15 قازاندا پولشادا پارلامەنت سايلاۋى وتەدى. وندا پولشانىڭ ۇلتتىق جينالىسىنىڭ 560 دەپۋتاتى سايلانادى. ونىڭ ىشىندە 460 دەپۋتات پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسى سەيمگە، ال 100 دەپۋتات جوعارعى پالاتا سەناتقا سايلانباق. ءقازىر ساياسي بايگەنىڭ ەڭ قىزعان تۇسى. اسىرەسە، سەيمگە سايلاۋ ماڭىزدى. بيلەۋشى پارتيا اتانۋعا «زاڭ جانە ادىلدىك» جانە «ازاماتتىق پلاتفورما» ارەكەت ەتۋدە. «زاڭ جانە ادىلدىك» پارتياسى 2015 جىلدان بەرگى بيلىگىن ەشكىمگە بەرگىسى جوق. بيلىك ەۋروپاداعى گەوساياسي شيەلەنىستەن تۋىنداعان ميگراسيالىق داعدارىستى نەگىزگى ساياسي تەحنولوگيا رەتىندە پايدالانىپ وتىر. وسىدان بۇل ولاردىڭ جەكە مۇددەسى مە، الدە ۇلتتىق مۇددە مە دەگەن سۇراق تۋادى...
ميگراسيالىق داعدارىس
پولشادا سوڭعى 1 جىلدا كۇردەلى ساياسي جاعداي بايقالادى. ەۋروپاداعى گەوساياسي شيەلەنىس پەن بيىلعى ساياسي ناۋقاننىڭ قاتار كەءلۋىن باستى سەبەپ دەپ اتاۋعا بولادى. كورشىلەس ايماقتا گەوساياسي جاعدايدان سوڭ ەۋروپادا ىشكى ميگراسيا كولەمى ارتتى. بۇل پولشاعا دا اسەر ەتتى. وتكەن جىلى ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ سانى 2021 جىلمەن سالىستىرعاندا، 27%-عا وسكەن. مۇنداي مالىمەتتى ەلدىڭ نەگىزگى ستاتيستيكالىق باسقارماسى كەلتىرگەن. باسقارمانىڭ مالىمەتىنە ءسۇيەنسەك، وتكەن جىلى رەسمي تۇردە 1 ملن-نان استام شەتەلدىك ازامات زاڭدى جۇمىس ىستەگەن.
بۇل جاعداي بيلىكتى الاڭداتارى ءسوزسىز. سەبەبى، ەلدە حالىقتىڭ جالپى ميگرانتتارعا دەگەن كوزقاراسى وزگەرگەن. پولشا 2004 جىلدىڭ 1 مامىرىنان باستاپ ەۋروپالىق وداقتىڭ تولىققاندى مۇشەسى اتاندى. ال وندا ميگراسيالىق ءۇردىستەردى رەتتەيتىن جەكەلەگەن زاڭناما بار. بۇل بوسقىندارعا دا قاتىستى ماسەلە. 2011 جىلى «اراب كوكتەمى» دەپ اتالاتىن اراب ەلدەرىندەگى ساياسي داعدارىستار بولدى. ونىڭ ءناتيجەسىندە بوسقىندار سانى ارتتى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جايلى، ءقاۋىپسىز مەكەن ىزدەپ ەۋروپا ەلدەرىن پانالادى. ەو مۇشەسى رەتىندە پولشا دا بوسقىنداردى ءوز اۋماعىنا ەنگىزۋگە ءتيىس ەدى. ۋاقىت وتە كەلە پولشالىقتاردىڭ سىرتتان كەلەتىن ميگرانتتارعا كوزقاراسى وزگەرگەن كورىنەدى.
ۇلتتىق مۇددە
بيلەۋشى «زاڭ جانە ادىلدىك» پارتياسى ميگراسياعا دەگەن حالىقتىڭ كوزقاراسىن بيىلعى سايلاۋدا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن قولدانىپ وتىر. ول ءۇشىن سىرتقى ساياساتتا باتىل قادامدار جاساۋدا. بۇل قادامدار كەي جاعدايدا ەو-تىڭ مۇددەسىنە دە قايشى كەلەدى.
بيلەۋشى پارتيا حالىقتىڭ سىرتتاي ميگراسياعا كوزقاراسى ءوزگەرگەنىن ءبىلىپ، پارلامەنتتە سايلاۋمەن ءبىر ۋاقىتتا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋدى ۇسىندى. رەفەرەندۋمدا 4 سۇراق بولادى:
- شەتەلدىك ۇيىمدارعا مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى ساتۋدى قولدايسىز با؟
- ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن 67-گە ۇزارتۋدى قولدايسىز با؟
- پولشا مەن بەلارۋس شەكاراسىنداعى كەدەرگىنى الىپ تاستاۋدى قولدايسىز با؟
- تاياۋ شىعىس جانە افريكادان كەلەتىن مىڭداعان زاڭسىز ميگرانتتاردى قابىلداۋدى قولدايسىز با؟
ودان بولەك، بىلتىر ەۋروپادا گەوساياسي جاعداي شيەلەنىسكەن سوڭ، بيداي داۋى پايدا بولدى. ۋكراينا بيدايدى ەكسپورتتايتىن ەل رەتىندە ەۋروپاعا كولىك-لوگيستيكالىق تۇرعىدان تاۋەلدى بولا ءتۇستى. ىشكى ەۋروپاعا ەكسپورتتىڭ باسىم بولىگى پولشا ارقىلى وتەتىن. بىلتىر ۋكراينادان كەلەتىن بيداي كولەمىنىڭ ارتىپ، پولشا، سلوۆاكيا جانە ماجارستاننىڭ شارۋالارىنىڭ ونىمدەرىنىڭ باعاسى ءتۇسىپ كەتتى. تارىققان شارۋالار نارازى بولا ءتۇسىپ، بيلىككە وزدەرىن قورعاۋ كەرەك ەكەنىن ايتىپ شاعىمدانا باستادى. بۇل نارازىلىقتاردان سوڭ ەو بيىل 16 ناۋرىزدان 15 قىركۇيەككە دەيىن ۋكراينادان كەلەتىن بيداي يمپورتىنا تىيىم سالۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل تىيىمنىڭ رەسمي كۇشى جويىلعانىمەن، پولشا بيلىگى ۋكراينانىڭ بيدايىن ءوز اۋماعىنان وتكىزۋگە اسىعار ەمە س. سەبەبى، الدا پارلامەنت سايلاۋى. «زاڭ جانە ادىلدىك» پارتياسىنا شارۋالاردىڭ قولداۋى قاجەت.
وسىلايشا بيلەۋشى پارتيا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋدى سايلاۋالدى باعدارلاما رەتىندە الىپ وتىر. جوعارىداعى رەفەرەندۋمدا قويىلاتىن 4 سۇراققا حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى وزدەرى ويلاعانداي جاۋاپ بەرەتىنىنە سەنەدى. مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى شەتەلدىك ۇيىمدارعا ساتۋدى، زەينەت جاسىن ۇزارتۋدى، ەكى ەل اراسىنداعى كەدەرگىلەردى الۋدى جانە زاڭسىز ميگرانتتاردى قابىلداۋدى حالىقتىڭ قولدامايتىنى ءسوزسىز. قالا بەردى، بيلىكتىڭ ءوز ەكونوميكاسىن پروتەكسيونيستتىك جولمەن قورعاۋى «زاڭ جانە ادىلدىك» پارتياسىنا قوسىمشا ۇپاي الىپ كەلمەك. مۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ ۇلتشىلدىق سەزىمىن قولدانۋعا نەگىزدەلگەن ساياسي تەحنولوگيالار. ولاردىڭ بۇل ارەكەتتەرىن وپپوزيسيالىق «ازاماتتىق پلاتفورما» سىنعا الۋدا.
پارلامەنت ۇستەمدىگى
پولشا پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا. ساياسي جۇيەدە زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ ورنى ەرەكشە. پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا جەتۋ جولى وڭاي بولا قويعان جوق.
پولشانىڭ قازىرگى زامانعى تاريحى 1918 جىلدىڭ 11 قاراشاسىنان باستاۋ الادى. سول جىلى پولشا رەسپۋبليكاسى قۇرىلدى. اراعا جىل سالىپ 20 اقپاندا رەسپۋبليكانىڭ العاشقى كونستيتۋسياسى قابىلداندى. قۇجاتتى «كىشى كونستيتۋسيا» دەپ تە اتايدى. وندا ەلدىڭ باسقارۋ فورماسى رەتىندە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا تانىلدى. وسى كەزدەن باستاپ پولشا پارلامەنتىنىڭ تاريحى باستالدى.
الايدا، ودان كەيىن سىرتقى جانە ىشكى ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى پارلامەنتتىڭ ىقپالى ءبىرەسە تومەندەپ، بىرەسە ارتىپ وتىردى. وعان پرەزيدەنت لاۋازىمىن ەنگىزۋ اسەر ەتتى. 1921 جىلى پولشانىڭ جاڭا كونستيتۋسياسى قابىلدانىپ، پرەزيدەنت لاۋازىمى 1922 جىلى ەنگىزىلدى. بۇل زاڭ شىعارۋشى جانە اتقارۋشى بيلىك اراسىنداعى شيەلەنىسكە الىپ كەلدى. پرەزيدەنت پەن اتقارۋشى بيلىكتىڭ ەلدەگى ساياسي ىقپالىنىڭ وسۋىنە ەۋروپاداعى گەوساياسي قاقتىعىستاردىڭ اسەرى بار. سوڭعى 1997 جىلعى كونستيتۋسيادا مەملەكەت تولىق پارلامەنتتىك باسقارۋعا ءوتتى.
«اlmaty-akshamy»، №117 (6410) 3 قازان، 2023 جىل