2024 جىلى قازاقستاننىڭ تەمىرجول ماشينا جاساۋ سالاسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءوندىرىس كولەمىنە قول جەتكىزدى. زاۋىتتار 124 لوكوموتيۆ، 2565 جۇك ۆاگونى جانە 122 جولاۋشى ۆاگونىن جاساپ شىعاردى. بۇل جەتىستىك ەلدىڭ جىلجىمالى قۇرامىن جاڭارتۋعا جانە سىرتقى جەتكىزۋشىلەرگە تاۋەلدىلىكتى تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەردى.
ەلىمىزدەگى تەمىرجولداردىڭ ۇزىندىعى 21 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى. 2024 جىلى سول جولدارمەن 21 ميلليونعا جۋىق جولاۋشى مەن 430 ميلليون توننادان استام جۇك تاسىمالدانعان. سوڭعى 10 جىلدا قازاقستاندا 600-گە جۋىق ۆاگون جاڭارتىلدى. 2024 جىلى 143 جاڭا ۆاگون، سونىڭ ىشىندە ەلىمىزدە شىعارىلعان ۆاگوندار پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇل «قىزىلوردا– سەمەي»، «استانا–كوكشەتاۋ»، «پاۆلودار– الماتى»، «پاۆلودار–تۇركىستان»، «جەزقازعان–الماتى»، «اقتوبە – اتىراۋ» جءانە «ماڭعىستاۋ – اتىراۋ» باعىتتارىندا تاسىمالداۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى.
2025 جىلى تاعى 226 ۆاگون بەرىلەدى دەپ كۇتىلۋدە، بۇل پاركتىڭ توزۋ كورسەتكىشىن 44-تەن 38%-عا دەيىن تومەندەتىپ، جولاۋشىلارعا قولايلى جاعداي تۋعىزادى. جاڭا ۆاگوندار زاماناۋي كليماتتىق باقىلاۋ جۇيەلەرىمەن، جاقسارتىلعان دىبىس وقشاۋلاۋىمەن جانە ىڭعايلى ۇيىقتايتىن ورىندارىمەن جابدىقتالعان. بۇل ەل بويىنشا ساياحاتتاۋ ىڭعايلى بولىپ، قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنىڭ جاقسارعانىنىڭ دالەلى.
الماتى اينالما تەمىرجولى
قازاقستاندا تەمىرجول ينفراقۇرىلىمى بويىنشا بىرنەشە ءىرى جوبا ىسكە اسىرىلىپ
جاتىر. سونىڭ ءبىرى – الماتى ستانسياسىنىڭ اينالما تەمىرجول جەلىسىن سالۋ. بۇل جوبا قالاداعى جۇك پويىزدارىنىڭ ءترانزيتىن جاقسارتىپ، الماتىداعى تەمىرجول ينفراقۇرىلىمىنا تۇسەتىن جۇكتەمەنى ازايتادى. جاڭا اينالما تەمىرجول ماگيسترالى ارقىلى جۇك تاسىمالى تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، قوزعالىس قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ كوزدەلگەن. جوبانىڭ ماقساتى – الماتى ستانسياسىن اينالىپ ءوتىپ، «جەتىگەن – قازىبەك-بەك» جاڭا تەمىرجولىنا جۇك اعىنىن قايتا باعدارلاۋ ەسەبىنەن جۇك جەتكىزۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋ. ۇزىندىعى 75 شاقىرىم بولاتىن جاڭا جەلى «قازىبەك-بەك» ستانسياسى مەن «جەتىگەن» ستانسياسىن بايلانىستىرادى.
ساپار باستاۋى مەن ورالۋ نۇكتەسى
قالا اكىمدىگىنىڭ كوممۋنالدىق مەنشىگىنە وتكەن «الماتى-1» جانە «الماتى-2» تەمىرجول ۆوكزالدارى ارقىلى جولاۋشىلار قالاعان باعىتىنا ساپارعا شىعادى. الماتى ۆوكزالدارى تەك جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋ نۇكتەلەرى عانا ەمەس، قالانىڭ تاريحىمەن جانە ساۋلەتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ۋاقىتپەن ۇندەسكەن مادەني ورىنداردى ءبىر جاعىنان – وتكەننىڭ كۋاسى، ەكىنشى جاعىنان – كەلەشەككە باستار قاقپا دەپ اتاساق تا بولادى. «الماتى ەلەكتروترانس» ج ش س «الماتى-2» تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ ەكسپلۋاتاسيا بويىنشا باسشىسى ەربولات بەكبولات ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلى «الماتى-1» ۆوكزالىنا ورتاشا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. قالانىڭ سولتۇستىك بولىگىندە ورنالاسقان، قازاقستان تەمىرجولىنىڭ باستى ترانزيتتىك تورابى جولاۋشىلارعا قاجەتتى بارلىق قۇرال-جابدىقتاردىڭ بارلىعىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. زاماناۋي ەسكالاتورلار، پاندۋستار، كەڭەيتىلگەن جەراستى وتكەلدەرى، جاڭا اقپاراتتىق جۇيەلەر – LED-ەكراندار ورناتىلعان، انا مەن بالا بولمەلەرى، مەدپۋنكت بار، بەينەكامەرالارمەن قامتىلعان. بۇل جاڭارتۋلار قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرىپ، حالىقارالىق ستاندارتتارعا جاقىنداتادى. كەڭەس زامانىندا سالىنعان ۆوكزال ارحيتەكتۋراسى كەڭىستىكتى ءتيىمدى پايدالانىپ، ۇلكەن جولاۋشىلار اعىنىن قابىلداۋعا لايىقتالعان.
سپيكەردىڭ ايتۋىنشا، قالا ۆوكزالدارىمەن تاۋلىگىنە شامامەن 5 مىڭ جولاۋشى جول جۇرەدى. بۇل كورسەتكىش جاز ايلارىندا 8 مىڭ جولاۋشىعا دەيىن كوبەيەدى.
«الماتى-2» تەمىرجول ۆوكزالى – قالانىڭ ورتالىعىندا، تۋريستەر مەن قالا تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى ساپارعا شىعاتىن ورنى. ول ءوزىنىڭ تاريحي ساۋلەتىمەن، كلاسسيكالىق ستيلىمەن جانە ەرەكشە اتموسفەراسىمەن ەرەكشەلەنەدى. كوپتەگەن جولاۋشىلار ءۇشىن «الماتى-2» ۆوكزالى – ساپاردىڭ باستاۋى نەمەسە الماتىعا ورالۋ نۇكتەسى بولىپ قالا بەرمەك.
– بيىل جازدا نىساننىڭ ىشكى بولىگىنە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. شاتىرىن جاڭارتىپ، ينجەنەرلىك جەلىلەردى اۋىستىرامىز. قازىرگى تاڭدا جوبالاۋ- سمەتالىق قۇجاتتارى دايىندالىپ جاتىر. جايلىلىق دەڭگەيىن ارتتىرۋ، سەرۆيس ساپاسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ءىىد باسقارماسىمەن بىرىگىپ كامەرالار ورناتتىق. تاماقتانۋ ورىندارى، زاماناۋي كۇتۋ زالدارى، ەلەكتروندى بيلەت ساتۋ جۇيەسىن ىسكە قوستىق. بۇل جاڭعىرتۋلار قالانىڭ كولىك جۇيەسىن جەڭىلدەتىپ، جولاۋشىلارعا جايلى ساپار ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، جولاۋشىلاردىڭ جولعا دايىندىعىن جەڭىلدەتەدى، – دەيدى ەربولات بەگدايروۆ.
بۇگىندە كونتەينەرمەن جۇك تاسىمالداۋ كولەمى ارتتى. 2024 جىلدىڭ جۇمىس قورىتىندىسى بويىنشا الماتى جۇك تاسىمالى باسقارماسى 18،4 ملن توننا جۇك تيەگەن. بۇل – 2023 جىلدىڭ دەڭگەيىنەن 2،3 ملن تونناعا نەمەسە +14%-عا ارتىق. اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا مكقك الماتى فيليالىندا جۇك تيەۋ 1،6 ملن توننانى قۇرادى. بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا، 323،9 مىڭ تونناعا نەمەسە +25%-عا ارتىق. ايتا كەتەيىك، الماتى ۆوكزالدارى ارقىلى قالاارالىق باعىتتارمەن قوسا، «الماتى – تۇركىستان – تاشكەنت – الماتى»، «الماتى – جۇڭگو» باعىتى بويىنشا تۋريستىك پويىزدار قاتىنايدى.
60 وتاندىق كاسىپورىندا
8 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى
تەمىرجول ماشينا جاساۋ كولىك ينفراقۇرىلىمىنىڭ دامۋىنا عانا ەمەس، سونىمەن قات ار جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ارقىلى
جۇمىسسىزدىقتى ازايتۋعا دا اسەر ەتەدى. سالاداعى 60 وتاندىق كاسىپورىندا 8 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى. 2024 جىلى استانا، قو ستاناي جانە ەكىباستۇز قالالارىندا 215 ادامدى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن جاڭا ءوندىرىس ورىندارى اشىلدى.
الداعى ەكى جىلدا قازاقستاندا 3000 جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 12 ينۆەستيسيالىق جوبا جۇزەگە اسىرىلادى. سالاداعى جۇمىسشىلاردىڭ ورتاشا جالاقىسى ءقازىردىڭ وزىندە 440 مىڭ تەڭگەنى قۇراپ، ماماندارعا سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. سالادا شامامەن، 3500 جاڭا كادرلار قاجەتتىلىگى بار، ولاردى دايارلاۋ 39 جوعارى وقۋ ورنى مەن 39 كوللەدجدە جۇرگىزىلۋدە.
وتكەن جىلى تەمىرجول ماشينا جاساۋ سالاسىنا 23،2 ملرد تەڭگە ينۆەستيسيا سالىندى. جىلجىمالى قۇرامدى ءوندىرۋ كولەمى 5 ەسە ءوستى. بۇل جاڭا زاۋىتتاردى ىسكە قوسىپ، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەردى. كولىك مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 2024 جىلى 1400 شاقىرىم تەمىرجول جوندەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا 1100 شاقىرىم جاڭا جولدار (ونىڭ ىشىندە «دوستىق–مويىنتىدا») سالىنۋدا، بۇل ۋچاسكەنىڭ وتكىزۋ قابىلەتىن 5 ەسەگە ارتتىرىپ، حالىقارالىق ءترانزيتتى جاقسارتادى. الماتى اينالمالى تەمىرجولى ءوڭىردىڭ تەمىرجول جەلىسىنە تۇسەتىن جۇكتەمەنى ازايتادى، ال «داربازا–ماقتاارال» وڭتۇستىك وڭىرلەردە جاڭا كولىك بايلانىستارىن جاسايدى.
تاقىرىپقا وراي
قانات شارلاپايەۆ، ق ر ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى:
ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ – ساياحات پەن بيزنەسكە جول اشادى
قازاقستاننىڭ تەمىرجول سالاسى رەكوردتار جاڭارتىپ كەلەدى. وتكەن جىلدىڭ سوڭىنداعى 124 لوكوموتيۆ، 2565 جۇك ۆاگونى جانە 122 جولاۋشىلار ۆاگونى – بۇل جاي عانا ساندار ەمەس، ول ەكونوميكالىق ءوسۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارى مەن قازاقستانداعى قۋاتتى ءوندىرىسىمىزدىڭ، سونىڭ ىشىندە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى. بۇگىندە ءبىز ۆاگوندار مەن لوكوموتيۆتەردىڭ رەكوردتىق سانىن شىعارىپ قانا قويماي، وتاندىق ونەركاسىپتىڭ بولاشاعىن قۇرۋدامىز. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى قازاقستاندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان: جاڭا ۆاگوندار ازاماتتارىمىزدى تاسىمالداۋدى ىڭعايلى ەتىپ، جاڭا زاۋىتتار ءوڭىر تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ، ال ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ ساياحات پەن بيزنەس ءۇشىن كوبىرەك مۇمكىندىكتەر اشادى.
ەربول ماگازوۆ، الماتى كولىك جانە كوممۋنيكاسيا كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى:
تەمىرجول مامانىن قالاي دايىندايدى؟
تەمىرجولشىلار ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى مەن قوعامدىق ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولار حالىقتى، تاۋارلاردى جانە جۇكتەردى ءتيىمدى ءارى ءقاۋىپسىز تاسىمالداۋ ءۇشىن جاۋاپتى. قازاقستاننىڭ كەڭ اۋقىمدى تەمىرجول جەلىسى بار، بۇل ىشكى جانە حالىقارالىق تاسىمالداۋ ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە. ءبىزدىڭ كوللەدج وسى سالانىڭ ۇزدىك ماماندارىن دايارلاۋعا باسا نازار اۋدارادى. تەمىرجول كولىگى اۋىل شارۋاشىلىعى، ءوندىرىس، ەكسپورت جانە يمپورت سياقتى ماڭىزدى سالالارعا قىزمەت كورسەتىپ قانا قويماي، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا جانە وڭىرلەر اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋعا ۇلەس قوسادى. تەمىرجولشى بولۋ – ءبىر كۇندە يگەرىلەتىن كاسىپ ەمەس. ول قاجىرلى ەڭبەكتى، تاجىريبەنى، ۇزدىكسىز ءبىلىم الۋدى تالاپ ەتەدى. ءبىراق وسى سالادا جۇمىس ىستەيتىندەر ءوز ماماندىقتارىنا ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايدى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا تەمىرجول سالاسىن دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە. جاڭا باعىتتار اشىلىپ، پويىزدار جاڭارتىلۋدا، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جاقسارۋدا. مۇنىڭ بارلىعى – تەمىرجول ماماندارىنىڭ ەڭبەگى.
ەڭبەك ادامى
مەيىرجان شاياحمەتوۆ، تەپلوۆوز ءماشينيسى:
جاۋاپتى ءارى قۇرمەتتى ماماندىق
ماشينيست بولۋ – مەنىڭ بالا كۇنگى ارمانىم ەدى. تەمىرجولعا جاقىن جەردە تۇرعاندىقتان، پويىزدارعا قاتتى قىزىعاتىنمىن. جوعارى سىنىپتاردا وسى ماماندىق تۋرالى ىزدەنىپ، قاي جەردە وقۋعا بولاتىنىن زەرتتەي باستادىم. اقىرى قازاق كولىك جانە كوممۋنيكاسيالار اكادەمياسىنا ءتۇسىپ، 2003–2008 جىلدار ارالىعىندا وسى سالانى مەڭگەردىم.
بالەنباي مىڭ توننانى سۇيرەتىپ كەلە جاتقان لوكوموتيۆتى باسقارۋ – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قاتار، ماقتانىش سەزىمىن دە سىيلايدى. پويىز جۇرگىزگەندە ەرەكشە اسەرگە بولەنەسىڭ. ماماندىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمەن قاتار ءوز قيىندىقتارى دا بار. ءبىز الماتى لوكوموتيۆ بريگادالارى نەگىزىنەن، سارىوزەك نەمەسە التىنكول باعىتىندا جۇرەمىز. ءار بريگادانىڭ ءوز ايماعى بار. مىسالى، ءبىز الماتىدان سارىوزەككە دەيىن 192 كم جول جۇرەمىز. سارىوزەكتە ارنايى دەمالىس ۇيلەرى بار، سول جەردە تىنىعىپ، كەيىن قايتادان الماتىعا قايتامىز. جۇمىستى اياقتاعان سوڭ 16 ساعات دەمالىس بەرىلەدى، سودان كەيىن قايتا شاقىرتۋ ءتۇسۋى مۇمكىن. تۇنگى ۋاقىت، جولعا شىعىپ كەتەتىن مالدار نەمەسە ادامدار – ءبارى ماشينيستكە سترەسس بەرەدى. سوندىقتان ءارقاشان مۇقيات، سەرگەك وتىرۋىمىز كەرەك.
بۇل ماماندىقتا ەڭ باستىسى – سترەسكە ءتوزىمدى بولۋ. كەز كەلگەن توتەنشە جاعدايعا دايىن بولۋ قاجەت. پانيكاعا بەرىلمەي، كومەكشىگە ناقتى نۇسقاۋ بەرىپ، قاجەت بولسا پويىز ديسپەچەرىنە، ستانسيا كەزەكشىسىنە حابارلاۋ كەرەك. مەن جۇرگەن جەرىمدە تەمىرجول ماماندىعىن، اسىرەسە، ماشينيست جۇمىسىن ناسيحاتتاپ جۇرەمىن. بۇل – وتە قىزىقتى ماماندىق. كۇندەلىكتى ءبىرسارىندى ەمەس، ءار كۇن جاڭا وقيعالارمەن وتەدى. جالاقىسى دا جاقسى. ەڭ باستىسى – مەن ءوزىمدى باقىتتى مامان رەتىندە سەزىنەمىن. بالا كەزىمنەن ارمانداعان ماماندىعىمدى يگەرىپ، ءقازىر سونىمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن. سوندىقتان بۇل جۇمىستى تاڭداعانىما ەش وكىنبەيمىن.
گۇلناز ۋسپانوۆا، جولسەرىك:
ءوز ءىسىڭدى سۇيسەڭ، ەشقانداي قيىندىق كەدەرگى بولا المايدى
جولسەرىكتىڭ باستى مىندەتى – جولاۋشىلاردى ساپالى قىزمەتپەن قامتاماسىز ەتۋ، ولاردى جىلى شىرايمەن قارسى الىپ، دىتتەگەن جەرىنە امان-ەسەن جەتكىزۋ. ءاربىر ادام ءوز ماماندىعىن جۇرەك قالاۋىمەن تاڭداۋى كەرەك. بۇل كاسىپ ماعان ۇنايدى، ويتكەنى ءار ساپار – جاڭا ادامدار، جاڭا وقيعالار، جاڭا اسەرلەر.
جۇمىستا قيىندىقتار كەزدەسەدى. ءتىپتى، پويىزدا تولعاعى كەلگەن ءبىر ايەلدى بوساندىرعان كەزىمىز بولعان. ۇزاق ساپارلار، اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعى، ءارتۇرلى جولاۋشى-لار – ءبارى دە ءوز اسەرىن تيگىزەدى. جولدا ءارتۇرلى جاعدايلار بولۋى مۇمكىن، ءبىراق مەنىڭ تاجىريبەمدە توتەنشە جاعداي ورىن العان ەمەس. قاۋىپسىزدىك – ءبىزدىڭ باستى قاعيدامىز. ايەل ادامعا بۇل جۇمىستىڭ وزىندىك قيىندىقتارى بار. كوپ كۇندىك ساپارلار وتباسىنان الىستاتاتىنى راس. قازىرگى ۋاقىتتا بالالارىڭنان جىراققا كەتۋ – وڭاي ەمەس. ساعىناسىڭ، ۋايىمدايسىڭ. ءبىراق جۇمىستىڭ اتى – جۇمىس. وتباسىڭ ءۇشىن، بالالارىڭ ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ كەرەك. سوندىقتان مەن بۇل كاسىپتى ءسۇيىپ ىستەيمىن. ماماندىعىمدى ماقتان تۇتامىن. تەمىرجول – ۇلكەن ءومىر مەكتەبى، ال جولسەرىك – سول مەكتەپتىڭ سەنىمدى وكىلى. ەگەر وسى سالاعا كەلگىسى كەلەتىن جاستار بولسا، ولارعا ايتارىم: ءوز ءىسىڭدى سۇيسەڭ، ەشقانداي قيىندىق كەدەرگى بولا المايدى.