بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەلەر شەشىلىپ جاتىر

قازاقستان پرەزيدەنتى وسى ۋاقىتقا دەيىن وتكەن كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەسى ايماقتىق ىنتىماقتاستىققا جۇيەلى، جان-جاقتى ءارى، ەڭ باستىسى، سەنىمدى سيپات بەرىپ، بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە شىعارعانىن ايتتى.

– بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەلەر شەشىلىپ جاتىر. ايماقتىڭ تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كەشەندى شارالار قابىلدانۋدا. شەكارا، سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، ميگراسيا ماسەلەلەرى جوسپارلى تۇردە رەتتەلىپ، ءوزارا ساۋداداعى كوپتەگەن كەدەرگىلەر جويىلدى. شەكاراداعى وتكىزۋ پۋنكتتەرى جاڭعىرتىلىپ جاتىر. كولىك قاتىناسىنىڭ مۇمكىندىكتەرى كەڭەيىپ، جاڭا باعىتتار اشىلۋدا. ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيسيالىق ىقپالداستىق قارقىندى دامىپ كەلەدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىس مازمۇندىق تۇرعىدان تولىقتىرىلۋدا. مەملەكەت باسشىسى مادەنيەت كۇندەرى، قولونەر شەبەرلەرىنىڭ كورمەسى، ۇلتتىق تاعام فەستيۆالدەرى، جاستار فورۋمدارى مەن باسقا دا ءىس-شارالار تۇراقتى تۇردە وتكىزىلىپ كەلە جاتقانىنا نازار اۋداردى.

– وتكەن جىلدار ىشىندە كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەر ايماقتىڭ حالىقارالىق سۋبەكتىلىگى مەن بىرلىگىن تانىتاتىن، سونداي-اق قازىرگى سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋگە دايىندىعىن كورسەتەتىن ءتيىمدى الاڭعا اينالعانىن سەنىمدى تۇردە ايتا الامىن. ورتالىق ازيا قاشاندا بىرەگەي وركەنيەتتەر توعىسقان ايماق بولعان. ونىڭ جالپى الەمدىك پروگرەستە اتقاراتىن ءرولى زور. بۇگىندە ورتاق تاريحىمىز بەن حالىقتارىمىزدىڭ دۇنيەتانىمىنىڭ ۇقساستىعىنا ارقا سۇيەپ، ورتالىق ازيانىڭ جاڭا كەلبەتىن قالىپتاستىرامىز. ونى كەلەشەككە ۇمتىلاتىن ءارى مول مۇمكىندىكتەر مەكەنى رەتىندە تانىتامىز. بۇل سامميت وسى جولداعى ماڭىزدى بەلەسكە اينالاتىنىنا سەنىمدىمىن، – دەدى پرەزيدەنت.

قاسىم-جومارت توقايەۆ مەملەكەتتەر باسشىلارى ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتى، سونىڭ ىشىندە كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋلەر فورماتىن دامىتۋ ءۇشىن بارىنشا كۇش-جىگەر جۇمساپ وتىرعانىن جەتكىزدى. قازاقستاننىڭ ءتوراعالىعى اياسىندا قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق سەرىكتەستىكتى نىعايتۋعا، قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولىن كۇشەيتۋگە، ساراپتامالىق تۇرعىدان ىقپالداستىقتى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان كوپتەگەن بىرلەسكەن ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى.

– وسى جيىندا 2027 جىلعا دەيىنگى ايماقتىق ىنتىماقتاستى دامىتۋدىڭ جول كارتاسى بەكىتىلەدى. بۇل ءوزارا ىقپالداستىق تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋ تۇرعىسىنان ايتۋلى وقيعا بولماق. اتالعان قۇجات ۇكىمەتتەردىڭ ۇيلەسىمدى جۇمىسىن جەتىلدىرەدى جانە وسى الاڭدا ۇسىنىلعان باستامالاردىڭ ورىندالۋ بارىسىنا باقىلاۋدى كۇشەيتەدى. بۇعان قوسا «ورتالىق ازيا – 2040» وڭىرلىك كووپەراسياسىن دامىتۋعا باعىتتالعان تاعى ءبىر ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويىلادى. وسى جانە وزگە دە شارالار حالىقتارىمىزدىڭ يگىلىگى جولىنداعى جان-جاقتى ايماقتىق ىقپالداستىققا ءبارىمىزدىڭ بەيىلدى ەكەنىمىزدى كورسەتەدى، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ قازىرگىدەي كۇردەلى گەوساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعدايدا ايماقتاعى ىنتىماقتاستىقتىڭ جوعارى دامۋ قارقىنىن ساقتاۋ وتە ماڭىزدى دەپ سانايدى. وسى ورايدا مەملەكەت باسشىسى ورتالىق ازيانىڭ وركەندەۋىنە ىقپال ەتەتىن ءبىرقاتار وزەكتى مىندەتكە توقتالدى.

– بۇگىنگى تاڭدا حالىقارالىق قاتىناستار جۇيەسىنىڭ ىرگەلى نەگىزدەرى وزگەرىسكە ۇشىراعانىن بايقاپ وتىرمىز. بۇل – ءقاۋىپتى قۇبىلىس. مۇنداي جاعدايدا ايماقتاعى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ەڭ باستى مىندەت ەكەنى ەستەن شىقپاۋعا ءتيىس. قازىرگى سىن-قاتەرلەردى تەك ساياسي ديالوگ پەن مەملەكەتتەرىمىز اراسىندا ءوزارا سەنىم شارالارىن نىعايتۋ ارقىلى ەڭسەرۋگە بولاتىنى انىق. وسى رەتتە سوڭعى جىلدارى بىر-بىرىمىزگە جاساعان ساپارلارىمىز ناتيجەلى بولدى. بۇل ەلدەرىمىزدىڭ دوستىققا، تاتۋ كورشىلىك قارىم-قاتىناسقا جانە وداقتاستىققا نەگىزدەلگەن وڭىرلىك ىنتىماقتاستىعىنىڭ دەڭگەيى جوعارى ەكەنىن بىلدىرەدى. الايدا وڭىرلىك كووپەراسيا اياسىندا سىرتقى سەرىكتەستەرمەن جان-جاقتى بايلانىستى جوسپارلى تۇردە كۇشەيتۋ ماڭىزدى. الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىنىڭ «ورتالىق ازيا پليۋس» فورماتىنا قىزىعۋشىلىق تانىتۋى – وسىنىڭ ايعاعى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ پرەزيدەنتتەردى ورتالىق ازيانى ءقاۋىپسىز، ىنتىماعى جاراسقان ءارى وركەندەگەن كەڭىستىك رەتىندە ساقتاۋ ءۇشىن بارىنشا كۇش-جىگەر جۇمساۋعا شاقىردى.

پرەزيدەنت اتاعان تاعى ءبىر ماڭىزدى مىندەت – جان-جاقتى ىقپالداستىقتىڭ بەرىك ەكونوميكالىق بازاسىن قالىپتاستىرۋ. سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتتا ەلەۋلى ناتيجەگە قول جەتكىزىلدى. ءوڭىر ىشىندەگى ساۋدا كولەمى بىرتىندەپ ۇلعايىپ كەلەدى. بۇل كورسەتكىش 11 ميللييارد دوللارعا جەتتى. مەملەكەت باسشىسى تاۋار اينالىمىن ارتتىرۋ جانە ونى 15 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

 – ەلدەرىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن دامىتۋعا بىرلەسكەن ءىرى ينفراقۇرىلىم جانە كولىك جوبالارى تىڭ سەرپىن بەرەر ەدى. ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتىڭ مۇنداي وڭ مىسالدارى ايماعىمىزدا ءقازىردىڭ وزىندە دە بار. ماسەلەن، قىرعىزستانداعى قامباراتا 1-گەس-ىن، تاجىكستانداعى روگۋن گەس-ىن، قازاقستان، وزبەكستان جانە تاجىكستاننىڭ گاز جوبالارىن، جاڭا كولىك دالىزدەرىنىڭ قۇرىلىسىن، سونداي-اق باسقا دا ماڭىزدى جوبالاردى اتاۋعا بولادى. بۇدان بولەك شەكارا ماڭى اۋداندارىندا ساۋدا-لوگيستيكا جەلىلەرى مەن ونەركاسىپ حابتارىن دامىتۋ ماڭىزدى. اۋىل شارۋاشىلىعى، لوگيستيكا، توقىما جانە حيميا ونەركاسىبى، قۇرىلىس سەكىلدى پەرسپەكتيۆتى سالالاردا جاڭا كەلىسىمدەر جاساپ، جان-جاقتى سەرىكتەستىگىمىزدى نىعايتۋ قاجەت، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ ورتالىق ازيا ىسكەرلىك كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىستى قولدايتىنىن مالىمدەدى. ونىڭ پىكىرىنشە، ايماقتىڭ كولىك-ترانزيت الەۋەتىن ودان ءارى ىلگەرىلەتۋدىڭ، سونداي-اق ورتالىق ازيانىڭ كولىك جۇيەسىن دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى ستراتەگيانى قابىلداۋدىڭ ءمانى زور.

– ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتى، «سولتۇستىك – وڭتۇستىك» ءدالىزى، «ءبىر جول، ءبىر بەلدەۋ» سەكىلدى باستامالاردىڭ ماڭىزى ايرىقشا. بۇل جوبالارعا ورتالىق ازياداعى بارلىق ەلدىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قاتىسى بار. بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ناتيجەسىندە «قازاقستان – تۇرىكمەنستان – يران» تەمىرجول ماگيسترالىنىڭ الەۋەتى دايەكتى تۇردە ارتىپ كەلەدى. قازىرگى تاڭدا بۇل پارسى شىعاناعىنداعى ەلدەرگە شىعاتىن ەڭ توتە جول سانالادى. سونىمەن قاتار وڭتۇستىك ازيا نارىعىنا شىعۋ ءۇشىن اۋعانستان ارقىلى تەمىرجول سالۋدىڭ كەلەشەگى زور دەپ ەسەپتەيمىز. قازاقستان ءوزىنىڭ كولىك-ترانزيت سالاسىندا اۋقىمدى جۇمىس اتقارىپ جاتىر. 2030 جىلعا دەيىن 11 مىڭ شاقىرىم تەمىرجولدى جاڭعىرتىپ، جاڭادان 5 مىڭ شاقىرىم تەمىرجول سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

ءوڭىردىڭ كۇن تارتىبىندەگى تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە – سۋ-ەنەرگەتيكا رەسۋرستارىن راسيونالدى پايدالانۋ. مەملەكەت باسشىسى سۋدى پايدالانۋدىڭ تەڭ قۇقىلى ءارى ءادىل تارتىبىنە، ءوزارا مىندەتتەمەنى مۇلتىكسىز ورىنداۋ ەرەجەسىنە نەگىزدەلگەن جاڭا سۋ ساياساتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك دەپ سانايدى.

– ورتالىق ازيا ەلدەرىنە ارنالعان سۋ-ەنەرگەتيكا كونسورسيۋمىن قۇرۋ جانە گيدروەنەرگەتيكالىق نىسانداردى بىرلەسە سالۋ باستاماسى سۋ شارۋاشىلىعىنداعى كوپجاقتى ىنتىماقتاستىققا نەگىز بولادى. سۋدى ءبولۋ مەن ەسەپكە الۋدى سيفرلاندىرۋ، عارىشتىق مونيتورينگ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، جۇيەلى عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزۋ ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ ساناتىنا جاتادى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان ءبىلىم بەرۋ، عىلىم، مادەنيەت جانە ادامي كاپيتالدى دامىتۋ سالالارىنداعى بەسجاقتى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدى ءاردايىم قۇپتايدى. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ازيادا ءبىرىڭعاي جوعارى ءبىلىم كەڭىستىگى قالىپتاسۋدا.

– بۇگىندە قازاقستاندا ايماقتاعى ەلدەردەن كەلگەن 9 مىڭعا جۋىق ستۋدەنت ءبىلىم الادى. ءبىز ورتالىق ازيا جاستارىنىڭ ەلىمىزدە جوعارى ءبىلىم الۋعا ۇمتىلىسىن باعالايمىز. وسى كۇنى ەلىمىز اقش، ەۋروپا، جۇڭگو، رەسەي جانە وڭتۇستىك كورەيانىڭ ونداعان تانىمال ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك ورناتتى. قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ايماعىندا شەتەلدىك وقۋ ورىندارىنىڭ فيليالدارى جۇيەلى تۇردە اشىلىپ، ستۋدەنتتەردى بەلسەندى قابىلداي باستادى. بۇعان قوسا قازاقستاندا زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ سانى ارتىپ، تەحنوپاركتەر مەن ينجەنەرلىك ورتالىقتار ىسكە قوسىلىپ جاتىر. ءبىز ورتالىق ازيا جانە كاۆكاز ەلدەرىنىڭ جاستارىن وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە سۇرانىسقا يە قوس ديپلومدى ءبىلىم الۋعا شاقىرامىز، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.

قاسىم-جومارت توقايەۆ اقپاراتتىق-ساراپتامالىق سالاداعى ىقپالداستىقتى جانداندىرۋ قاجەت ەكەنىنە نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىسى بىرلەسكەن مەدياونىمدەردى شىعارۋ جۇمىستارىن قولعا الۋ جونىندە ۇكىمەتتەرگە تاپسىرما بەرۋدى ۇسىندى.

– ورتاق تاريحي سيۋجەتتەردى ەكرانيزاسيالاۋعا، حالىقتارىمىزدىڭ دوستىعى مەن ىنتىماعىن دارىپتەۋگە ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك. ءبىز جالپىوڭىرلىك تەلەارنا جانە اقپاراتتىق ينتەرنەت-پورتالىن اشۋ ماسەلەسىن تالقىلادىق. بۇل رەتتە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تەلەحابار تاراتۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعى تۋرالى كەلىسىمدى ازىرلەپ، قول قويۋدىڭ ماڭىزى زور، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ وڭىرلىك سەرىكتەستىكتى جان-جاقتى نىعايتۋدى جانە ورتالىق ازيانىڭ الەمدىك ارەناداعى ءرولىن ارتتىرۋدى كوزدەيتىن ستراتەگيالىق باعدارى وزگەرمەيتىنىن اتاپ ءوتتى.

– ءبىز ۇلتتىق دەڭگەيدە «تابىستى ورتالىق ازيا – تابىستى قازاقستان» فورمۋلاسىن بەرىك ۇستانامىز. ءوڭىرىمىزدىڭ بولاشاعى تەك ەلدەرىمىز اراسىنداعى سەنىمدى ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىققا، بارلىق ىشكى جانە سىرتقى سىن-قاتەرلەرگە لايىقتى جاۋاپتى بىرلەسىپ ىزدەۋگە بايلانىستى ەكەنىنە سەنىمدىمىن، – دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.

كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋدە قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، تۇرىكمەنستان پرەزيدەنتى سەردار بەردىمۇحامەدوۆ جانە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆ ءسوز سويلەدى.

جيىن سوڭىندا مەملەكەت باسشىسى وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيويەۆكە كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋدىڭ كەلەسى ءتوراعالىق مىندەتىن تابىستى اتقارۋىنا تىلەكتەستىك ءبىلدىردى.