ءبىز دۇرىس تاماقتانا بىلەمىز بە؟

پايدالى تاعامدار مەن سۋسىندارعا سۇرانىستى ارتتىرۋ كەرەك

دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددۇ) دەرەگى بويىنشا حالىق دەنساۋلىعىنىڭ 20%-ى تۇقىم قۋالايتىن كەسەلدەرگە، تاعى 20%-ى الەۋمەتتىك جاعدايعا، 10%-ى دەنساۋلىق ساقتاۋ دەڭگەيىنە جانە 50%-ى ءار ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا بايلانىستى بولادى. ال سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا – ەڭبەك ەتۋ مەن كۇن رەجيمىن ساقتاۋ، جەكە باستىڭ تازالىعى، ەڭ باستىسى – تاماقتانۋ مەن قيمىل-قوزعالىس كىرەدى. ق ر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرىنە سايكەس، 2022 جىلى قازاقستاندا حالىقتىڭ 34،2%-ى سپورتپەن اينالىسقان، بۇل كورسەتكىش ءبىر جىل بۇرىن 31،6% بولعان. ياعني سپورتقا حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ كەلەدى. ال دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ەلىمىزدە جالپى العاندا 23،2% ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستاناتىنىن انىقتاعان.

دەنى ساۋ ۇلتتىڭ سىرى – سپورت پەن دۇرىس تاماقتانۋ. ەلىمىزدەگى بۇقارالىق سپورتتىڭ جاعدايىنا قىسقاشا توقتالىپ وتتىك. ال دۇرىس تاماقتانۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، ءبىزدىڭ حالىق نە ءىشىپ، نە جەيدى؟ ايگىلى حالىقارالىق نارىقتىق زەرتتەۋلەر اگەنتتىگى Euromonitor International 2022 جىلدىڭ قاراشا ايى مەن 2023 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا قازاقستانداعى ازىق-تۇلىكتىڭ قۇرامىن زەرتتەپ كوردى. ساراپشىلار نارىقتا ازىق-تۇلىك تۋرالى دەرەكتەردىڭ جەتىسپەيتىندىگىن جانە حالىقتىڭ قانشا كالوريا مەن قانت تۇتىناتىنى جونىندە سەنىمدى ستاتيستيكا جوقتىعىن اتاپ كورسەتتى. سوندىقتان Euromonitor International قازاقستانداعى ءارتۇرلى بولشەك ساۋدا نۇكتەلەرىندەگى ازىق-تۇلىك پەن سۋسىن ونىمدەرىنىڭ تاعامدىق قۇنارىن قاراستىرعان. زەرتتەۋ بارىسىندا تەك ورالعان ازىق-تۇلىك ەسەپكە الىنعانىن ەسكەرۋ كەرەك. وعان جۇمىرتقا، ەت، بالىق جانە تەڭىز ونىمدەرى، سونداي-اق جاڭعاقتار، بۇرشاق جانە بالالارعا ارنالعان (سۇتتەن جاسالعان) تاعامدارى كىرمەيدى.

Euromonitor مالىمەتى بويىنشا، 2022 جىلى قازاقستاندا بارلىعى 764 ميلليون ليتردەن استام الكوگولدى جانە 3 ميلليارد ليتردەن استام الكوگولسىز سۋسىندار، 2،9 ميلليون توننا ءارتۇرلى ورالعان ازىق-تۇلىك ونىمدەرى، 3،2 ميلليون تونناعا جۋىق كوكونىستەر مەن جەمىستەر (ونىڭ ىشىندە 2،2 ملن توننا كارتوپ) ساتىلعان.

ءبىر قىزىعى، كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنان كەيىن ازاماتتار دەنساۋلىققا كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، قازاقستاندىقتار جەمىس-جيدەك پەن كوكونىستەردى كوبىرەك تۇتىنا باستاعان. بۇل ساناتتاعى تاعامداردى ساتىپ الۋ كورسەتكىشى كۇرت ءوسىپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، كوكونىستەردىڭ ساتىلىمى 11%-عا، جەمىستەردىڭ ساتىلىمى 7،5%-عا ارتقان.

وسى ۋاقىت ارالىعىندا گۇلدى قىرىققابات پەن بروككولي تەك 1،2 مىڭ توننا عانا ساتىلىپتى. Euromonitor International زەرتتەۋىنشە، ميكروەلەمەنتتەر مەن ۆيتاميندەرگە باي سپارجا، باتات، سەلدەرەيدىڭ باعاسى قىمبات بولعاندىقتان، ازاماتتارىمىز كاباچكي، اسقاباق، قىزىلشا، ءسابىز، كادىمگى قىرىققابات سىندى كوكونىستەردىڭ ارزانداۋىن كوبىرەك تاڭداعان.

سونداي-اق، Euromonitor ساراپشىلارى پاندەميا كەزىندە دەنساۋلىعى مەن يممۋندىق جۇيەسىنە الاڭداعان كوپشىلىك قانتتى كوپ مولشەردە تۇتىنۋدى ازايتقىسى كەلگەنىن انىقتاعان. الايدا، الەۋمەتتىك شەكتەۋلەر الىنىپ تاستالعان سوڭ، پاندەميا كەزىندە ساقتالعان ديەتالىق تارتىپتەر بۇزىلعان. ۇن جانە كونديتەرلىك ونىمدەر جان باسىنا شاققاندا ءبىر كۇندە تۇتىناتىن كالوريا مەن قانت مولشەرى بويىنشا ءالى دە الدا كەلەدى. «ازىق-تۇلىك پەن سۋسىنداردى تاڭداۋدا ەڭ باستى فاكتور تاعامنىڭ دامىنە تىرەلەتىندىكتەن، كونديتەرلىك ونىمدەر، كۇلشە، ءتاتتى توقاش، ۇننان جاسالعان تاعامدار ءالى دە الدا كەلەدى»، – دەيدى ساراپشىلار.

قۇرامىندا قانتى بار ەڭ كوپ تۇتىنىلاتىن ءۇشىنشى ءىرى ازىق-تۇلىك ساناتى – الكوگولسىز سۋسىندار. ولاردىڭ ىشىندە كولا سياقتى قۇرامىندا قانتى بار سۋسىندار ءبىرىنشى ورىندا (بارلىق الكوگولسىز سۋسىندار ساتىلىمىنىڭ 26%)، ال گازدالعان قانتى بار سۋسىنداردىڭ باسقا تۇرلەرى ەكىنشى ورىندا (18%). الكوگولسىز سۋسىندار نارىعىنىڭ 10%-ىن ىشۋگە دايىن شاي، ال بوتەلكەدەگى سۋ 22%-ىن قۇرايدى.

جالپى، 2022 جىلى ەڭ كوپ ساتىلعان جەمىس-جيدەكتىڭ «بەستىگى» كەلەسىدەي بولدى:

– الما – 85،6 مىڭ توننا؛

– بانان – 32 مىڭ توننا؛

– المۇرت پەن ايۆا – 30 مىڭ توننا؛

– مۇكجيدەك، كوكجيدەك، قاراجيدەك – 28 مىڭ توننا؛

– اپەلسين مەن ماندارين – 23،4 مىڭ توننا.

سونداي-اق، قازاقستاندىقتار ساتىپ العان باستى كوكونىستەر قاتارىندا مىنا ونىمدەر بولدى:

– كارتوپ – 2،2 ملن توننا؛

– قىزاناق – 100 مىڭ توننا؛

– پياز – 74 مىڭ توننا.

ساراپشىلار بىرنەشە جىلدىڭ بەدەرىندە قازاقستاندىقتار ءۇشىن قانت از قوسىلعان سۋسىندار مەن شىرىنداردىڭ ماڭىزى ارتاتىنىنا سەنىمدى. قازاقستاندا كۇنى بويى، كوبىنە ءتاتتى-ماتتى قويىپ، قانت قوسىلعان ءشاي ءىشۋ ادەتى كەڭ تاراعان. ول قانت پەن قانت قوسىلعان تاعامداردىڭ كوپ ساتىلۋىنا ىقپال ەتەدى. دەگەنمەن، تۇتىنۋشىلاردىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋعا ءجىتى نازار اۋدارۋى وزگە دە دەنساۋلىققا پايدالى تاعامدار مەن سۋسىندارعا سۇرانىستى ارتتىرادى دەپ ساراپشىلار بولجايدى.

الكوگولدى سۋسىنداردىڭ ىشىندە ساتىلىمنىڭ 84%-ى سىراعا، 10%-ى شاراپقا، 5%-ى اراققا، ال قالعان شاعىن ۇلەسى دايىن كوكتەيلدەر، ليكەرلەر مەن كۇشتى الكوگولگە تيەسىلى. Euromonitor مالىمەتى بويىنشا، 2022 جىلى الكوگول ساتۋ – وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا، 4 پايىزعا، ياعني شامامەن 32 ميلليون ليترگە ازايعان.

سونىمەن قاتار، اگەنتتىك ساراپشىلارى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ سەمىزدىك ماسەلەسىنە قاتتى كوڭىل بولۋىنەن ناتيجە شىقتى دەيدى. ددۇ-نىڭ مالىمەتىنە سايكەس، 2016 جىلى وسى ماسەلەگە تاپ بولعان ادامدار سانى 33%-دى قۇراسا، 2022 جىلى 24%-عا دەيىن ازايىپتى. وعان تەك سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ ءۇردىسى عانا ەمەس، تاماقتانۋ ستاندارتتارىن ەنگىزۋ دە ەداۋىر ىقپال ەتتى.

وندا ءبىرقاتار ماقساتتار قويىلعان:

– سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ؛

– مەديسينالىق قىزمەتتەردىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ؛

– عىلىمي مەديسينا مەن كادرلىق الەۋەتتى دامىتۋ؛

– دەنساۋلىق ساقتاۋدا ءبىرىڭعاي سيفرلىق كەڭىستىك قالىپتاستىرۋ.

2022 جىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ولىمگە ءجيى دۋشار ەتەتىن سىرقاتتارعا قان اينالىم جۇيەسى اۋرۋلارى، تىنىس الۋ جۇيەسىنىڭ ىسىكتەرى مەن اۋرۋلارى، ۋلانۋلار، جاراقاتتار مەن اس قورىتۋ جۇيەسىنىڭ اۋرۋلارى كىردى. ءبىر قىزىعى، قانت ديابەتى بۇل قاتارعا كىرمەگەن. قانت ديابەتىنە قارسى قابىلدانعان ۇلتتىق باعدارلاما مەن ءتۇرلى ناۋقاندار حالىق اراسىندا قانت ديابەتى تۋرالى مالىمەتتىڭ كوپ تارالۋىنا جول اشىپ، وسى سىرقاتتان كوز جۇماتىندار سانىن ازايتتى. كەيىنگى جىلدارى قانت ديابەتىنە شالدىققاندار سانى ازايىپ كەلەدى. حالىقارالىق ديابەت فەدەراسياسىنىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، قازاقستاندا 20–79 جاس ارالىعىنداعى ادامدار اراسىندا قانت ديابەتىنىڭ تارالۋى 2016 جىلى 6،7%-عا، 2021 جىلى 6،3%-عا تومەندەگەن. بۇعان قوسا، قازاقستاننىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى 2021–2025 جىلدارعا ارناپ «دەنى ساۋ ۇلت» جوباسىن جاسادى.

ول جۇزەگە اسقان سوڭ ەلدەگى ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى ارتىپ، ورتاشا جاس 75-كە جەتەدى دەگەن ءۇمىت بار.

«اlmaty-akshamy»، №137، 16 قاراشا، 2023 جىل