم. بارلىعى ءبىزدىڭ ەلشىلىككە كەلىپ، ماڭىزدى شارۋالاردى شەشۋگە تىرىساتىن. كەيدە بۇرىنعى ادەتىمە سالىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كيىمىن كيىپ، ەل ارالايمىن. سول كەزدە حالىقتىڭ دا وزگەرگەنىن بايقادىم. سويلەم مانەرى، تۇرمىس-تىرشىلىگى وزگەرىپتى. بۇگىندە ول ەلدە تاعى دا وزگەرىستەر ورىن الىپتى. قۇبىلمالى زامان تۋعان ەكەن. ويلاپ تۇرسام ءۇش ساپارىمدا اۋعانستاننىڭ ءۇش ءتۇرلى جاعدايىن كوردىم. اۋعان ەلى كوز الدىمدا وزگەردى. كەڭەس وداعى مەن اۋعانستان اراسىنداعى سوعىستى ءار ءتۇرلى باعالاۋعا بولادى. ساياسي شەشىم دۇرىس قابىلداندى ما، قاتە بولدى ما، ول سۇراقتىڭ جاۋابىن تاريحشىلار بەرەدى. اسكەريلەردىڭ مىندەتى قويىلعان تاپسىرمانى ناقتى ورىنداۋ،-دەيدى ول.
كەيىپكەرىمىزدىڭ ءومىرى جاس ۇرپاققا ۇلگى ەكەنى ءسوزسىز. ەرەن ەڭبەگى ەسكەرىلىپ، «قىزىل جۇلدىز» (1985)، ءىى- دارەجەلى «داڭق» (2009)، ءىى- دارەجەلى «دوستىق» (2015) وردەندەرىمەن جانە ونداعان مەملەكەتتىك، ۆەدومستۆالىق مەرەيتويلىق مەدالدار جانە كوپتەگەن قۇرمەت گراموتالارىمەن ناگرادتالعان. اۋعانستاننىڭ مير مادجيدي حان جوعارى مەدالىمەن ماراپاتتالدى. بۇگىندە ءومىرتاي ماقاش ۇلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى «گەنەرالدار كەڭەسى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ استانا قالاسى بويىنشا فيليالىنىڭ ءتوراعاسى. قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىندا جۇرسە دە بولاشاق ۇرپاقتى اسكەري - پاتريوتتىق باعىتتا تاربيەلەۋ جۇمىستارىمەن بەلسەڭدى اينالىسىپ ءجۇر. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى رەسپۋبليكالىق كەڭەس مۇشەسى. گەنەرالمەن بىرگە جۇمىس جاساعان ازاماتتار ونىڭ باسشىعا ءتان اعالىق، اكەلىك قامقورلىق تۋرالى كوپ ايتادى. ۇزاق جىلدار بويى قىزمەتتە بولىپ وزىنەن كەيىن كوپتەگەن شاكىرتتەر قالدىردى. ولار ەلىمىزدە جانە شەتەلدە جەمىستى قىزمەت اتقارۋدا. ومىرلىك جارى ايتجامال اپايمەن بىرگە بالالارىن قوعامنىڭ لايىقتى مۇشەلەرى ەتىپ تابيەلەپ، ءوسىردى.
ءومىرتاي ماقاشيەۆ ءومىرىن وتان قورعاۋعا ارناعان كاسىبي وفيسەر، تاجىريبەلى بارلاۋشى، ساۋاتتى ديپلومات. ءومىرتاي اعا بيتيموۆتىڭ ءومىر جولى ءومىرىن ارناۋلى قىزمەتپەن، ديپلوماتيامەن بايلانىستىرامىن دەيتىن ەل جاستارى ءۇشىن ونەگە ەكەنى ءسوزسىز.
اۋعاندىق ارداگەر اقپان ايىنىڭ 4 كۇنى جەتپىستىڭ تورتەۋىنە كەلگەلى تۇر، مەرەيلى داتا قارساڭىندا كەيىپكەرىمىزگە زور دەنساۋلىق، ۇزاق ءومىر، وتباسىلىق باقىت، جاس ۇرپاقتى پاتريوتتىق تاربيەلەۋ جولىنداعى قاجىرلى ەڭبەگىنە ساتتىلىك تىلەيمىز!
ەلىم دەيتىن ەرلەر كوپ بولسىن!