روسپوترەبنادزور قازاقستاندا وندىرىلگەن استىقتا كارانتيندىك زيانكەستەر انىقتالدى دەگەن سەبەپپەن رەسەيگە استىق تاسىمالداۋعا تىيىم سالعانىمەن، بۇل ايىپتاۋلاردى راستايتىن قۇجاتتاردى ۇسىنعان جوق. بيىل قازاقستان 25 ميلليون تونناعا دەيىن بيداي جيناپ، رەكوردتىق ءونىم الۋدى جوسپارلاپ وتىر. قازىرگى ۋاقىتتا 15،9 ميلليون گەكتار (ياعني 95،4 پايىز) القاپ جينالىپ، 24،2 ميلليون توننا بيداي باستىرىلدى. ساراپشىلار Taspanews.kz رەداكسياسىنا ەڭ كوپ ءونىم قاي وڭىردە جينالعانىن، ەلدىڭ ىشكى جالپى ونىمىندەگى استىقتىڭ ۇلەسى قانداي ەكەنىن جانە روسپوترەبنادزوردىڭ ۇستانىمى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى باياندادى.
ەگىن تۋرالى مالىمەت
ق ر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2024 جىلعى بيداي ءوندىرىسى بويىنشا رەكوردتىق كورسەتكىشتەر تىركەلگەن ايماقتار:
- اقمولا وبلىسى – 4،7 ملن گا القاپتان 5،9 ملن توننا بيداي جينالدى؛
- سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى – 3،3 ملن گا القاپتان 5،6 ملن توننا بيداي جينالدى؛
- قوستاناي وبلىسى – 4،3 ملن گا القاپتان 5،3 ملن توننا بيداي جينالدى.
ەڭ از ءونىم شىمكەنتتە تىركەلدى – 14،2 مىڭ توننا.
قازاقستان ەگىنشىلەر وداعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى ۆيكتور اسلانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدەگى ايماقتار كليماتتىق جانە سۋ رەسۋرستارىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ءارتۇرلى ءونىم بەرەدى: «كۇن جىلىراق بولسا، ءونىم دە كوبىرەك شىعادى».
«وڭتۇستىك وڭىرلەر سويا سەكىلدى داقىلدار ءۇشىن قولايلى، سەبەبى بۇل داقىلداردىڭ بيولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى وڭتۇستىكتىڭ كليماتىنا ساي كەلەدى. ال ولاردى سولتۇستىككە ەگۋدىڭ ناتيجەسى تومەن بولادى. قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلدار دا وڭتۇستىكتە جاقسى وسەدى»، – دەدى ول.
ماماننىڭ پىكىرىنشە، جاڭا سورتتاردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى وڭتۇستىكتەگى كەيبىر ءداندى داقىلدار قوستاناي وبلىسىنىڭ باتىسى مەن وڭتۇستىگىنە كوشىرىلگەن، ال سولتۇستىك ايماقتار – استىق ەگۋدىڭ نەگىزگى القابى بولىپ وتىر (سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقمولا جانە قوستاناي وبلىستارى).
«بۇل ايماقتاردا بيداي وتە جاقسى وسەدى. سولتۇستىكتە وسىرىلگەن بيداي نان جانە نان ونىمدەرىن وندىرۋگە قاجەتتى جوعارى ساپالى ءونىم بەرەدى»، – دەدى ەگىنشى.
اقمولا وبلىسى بيداي ەگۋ القاپتارىنىڭ كولەمى بويىنشا كوش باستاپ تۇر. اقمولا ەگىنشىلەرى باسقا دا داقىلداردى ءوسىرىپ كورگەنىمەن، بيداي ەڭ ءونىمدى بولىپ شىقتى.
«شاڭىراق» ۇلتتىق اگرو-قوزعالىسى رقب باسشىسى الماسبەك سادىرباي قازاقستاننىڭ ايماقتارى بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ارتۇرلىلىگىنە توقتالىپ ءوتتى.
«ءبىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىمىز ءداندى داقىلداردى وسىرۋگە قولايلى بولسا، وڭتۇستىك وڭىرلەردە باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى وسىرىلەدى»، – دەدى سادىرباي.
اگرو-قوزعالىس باسشىسى وڭتۇستىك ايماقتارداعى سۋارمالى جەرلەردىڭ 10 پايىزى ەلدەگى بارلىق اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ 65 پايىزىن وندىرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بۇگىندە استىق ءبىزدىڭ نەگىزگى تابىس كوزىمىز ەمەس»، – دەپ ءتۇسىندىردى الماسبەك سادىرباي.
«شاڭىراق» باسشىسى ەلىمىزدىڭ ىشكى جالپى ونىمىندەگى ءداندى داقىلداردىڭ ۇلەسىن ەسەپتەۋدى ۇسىندى.
«بۇگىندە استىق شامامەن 300 ميلليون دوللار سوماسىنا ەكسپورتتالادى. مىسالى، وتكەن جىلى ءجىو شامامەن 259 ميلليارد دوللاردى قۇراسا، ونىڭ 23 ميلليارد دوللارى اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرى ەسەبىنەن بولدى. وسىعان كىرەتىن 200–300 ميلليون دوللار – استىق ونىمدەرىنە تيەسىلى»، – دەدى سادىرباي.
ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى استىقتان بولەك باسقا سالالارعا، سونداي-اق سولتۇستىك قازاقستاننان باسقا ايماقتارعا دا نازار اۋدارۋى كەرەك.
استىقتاعى زيانكەستەر تۋرالى
جاقىندا رەسەي قازاقستاننان استىق قابىلداۋدى توقتاتاتىنىن مالىمدەدى. 21 تامىزدا قازاقستان ەاەو ەلدەرىنەن بيداي الۋعا تىيىم سالدى. كەيىننەن روسپوترەبنادزور قازاقستاندىق استىق ونىمدەرى فيتوسانيتاريالىق باقىلاۋ ستاندارتتارىنا سايكەس كەلمەيدى دەپ حابارلاپ، ونىڭ ءترانزيتى مەن رەسەيگە تاسىمالىن توقتاتتى.
«رەسەي ءوز حاتىندا قازاقستاندىق ونىمدەردە كارانتيندىك وبەكتىلەر انىقتالعانىن جازعان، ءبىراق ونى راستايتىن قۇجاتتار كەلتىرىلمەدى. كوميتەت ولاردى 18 قىركۇيەكتەگى حاتىندا سۇراعان»، – دەپ ءتۇسىندىردى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ وكىلى.
سونىمەن قاتار، مالىمەت بويىنشا، كارانتينگە جاتقىزىلعان ءونىمدى ەكسپورتتاۋ كەزىندە ءونىمنىڭ فيتوسانيتارلىق جاعدايىن راستايتىن سەرتيفيكات بەرىلەدى. ونى بەرمەس بۇرىن ينسپەكتورلار بارلىق قاجەتتى شارالاردى، ونىڭ ىشىندە سىنامالاردى الۋدى جانە قاجەت بولعان جاعدايدا ءونىمدى زەرتحاناعا جىبەرۋدى جۇزەگە اسىرادى.
سادىرباي ءداندى داقىلداردا «وسال تۇس» تابىلدى دەگەنگە سەنبەيدى.
«روسپوترەبنادزوردىڭ جۇمىسى قۇرمەتكە لايىق. بۇل – رەسەيدىڭ ءوز فەرمەرلەرىنە قاتىستى دۇرىس قۇرىلعان اۋىل شارۋاشىلىعى ساياساتى. ولار ءوز قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە، مۇنداي ساقتىق بارلىق ەلدە جۇزەگە اسۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، بۇل پروتەكسيونيستىك ساياسات»، – دەپ ءتۇسىندىردى اگرو-قوزعالىس باسشىسى.
اسلانوۆ بولسا استىققا زيانكەستەر ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەنىن جانە كەيدە مۇنداي ءقاۋىپتىڭ الدىن الۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ايتتى.
«استىققا كەز كەلگەن زيانكەستەر ءتۇسۋى مۇمكىن، سەبەبى ول قاپتالماعان، تاۋار ءۇيىندى كۇيىندە جەتكىزىلەدى. ءار تاسىمالداۋ كەزەڭىندە ولاردىڭ ساپاسىنا ءقاۋىپ ءتونۋى ىقتيمال. ەگەر ءبىز استىقتى قاپشىققا سالىپ جىبەرسەك، سەنىمدىرەك بولار ەدىك، ءبىراق ءبىز مىڭداعان توننا استىق جونەلتەمىز، سوندىقتان بۇل مۇمكىن ەمەس»، – دەپ ءتۇسىندىردى ەگىنشى.
استىق جانە ەاەو تۋرالى
اسلانوۆ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرىلعانىنا از ۋاقىت بولعاندىقتان، ول ءالى دامۋ ساتىسىندا ەكەنىن ايتتى.
«ەگەر ءسىز وداقتىڭ رەسمي سايتىنا كىرسەڭىز، كوپتەگەن قۇجاتتاردى كورەسىز. كۇن سايىن ونداعان جاڭا قۇجات جاريالانادى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، ءبىز بۇل وداققا بەيىمدەلۋدەمىز. ءبىز تاۋەلسىز مەملەكەتپىز، ءبىراق ورتاق ساياسات ۇستانۋ تۋرالى كەلىسىم بار»، – دەدى اسلانوۆ.
قازاقستان ەگىنشىلەر وداعى كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى كەيدە زاڭنامالاردىڭ سايكەس كەلمەۋى مۇمكىن ەكەنىن جانە ءدال وسىنداي جاعدايدىڭ ءقازىر بولىپ جاتقانىن ايتتى.
«بىزدە ەۋرازيالىق وداقتىڭ نەگىزگى زاڭىنان تۋىندايتىن زاڭنامالىق شارتتار بار، ياعني ءبىزدىڭ تاۋارلار شەكارادان شەكتەۋسىز ءوتۋى ءتيىس. الايدا ءار ەلدىڭ ترانزيتتىك ەرەجەلەرىن ەسكەرسەك، ءارتۇرلى سانيتارلىق قىزمەتتەر ىسكە قوسىلادى. ءار ەل ءوز ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىنا الاڭدايدى»، – دەدى اسلانوۆ.
ەگىنشىنىڭ ايتۋىنشا، جاقىندا وتكەن ورتاق جينالىستا رەسەي ترانزيتتىك ونىمدەرگە قاتىستى شاعىمدانعان.
«ا نۇكتەسىنەن ۆ نۇكتەسىنە دەيىن ادام ءۇش ەلدى ارالاپ، ناۋقاستانىپ قالسا، ونىڭ قاي ەلدە اۋىرعانىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟» – دەدى اسلانوۆ مىسال كەلتىرىپ.
مىسالى، قىرعىزستاننان كەلەتىن تاۋارلار رەسەيگە قازاقستان ارقىلى ءوتۋى مۇمكىن.
«ءقازىر ءبىز ەۆوليۋسيالىق پروسەستىڭ ءبىر ساتىسىندا تۇرمىز – زاڭنامالارىمىزدى ءوزارا ۇيلەستىرۋ ۇستىندەمىز»، – دەپ تۇيىندەدى ۆيكتور اسلانوۆ.