سونادايدا 8-9 جاستاعى قىز بالا كەتىپ بارادى. جاڭبىر جاۋىپ تۇرعان. ءبىر نارسە ەسىنە تۇسە كەتتى مە، الگى ءبۇلدىرشىن جوتاسىنداعى ريۋكزاگىن الىپ، سۋ، باتپاق بولىپ جاتقان جەرگە قويا سالدى دا، ىشىنە ەكى بىلەگىن بويلاتا سۇڭگىتىپ جىبەرىپ، بىردەڭە ىزدەي باستادى. ىزدەگەنىن تاپپاعان سىڭايلى، سومكەسىن قيرالاڭداپ بارىپ قايتادان ارقاسىنا ءىلىپ الدى.
ال سومكەنىڭ اۋىر ەكەنى الىستا كەلە جاتقان ماعان ءبىلىنىپ تۇردى.
نەگىزى، مەكتەپكە ۇستايتىن سومكەلەرگە دە قويىلاتىن وزىندىك تالاپتارى بار. ماسەلەن، مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ريۋكزاكتىڭ يىقباۋى جالپاق، يىققا باتپايتىنداي بولۋى كەرەك. ول يىقتان تومەن تارتپاي، بەلدەن 5 سانتيمەتر جوعارى تۇرۋى ءتيىس. سوسىن سومكەنى بالانىڭ جاسى مەن جىنىسىنا قاراي تاڭداۋ قاجەت. ىشىنە سالىناتىن وقۋلىقتاردىڭ بىر-بىرىنە تىعىز ورنالاسۋى ماڭىزدى ەكەن، ياعني سومكە جوتادا قولپىلداپ تۇرماۋى كەرەك. سونىمەن قاتار قاراڭعى كەزدە كوزگە شاعىلىساتىن جارقىن ءتۇستى جولاعى بولعان ءجون، ول جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىنان وتەر كەزدە بالانىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى.
پورتۋگاليا ماماندارى مەكتەپ سومكەسىنە قانشا كەلى زات سالۋ كەرەكتىگىن بولجايتىن فورمۋلا ويلاپ تاپقان. ناقتىراق ايتساق، وقۋشىنىڭ سومكەسىندەگى زاتتىڭ سالماعى بالا سالماعىنىڭ 10%-ىن عانا قۇراۋى ءتيىس. ياعني بالانىڭ سالماعى، ايتالىق، 30 كەلى بولسا، سومكەدەگى زات 3 كەلىدەن اسپاۋعا ءتيىس. وسى تەپە-تەڭدىك ەسكەرىلگەن جاعدايدا عانا بالانىڭ دەنساۋلىعىنا ەشقانداي ءقاۋىپ تونبەيدى.
ءيا، وقۋشىنىڭ ەڭ قاجەتتى باستى قۇرالى – سومكە. بايقاساڭىز، بالا ءۇشىن مەكتەپ سومكەسىن تاڭداۋ دا ۇلكەن جۇمىس، ءارى قۋانىش. ءۇش اي دەمالىستىن سوڭ جاڭا وقۋ جىلىنا وزگەشە بولىپ بارعىسى كەلەدى. ولار كوبىنە تۇسىنە، سۋرەتىنە قاراپ تاڭداۋ جاساپ جاتادى. العاشقى كۇندەرى ءۇزىلىس كەزىندە اسىرەسە، ادەمىلىككە جاقىن قىزدار جاعى بىر-بىرىنە سومكەلەرىن كورسەتىپ، ماقتاناتىنى دا زاڭدىلىق. ال سول قاراپايىم سومكە دە بالانىڭ دەنساۋلىعىن بۇزىپ جاتىر.
ءبىر جىلدارى وتاندىق مامانداردىڭ «ءاربىر ەكىنشى بالانىڭ ومىرتقا جوتاسى قيسايعان» دەپ دابىل قاققانى ەسىمىزدە. بۇل سوڭعى ونشاقتى جىلدا كۇنىنە 5 كەلىدەن ارتىق سومكە كوتەرە باستاعان بالالاردان بايقالعان. ال «بۇكىرەيگەن ۇرپاقتىڭ» بولاشاعى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
ومىرتقا جوتاسى – بۇكىل دەنەمىزدىڭ تىرەگى. ال 6-7 جاستاعى بالالاردىڭ ومىرتقا جوتاسى تەز قيسايادى. بۇل ۋاقىتتا ومىرتقاارالىق شەمىرشەكتەردەگى زات الماسۋ پروسەسى وتە قارقىندى جۇرەدى ەكەن. سوندىقتان ءتۇرلى جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن ومىرتقانىڭ ءوسۋى بۇزىلىپ، ومىرتقا جوتاسىنىڭ پاتولوگيالىق سكوليوزى پايدا بولادى. سوندىقتان دارىگەر-ماماندار ريۋكزاكتى دۇرىس اسىنۋعا كەڭەس بەرەدى.
وسىندايدا بالالىق شاعىمىز كەڭەس زامانىندا وتكەن ءبىزدىڭ مەكتەپ سومكەمىز ەسكە ورالادى. ەكى يىققا اسىپ الىپ كەتە بەرەتىن ريۋكزاك دەگەن جوق و زاماندا. قيرالاڭداعاننىڭ كوكەسى سول كەزدە بولعان شىعار. ءبىز ءبىر تۇتقالى سومكە ۇستاپ وسكەن ۇرپاقپىز. قولىمىز تالعاندا، ەكىنشى قولىمىزعا اۋىستىرىپ الىپ، ءبىر بۇيىرىمىزگە قيسايىپ الىپ كەتە باراتىنبىز. سولاي.
ال وركەنيەتتى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرازىندا وقۋشىلار مەكتەپ وقۋلىقتارىن ارقالاپ جۇرمەيدى. كىتاپتار مەكتەپ سورەسىندە قالادى. ۇيگە كەلگەن بالا ساباعىن ەلەكتروندى وقۋلىق، ياعني پلانشەت ارقىلى وقيدى. مىنە، اۋىر سومكە ماسەلەسىنىڭ قاراپايىم شەشىمى وسى.
تاقىرىپقا وراي
«مەكتەپكە ءوزىم اپارىپ، ءوزىم الىپ قايتامىن»
ءدۇريا قوجابايتەگى، زەينەتكەر:
– ۇل-كەلىن كۇنى بويى جۇمىستا، نەمەرەمە ءوزىم قارايمىن. ءبىر جاعىنان ەرمەك. مەكتەپكە دە ءوزىم اپارىپ، ءوزىم الىپ قايتامىن. سومكەسىن دە كوتەرىپ كەلەمىن. كەيدە ءوزىم كوتەرەيىنشى دەپ قارسىلاساتىنى بار. وعان جەل سوقسا ۇشىپ كەتەيىن دەپ تۇرعان جۇقالتاڭ بالامدى ايايمىن. ازىرگە بويىمدا كۇش-قۋاتىم باردا كوتەرەمىن عوي. ءوزىڭىز بىلەسىز، باستاۋىش سىنىپ وقۋلىقتارىنىڭ كولەمى ۇلكەندەۋ كەلەدى. بالا بولعاسىن، كەيدە سومكەسىنە كەرەك ەمەس زاتتارىن دا سالىپ الادى. اتا-انا ونى دا باقىلاپ وتىرۋى كەرەك.
مايرا سارشايەۆا، بالالار دارىگەرى:
– اۋىر سومكە بالانىڭ قان قىسىمىنىڭ قالىپتان شىعۋىنا اسەر ەتەدى. ءتىپتى، ءالى بۇعاناسى قاتايا قويماعان وقۋشىنىڭ كەۋدە سۇيەكتەرى قيسايۋى دا مۇمكىن. مۇنىڭ سالدارى ميدىڭ قالىپتى جۇمىسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ءتىپتى، مايتاباندىلىققا اكەلەتىن ءقاۋپى بار. اۋىر سومكەنى ەڭسەرىپ ءجۇرۋ ءۇشىن بالاعا كەيدە ەڭكەيىپ جۇرۋىنە تۋرا كەلەدى. ال ودان بالانىڭ كورۋ قابىلەتى تومەندەۋى دە مۇمكىن.
جارقىناي ەسەنامان، اتا-انا:
– شىنى كەرەك، سومكە ساتىپ الاردا، كوبىنە بالانىڭ تاڭداۋىنا ەرىك بەرىپ جاتامىز. ال بالا سومكەگە قويىلاتىن تالاپتارعا قايدان قۇلاق اسسىن. ماسەلەن، بيىلعى وقۋ جىلىندا قىزىم اۆوكادو جەمىسىنىڭ سۋرەتى بار سومكەنى «الامىن دا، الامىن» دەپ تۇرىپ الدى. «سەنىڭ دەنەڭ نازىك، ال مىنا سومكەنىڭ كولەمى ساعان ۇلكەندەۋ كورىنىپ تۇر» دەسەم دە تىڭدامادى، «جوق، وسى سۋرەت ساندە ءقازىر» دەپ. الدىق اقىرى. ول سومكەسى ۇلكەن بولعاسىن، وعان دەنە شىنىقتىرۋ كيىمدەرىن دە نىعارلاپ سالىپ الادى. مەكتەپكە كەلگەندە اۋىستىراتىن اياق كيىمى، ۇيدەن الىپ شىعاتىن پراندىگى، سۋ قۇيىپ الاتىن ىدىسى بار دەگەندەي. وقۋلىقتارى بولسا دا اۋىر. قىس مەزىگىلىندە ءتىپتى قيىن. شەت ەلدەردە مەكتەپكە كىتاپتارىن تاسىپ جۇرمەيدى ەكەن دەپ ەستيمىز. بىزگە دە سونداي جاعدايلار جاسالسا دەيمىز.