جىل رەتىن جۇيەلەگەن ءجون
وتكەن جولى ۇلۋ جىلىنىڭ اتاۋى «ۇلۋ ما، ۇلىما ما؟» دەپ وقىرمانعا ساۋال تاستاعانبىز. ەندى قازاقتىڭ جىل ساناۋ رەتىنە بايلانىستى ويىمىزدى بىلدىرسەك دەيمىز.
Vءىى جانە Vءىىى عاسىرلاردان بەرى ءار جىلعا تەلىنىپ قولدانىلىپ كەلە جاتقان حايۋاناتتار اتتارى، ارينە، ءبىرقاتار وزگەرىستەرگە تۇسكەنى شىندىق. كەيبىر جىل اتاۋلارى كورشى ەلدەردەن، تۋىس ۇلتتاردان اۋىسىپ كەلۋى دە عاجاپ ەمەس. قازىرگى قولدانىستاعى: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىز اتاۋلارىنىڭ ورنالاسۋ رەتى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى.
«جاس كەزىمدە مۇشەل مەن جىل قايىرۋ اڭگىمە بولعاندا اۋىل قارتتارى «جىل ءبىر جىل ادال، ءبىر جىل ارام حايۋاننان كەزەكتەسىپ كەلىپ وتىرادى» دەۋشى ەدى. ءبىراق ولاي ەمەس، قولدانىستا باسقاشا كورىنىس تابۋدا. ادال مەن ادال، ارام مەن ارام قاتار كەلىپ جاتادى. سەن وسىنى جازشى، ءبىراز جىلدان بەرى قازاقى پايىم توڭىرەگىندە اڭگىمە قوزعاپ، ۇلتتىق قۇندىلىعىمىزدىڭ قاعىس قالماۋىنا ۇلەسىڭدى قوسىپ ءجۇرسىڭ عوي»، – دەدى قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، بەلگىلى سىنشى ايان نىسانالين ءبىر جولىققاندا ارنايى اڭگىمەگە تارتىپ.
ايان اعانىڭ ءسوزىن تىرىلتكىم كەلىپ وتىر. «ءبىر ادال، ءبىر ارام الماسىپ كەلىپ وتىرادى» دەگەن ءسوزدى مارقۇم انامنان مەن دە تالاي ەستىگەن ەدىم. «قازاق جانە تاعى ءبىراز حالىقتار جىل قايىرۋىندا جىل اتتارىنىڭ قالاي قۇرىلعانى تۋرالى نەگىزگى ءپرينسيپى بۇزىلىپ كەتكەن: ەكى ادال – جىلقى مەن قوي قاتار تۇرىپ العان...»، – دەپ جازىپتى عابيت ءمۇسىرەپوۆ. اكادەميك جازۋشىنىڭ اشىنا جازعانى اڭعارىلىپ-اق تۇر. ارينە، بىرەۋدى كىنالاۋدان اۋلاقپىز. كەشەگى قىزىل يمپەريانىڭ كەزىندە جىل رەتى تۇگىلى ءسوز رەتىن، اي اتاۋى بىلاي تۇرسىن، ءوز اتىمىزدى دا ۇمىتقان كەزدەر بولدى عوي. جىلقى مەن جىلاننىڭ ورنىن اۋىستىرسا بولدى، ارى قاراي ءبىر ادال، ءبىر ارام بولىپ رەتىمەن كەتە بەرەدى. سوندا جىل رەتى تومەندەگىدەي بولىپ شىعادى:
- تىشقان
- سيىر
- بارىس
- قويان
- ۇلۋ
- جىلقى
- جىلان
- قوي
- مەشىن
- تاۋىق
- يت
- دوڭىز.
«ەشتەن كەش جاقسى» دەگەندەي، ءالى دە ارەكەت جاساۋىمىز كەرەك. تاباندىلىق كەرەك!..